Tego dnia 1791 uchwalono konstytucję tzw. Rzeczypospolitej Pawłowskiej koło Wilna
Konstytucja Rzeczypospolitej Pawłowskiej koło Wilna została uchwalona w 1791 roku. Paweł Ksawery Brzostowski w zakupionych przez siebie w 1767 dobrach w Mereczy, nazwanej później Pawłowem, ustanowił prawa znoszące pańszczyznę, nadające wolność osobistą oraz formę samorządu.
W 1767 roku Paweł Ksawery Brzostowski zakupił majątek w Mereczy, w pobliżu Wilna. Dobra te były zacofane gospodarczo- chłopi stosowali wciąż stosowali metodę żarową- wypalali lasy, a pozyskaną w ten sposób ziemię wykorzystywali do uprawy. Po czasie porzucali pola, by przenieść się w inne, świeżo wypalone miejsce.
W roku nabycia Mereczy, mieszkało w niej 276 osób. Paweł Brzostowski zdołał jednak swój majątek rozwinąć. Do 1786 roku liczba mieszkańców wzrosła do niemal 700.
Reformy gospodarcze
W 1769 roku Paweł Brzostowski wprowadził pierwszą wersję ustawy dla swoich dóbr, która była zresztą podstawą dla kolejnych regulacji.
W ustawie poruszone zostały różnorodne, niekiedy bardzo szczegółowe, kwestie. Określony został sposób gospodarowania- polecano zakładanie przydomowych ogrodów z owocami, nowe domy miały posiadać kominy i kwadratowe okna czy nawożenie pól.
Poruszano także sprawy obyczajowe: zalecano dobre relacje międzysąsiedzkie czy zabraniano gospodarzom zbytku.
Powstała także szkoła, na którą składać się powinni wszyscy gospodarze. W jej programie były: pisanie, czytanie, rachunki i katechizm, a także zagadnienia ekonomiczno-rolnicze. Brzostowski szczególny nacisk kładł bowiem na modernizację rolnictwa.
Istotną częścią zmian było odejście od pańszczyzny na rzecz oczynszowania. Proces ten był długotrwały, zakończył się dopiero w 1786 roku.
Poruszona została także sprawa wychodźstwa ze wsi. Na mocy przepisów z 1769 roku, chłop musiał znaleźć zastępstwo na swoje miejsce. Jednocześnie zastępstwo to mogło przybrać formę sprzedaży domostwa, jeśli zostało ono wybudowane na koszt opuszczającego wieś chłopa. W Potwierdzeniu ustawy z 1791 roku transakcja ta przybrała już formę handlu ziemią.
Konstytucja Rzeczypospolitej Pawłowskiej koło Wilna
Interesującym aspektem ustawodawstwa Pawła Brzostowskiego było ustanowienie formy samorządu chłopskiego.
Ustanowiony został dwuizbowy parlament. Izba wyższa składała się z mianowanych na cztery lata przez Brzozowskiego urzędników. Izba niższa składała się natomiast z gospodarzy. Bezrolni chłopi zostali z obrad wykluczeni.
Parlament zbierał się co roku na sesje. Co cztery lata zwoływano natomiast komisje. W ich czasie izba niższa wybierała czterech sędziów do kontroli decyzji podejmowanych w czasie sesji przez izbę wyższą, sprawdzano także działalność urzędników.
Potwierdzenie ustawy wprowadziło pewne zmiany w ustroju. Pozostawiono dwunastu urzędników, wchodzący w skład izby wyższej. Do jej obrad ograniczono coroczne sesje. W skład komisji wchodziło natomiast dodatkowo 8 deputatów chłopskich, którzy mieli przedstawiać ich postulaty.
W 1791 roku uregulowano także sądownictwo. Sprawy mniejszej wagi rozstrzygał sąd ławniczy; sprawy cywilne rozpatrywał sąd schadzkowy, złożony z siedmiu urzędników.
Siły zbrojne
W Pawłowie powołana została także milicja. Początkowo formacja była zróżnicowana- zamożniejsi mieli stawiać się uzbrojeni w karabiny, biedniejsi natomiast w dzidy. Wprowadzono obowiązkowe ćwiczenia, które miały odbywać się w każdą niedzielę i święta po mszy. Co roku odbywały się popisy generalne.
W 1786 roku ujednolicono uzbrojenie- każdy powołany miał być zaopatrzony we własny karabin.
Bibliografia:
- E. Rostworowski, Reforma pawłowska Pawła Ksawerego Brzostowskiego (1767-1795), w: „Przegląd historyczny” 44/1-2, ss. 101-152,
- P.K. Brzostowski, Ustawy stosuiące się do dobrego porządku i powiności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowie czyli Mereczu przepisane w r. 1769. [dostęp :27.03.2024].
Fot. Założyciel Rzeczypospolitej Pawłowskiej – ksiądz Paweł Ksawery Brzostowski, źródło: Wikimedia Commons, Lietuvos dailės muziejus
