15 września 2025 roku wystartowała wyjątkowa, jubileuszowa odsłona ogólnopolskiego konkursu genealogicznego „Bez korzeni nie zakwitniesz”. To już piąta edycja tego wydarzenia, organizowanego wspólnie przez Archiwa Państwowe oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej. Wydarzenie zyskało renomę i rozpoznawalność na mapie polskich inicjatyw edukacyjnych, inspirując uczniów szkół podstawowych i ich nauczycieli do odkrywania rodzinnych historii.
Poprzednie edycje konkursu pokazały, że genealogia nie jest zajęciem zarezerwowanym wyłącznie dla badaczy czy pasjonatów historii. W 2024 roku do Archiwów Państwowych napłynęły setki prac z różnych zakątków Polski – wzięły w nim udział całe klasy, a nawet całe rodziny. Rekordowy był także udział w 2025 roku, kiedy to nadesłano aż 684 prace z 370 szkół podstawowych.
Jak podkreśla dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych:
Ta edycja jest dla nas szczególna, bo łączy w sobie doświadczenie minionych lat i świeżą energię nowych pomysłów. To jubileusz, który potwierdza, że konkurs naprawdę zapuścił korzenie w polskich szkołach. Nowe logo, pierwsza w historii konkursu Ambasadorka, etap szkolny i współpraca dwóch archiwów z Podlasia – wszystko to sprawia, że tegoroczna odsłona nie jest jedynie kontynuacją, ale wielkim krokiem naprzód.
Bez korzeni nie zakwitniesz – edukacja przez genealogiczną przygodę
Projekt „Bez korzeni nie zakwitniesz. Moja Wielka i Mała Ojczyzna” skierowany został do uczniów klas 4–8 szkół podstawowych oraz ich nauczycieli. Zadaniem uczestników jest opracowanie drzewa genealogicznego oraz przygotowanie prezentacji, która w sposób nowoczesny i twórczy ukaże historię rodziny, a także jej powiązania z lokalną społecznością.
Wymogi konkursowe nie są jedynie formalnością – uczniowie muszą nie tylko sięgnąć do domowych archiwów i rozmów z bliskimi, lecz także:
- korzystać z dokumentów i materiałów zgromadzonych w Archiwach Państwowych,
- odkrywać zasoby bibliotek i Internetu,
- opracowywać przekaz uzupełniający, np. nagrania audio, filmy dokumentalne, cyfrowe drzewa genealogiczne, a nawet podcasty.
Celem konkursu jest:
- uwrażliwienie młodzieży na wartość dziedzictwa rodzinnego i lokalnego,
- kształtowanie postawy szacunku wobec przeszłości,
- rozwijanie świadomości tożsamości narodowej i kulturowej.
W poprzednich edycjach uczestnicy zachwycali kreatywnością – od odtwarzania dawnych fotografii za pomocą sztucznej inteligencji, po tworzenie rodzinnych kronik multimedialnych. Tego typu podejście pokazuje, że genealogia może być nie tylko nauką o przodkach, ale również fascynującą podróżą w świat nowoczesnych technologii i twórczej narracji.
Ambasadorka jubileuszowej edycji „Bez korzeni nie zakwitniesz”
Nowością tegorocznej odsłony jest wybór pierwszej w historii konkursu Ambasadorki. Została nią Natalia Lipowicz, znana influencerka genealogiczna i autorka popularnego bloga Po leniwemu, śledzonego przez dziesiątki tysięcy osób.
Jak podkreśliła Ambasadorka:
Cieszę się, że konkurs z roku na rok przyciąga coraz więcej młodych ludzi, bo pokazuje im, że w korzeniach można odnaleźć siłę, dumę i inspirację. To inicjatywa potrzebna, ważna i piękna – bo bez pamięci o przeszłości trudno pisać przyszłość. Wierzę, że genealogia zmienia perspektywę – pozwala zrozumieć siebie poprzez poznanie swoich przodków. Ten konkurs daje młodym ludziom przestrzeń, by zatrzymać się, posłuchać historii rodzinnych i odkryć, że są częścią czegoś większego.
Natalia Lipowicz w jubileuszowej edycji nie ograniczyła się jedynie do symbolicznego patronatu. Przygotowała webinary, wideoporadniki i krótkie formy wideo, które inspirują młodzież i nauczycieli do twórczego podejścia do genealogii. To dodatkowa wartość – uczestnicy otrzymali praktyczne wskazówki od osoby, która na co dzień popularyzuje badania genealogiczne w mediach społecznościowych.
Bez korzeni nie zakwitniesz – nowe etapy i podlaskie centrum genealogii
Jubileuszowa odsłona konkursu „Bez korzeni nie zakwitniesz” zyskała zupełnie nową strukturę. Po raz pierwszy organizatorzy wprowadzili etap szkolny, który odbywa się od 9 do 16 marca 2026 roku. To w szkołach, pod okiem specjalnie powołanych komisji złożonych z nauczycieli, oceniane są projekty uczniów. Najlepsze prace trafiają następnie do etapu wojewódzkiego, a dopiero później do finału ogólnopolskiego.
