Antoni Dudek, Dudek o historii. Narodziny III RP
Wszyscy jesteśmy mieszkańcami III Rzeczypospolitej. Cieszymy się, że po czterdziestu pięciu latach istnienia Polski Ludowej możemy żyć w wolnym kraju. Być może na co dzień nie doceniamy tak „prozaicznych” rzeczy jak swobody obywatelskie, wolność słowa, demokratyczne wybory itp. Często narzekamy na polskie państwo, skupiając się na jego wadach i bolączkach, które oczywiście także posiada. Czy jednak pamiętamy, w jaki sposób doszło w ogóle do powstania III RP? Jak to się stało, że system komunistyczny – wydawałoby się trwały i stabilny – upadł i narodziła się wolna Polska? Przy narodzinach dziecka udział bierze zazwyczaj spore grono osób. Kto więc był „akuszerami” narodzin III RP? Kto pomagał jej przyjść na świat i prowadził jej losy w pierwszych latach istnienia? Innymi słowy, którzy politycy odgrywali pierwszoplanowe role w burzliwych latach 1989 – 1991? O tym wszystkim – i nie tylko – dowiemy się z książki Dudek o historii. Narodziny III RP.
O autorze
Jestem pewien, że wszystkim interesującym się historią nie trzeba przedstawiać profesora Antoniego Dudka. Jest jednym z najbardziej znanych polskich historyków i politologów. Urodzony w Krakowie, od wielu już lat jest związany z Warszawą jako pracownik naukowy Instytutu Historii UKSW.
Właściwie można powiedzieć, że jego nazwisko to już marka sama w sobie. Stale towarzyszy nam jako komentator polityczny, określając siebie samego mianem „asymetrycznego symetrysty”. W Programie II Polskiego Radia prowadzi cykliczną audycję „Rzeczypospolite”, którą wszystkim serdecznie polecam.
Nade wszystko jednak jest autorem rewelacyjnych książek o historii PRL-u i dziejach III RP. Długo by wymieniać ich tytuły, przywołam zatem najgłośniejsze jak „Reglamentowana rewolucja” czy „Historia polityczna Polski”. Ta ostatnia ma wiele wydań, najnowsze obejmuje lata 1989 – 2023. Nie sposób pominąć także „Instytutu. Osobistej historii IPN”, albowiem profesor Antoni Dudek był długo związany z tą instytucją.
Kanał na Youtube
Jeśli cię nie ma w Internecie, to nie istniejesz. Mam wrażenie, że to powiedzenie w pewnym sensie odnosi się także do prof. Antoniego Dudka. Mam tutaj na myśli oczywiście jego youtubowy kanał „Dudek o historii”, którego premiera miała miejsce 12 listopada 2022 roku.
Dziś – ponad dwa lata od tego wydarzenia – kanał ma ponad 140 tysięcy subskrybentów. Antoni Dudek umieścił na nim już kilkadziesiąt wykładów oraz kilka zarejestrowanych spotkań z publicznością, które doczekały się ponad 12 milionów odsłon. W czym zatem tkwi sekret tego niewątpliwego sukcesu? Przede wszystkim w tym, że pan profesor zaryzykował.
Można odnieść bowiem wrażenie, że wielu akademickich profesorów (nie tylko historyków) narzeka na Internet, że jest zalewany przez treści marnej jakości. Jednak od samego narzekania nic się nie zmienia. Można natomiast próbować tworzyć własne treści i docierać z nimi do spragnionych rzetelnej wiedzy odbiorców.
W tym przypadku gwarancją jakości jest oczywiście sama osoba Dudka oraz jego sposób prowadzenia wykładów. Są one bowiem wzbogacone licznymi materiałami archiwalnymi, fragmentami telewizyjnych programów, wypowiedziami polityków, spotami wyborczymi itp. Wiele z tych materiałów pochodzi z archiwum własnego pana profesora.
Wykłady dotyczą historii Polski w XX wieku. Pierwszy z nich był poświęcony obradom Okrągłego Stołu. Z czasem jednak pojawiało się coraz więcej treści z historii Polski Ludowej a nawet II RP. Recenzowana książka jest efektem tych właśnie wykładów.
Oczywiście na potrzeby publikacji zostały one znacząco przeredagowane. Trafny jest także układ chronologiczny – od obrad Okrągłego Stołu do wyprowadzenia wojsk sowieckich z Polski. Tym samym w dwunastu tekstach autor opisał dzieje Polski w burzliwych i przełomowych latach 1989 – 1991.
Spotkanie promocyjne
W tym miejscu pozwolę sobie na małą dygresję poświęconą spotkaniu promocyjnemu wokół książki Dudek o historii. Narodziny III RP, w jakim miałem przyjemność uczestniczyć. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa W.A.B.
Dobrze, że wydawnictwo zdecydowało się na twardą oprawę. Cała książka jest wydana bardzo starannie i w sposób ułatwiający czytanie – pojawiają się fragmenty tekstów w różnych kolorach, niemal na każdej stronie pojawiają się krótkie biogramy głównych bohaterów opisywanych wydarzeń. Na koniec każdego rozdziału autor podaje propozycję trzech lektur, które pogłębiają dane zagadnienie.
Dnia 19 listopada w Krakowie w Spółdzielni Ogniwo profesor Antoni Dudek spotkał się z czytelnikami. Zainteresowanie spotkaniem przerosło oczekiwania organizatorów, prawdopodobnie zabrakło także książek. Jest to wskazówką na przyszłość, że należy szukać większych sal – jak bowiem widać zainteresowanie historią wciąż jest duże.
Samo spotkanie miało ustalony przebieg i dzieliło się na trzy części. W pierwszej z nich autor dyskutował z dziennikarką Renatą Kijowską. Na wstępie pan profesor poprosił, aby nie nazywać go celebrytą – już to pokazuje, jaką rozpoznawalność przyniósł mu jego kanał. Renata Kijowska zadawała raczej standardowe pytania o książkę i pomysł na jej powstanie.
Autor odpowiadał ze swadą, już na wstępie uprzedzając ewentualne pytania o ocenę planu Balcerowicza. Dziennikarka dociekała, którzy politycy byli akuszerami narodzin III RP i czy byli przygotowani na to wydarzenie. Wracała do tej kwestii kilkukrotnie, podkreślając że wiele spraw mogło być może pójść lepiej. Oczywiście trzeba zawsze patrzeć na kontekst.
Kontekst gospodarczy, społeczny i międzynarodowy. Mam wrażenie, że często o tym zapominamy. Tymczasem prawda jest taka, że niezależnie od dyskusji i licznych zgłaszanych wcześniej postulatów Solidarność nie była przygotowana do rządzenia. Wspominał zresztą o tym sam Tadeusz Mazowiecki.
W drugiej części spotkania to uczestnicy mieli możliwość zadawania pytań autorowi. Pojawiały się kwestie oceny poszczególnych polityków (czego jak wiemy profesor nie lubi) oraz obecności kobiet w polityce. Ta ostatnia kwestia wywołała spore poruszenie.
Szkoda jedynie, że pani zadająca pytanie nie słuchała uważnie odpowiedzi Antoniego Dudka, niemal oskarżając go o to, że w polskiej polityce jest mało kobiet. Pozostawię to bez komentarza. Przypomnę tylko, że kilka dni wcześniej w USA biały heteroseksualny mężczyzna rozgromił postępową kobietę w wyborach prezydenckich, co pokazuje, że polityczna rzeczywistość jest o wiele bardziej złożona.
Ostatnia część spotkania – niewątpliwie najprzyjemniejsza dla uczestników – to możliwość krótkiej osobistej rozmowy z autorem, zdobycia dedykacji na książce i zrobienia sobie pamiątkowego zdjęcia. Nie muszę chyba zdradzać, że wszystko to mi się udało.
Niewątpliwe profesorowi należą się duże słowa uznania za cierpliwość i poświęcony nam wszystkim czas. Antoni Dudek – chociaż jest profesorem akademickim – ma niewątpliwy dar docierania do szerokiego kręgu odbiorców. Sam określił siebie mianem „gaduły”, co tłumaczy jego świetny kontakt z publicznością. Pozostaje mieć nadzieję, że częściej będzie spotykał się z czytelnikami w swoim rodzinnym Krakowie.
Struktura książki
Wróćmy zatem do recenzowanej książki. Recenzując każdą książkę należy zwrócić uwagę na jej charakter i zamysł autora, który przyświecał mu przy jej pisaniu. Dlatego też podkreślam już na wstępie, że „Dudek o historii. Narodziny III RP” to nie jest podręcznik akademicki ani książka naukowa w klasycznym tego słowa znaczeniu. To publikacja popularnonaukowa, skierowana do szerokiego grona odbiorców.
Nie mogła być więc ani za bardzo szczegółowa ani napisana czysto akademickim językiem. Jedyną moją wątpliwość wzbudziła konstrukcja krótkich biogramów głównych postaci tego okresu. Według mnie niektóre są uproszczone aż za bardzo.
Nie chciałbym, aby jakiś młody człowiek zapamiętał na przykład, że Czesław Kiszczak był pasjonatem filatelistyki i polowań. Przede wszystkim był to bowiem bezwzględny prześladowca opozycji w czasach PRL-u. Ten przykład dobrze ilustruje niebezpieczeństwo pisania biogramu w dosłownie trzech zdaniach.
Niewątpliwie wielkim atutem recenzowanej książki jest bogaty materiał ikonograficzny. Liczne zdjęcia i ilustracje dobrze obrazują to, o czym akurat czytamy. Po raz kolejny więc następuje silna korelacja z internetowym kanałem autora. To nie tylko suche wykłady, lecz żywa opowieść o najnowszej historii Polski.
Treść
Nie może dla nikogo być zaskoczeniem fakt, że Antoni Dudek w swojej pracy koncentruje się na historii politycznej. Opisuje obrady Okrągłego Stołu, czerwcowe wybory z 1989 roku (zwane przez niego konsekwentnie plebiscytem) wybór generała Jaruzelskiego na prezydenta i utworzenie rządu przez Tadeusza Mazowieckiego. Jest to pasjonująca opowieść o burzliwych latach transformacji, kiedy historia naprawdę przyspieszyła.
Jednak autor nie ogranicza się tylko do opisu transformacji ustrojowej. Nie zamyka oczu na pierwsze głośne afery, które karmiły się słabością państwa i jego administracji. Mowa tu oczywiście o słynnej aferze Art-B i o największej aferze tamtych czasów – alkoaferze. Budżet państwa stracił na niej naprawdę pokaźne sumy. Bardzo ciekawy jest jej mechanizm, widoczny także czasem i dziś, gdy uchwalane przepisy nie nadążają za rzeczywistością i ludzką pomysłowością.
Oczywiście nie mogło zabraknąć rozdziału o planie Balcerowicza. Do dziś kwestia ta wywołuje gorące spory. Jedni reform Balcerowicza bronią jak niepodległości, inni zdecydowanie potępiają. Jakie zatem były fakty? Właśnie fakty, a nie późniejsze oceny.
Otóż nikt z ekspertów Solidarności nie chciał zostać ministrem finansów i przeprowadzić reformy gospodarczej. Wszyscy zdawali sobie sprawę ze złożoności i delikatności tego procesu. Niemal filmowe okoliczności sprawiły, że rola ta przypadła w udziale Leszkowi Balcerowiczowi. Nie chcę zdradzać jak ocenia go prof. Dudek, zachęcając wszystkich do lektury książki.
Podsumowanie
Dudek o historii. Narodziny III RP to kolejna znakomita książka profesora Antoniego Dudka, której lekturę bez wątpienia wszystkim polecam. Skierowana jest do wszystkich czytelników. Ci, którzy interesują się historią i znają wcześniejsze książki pana profesora mają świetną okazję ku temu, aby przypomnieć sobie historię lat 1989 – 1991.
Ci, którzy szukają rzetelnych a jednocześnie podanych w przystępnej formie informacji o tym, jak wyglądały narodziny III RP dostają do ręki kapitalne opracowanie. Książka jest bardzo ciekawa, nie nuży czytelnika i zdecydowanie wzbogaca wiedzę. Pozostaje mieć nadzieję, że pojawią się kolejne publikacje utrzymane w tej konwencji. Wszak z każdym miesiącem wykładów na kanale przybywa. Oby więc powstały także książki poświęcone dziejom II RP i PRL-u.
Wydawnictwo W.A.B.
Ocena recenzenta: 6/6
Wojciech Sobański
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem W.A.B.