Taki model daje uczniom szansę na zaprezentowanie swojej pracy w dobrze znanym środowisku szkolnym, a jednocześnie uczy wystąpień publicznych i prezentowania wyników badań. Dzięki temu konkurs staje się także praktyczną lekcją autoprezentacji, krytycznego myślenia i umiejętności pracy w grupie.
Nieprzypadkowo sercem tegorocznej edycji zostało Podlasie. Po raz pierwszy rolę głównych koordynatorów przejęły dwa archiwa – w Białymstoku i Suwałkach. To właśnie one odpowiadają za organizację etapu wojewódzkiego oraz przygotowanie uroczystej gali finałowej, zaplanowanej na 12 czerwca 2026 roku w Białymstoku. Ta decyzja ma symboliczny wymiar – region Podlasia jest miejscem o bogatej i wielokulturowej tradycji, idealnym do tego, by stać się centrum genealogicznej przygody w jubileuszowej edycji.
Jakie zadania stoją przed uczestnikami konkursu „Bez korzeni nie zakwitniesz”?
W tegorocznej edycji uczniowie startują w dwóch kategoriach wiekowych:
- klasy 4–6 szkół podstawowych,
- klasy 7–8 szkół podstawowych.
Każdy uczestnik musiał przygotować drzewo genealogiczne swojej rodziny oraz opis zawierający dane biograficzne przodków – takie jak daty narodzin, zgonów czy zawarcia małżeństw.
Prace starszych uczniów (klasy 7–8) były bardziej rozbudowane – oprócz drzewa i opisów należało:
- przygotować przekaz ukazujący losy rodziny na tle wydarzeń historycznych (opis, nagranie, zdjęcia, film),
- dołączyć odwzorowania cyfrowe dokumentów źródłowych (np. skany metryk, zdjęcia dokumentów),
- sporządzić wykaz źródeł, wskazując ich pochodzenie (archiwum rodzinne, Archiwum Państwowe, przekazy ustne, portale internetowe).
Dodatkowo zarówno młodsi, jak i starsi uczniowie mogli zdobyć dodatkowe punkty, jeśli ich projekty zostały innowacyjnie wykorzystane na lekcjach – np. jako materiał edukacyjny do zajęć szkolnych.
Taki wymóg sprawił, że nauczyciele odegrali kluczową rolę – to oni jako opiekunowie merytoryczni nie tylko wspierali uczniów w pracy nad projektami, ale też zgłaszali je do kolejnych etapów konkursu.
Gra „James Archiwista” – genealogia w formie przygody
Konkursowi towarzyszy także wyjątkowy element – gra planszowa „James Archiwista”, przygotowana przez Archiwum Państwowe w Katowicach. Projekt powstał specjalnie z myślą o młodych odbiorcach, aby pokazać im, że archiwistyka to nie tylko stosy pożółkłych dokumentów, ale także fascynująca przygoda.
Jak tłumaczy Katarzyna Głowania, współautorka gry:
W grze uczestnicy wcielają się w postać archiwistów, którzy – niczym bohaterowie filmów akcji – przemierzają korytarze archiwum, odkrywają skarby ukryte w segregatorach, podejmują strategiczne decyzje i stawiają czoła niespodziewanym wyzwaniom. Każdy ruch to okazja, by zdobywać wiedzę, rozwijać umiejętności współpracy i – przede wszystkim – świetnie się bawić.
Dzięki temu genealogia i archiwistyka przestają kojarzyć się wyłącznie z powagą i ciszą, a stają się pełne humoru, kolorów i emocji.
Bez korzeni nie zakwitniesz – genealogia jako lekcja tożsamości
Konkurs „Bez korzeni nie zakwitniesz” od początku swojego istnienia miał być nie tylko edukacyjnym projektem, ale także formą budowania więzi międzypokoleniowych. To okazja do zatrzymania się w codziennym pędzie i rozmowy z bliskimi – dziadkami, rodzicami, krewnymi. Właśnie tam, w rodzinnych opowieściach, starych albumach i szufladach ze zdjęciami, kryje się prawdziwa historia.
Jak podkreśla Katarzyna Lubnauer, wiceminister edukacji:
Konkurs „Bez korzeni nie zakwitniesz” to nie tylko edukacyjna podróż w głąb historii rodzin, ale także ważna lekcja tożsamości i dumy z własnych korzeni. Daje młodym ludziom siłę i fundament, na którym mogą budować swoją przyszłość z szacunkiem dla przeszłości. Warto pielęgnować pamięć o rodzinie, bo to ona tworzy nasze wspólne dziedzictwo i łączy pokolenia.
Lubnauer podkreślała także, że rosnące zainteresowanie konkursem jest dowodem na to, jak bardzo młode pokolenie dostrzega wartość rodzinnych historii:
Bardzo cieszę się, że coraz więcej uczniów chce wziąć udział w tym wyjątkowym konkursie. To znak, że młode pokolenie dostrzega wartość swoich korzeni i chce docenić historię swojej rodziny. Ta rosnąca frekwencja pokazuje, jak ważna jest dla nas wszystkich pamięć i więź międzypokoleniowa.
Bez korzeni nie zakwitniesz – wsparcie instytucji i patronaty
To, że konkurs z roku na rok rośnie w siłę, potwierdzają również jego patroni. Do wydarzenia dołączyło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co jeszcze mocniej podkreśla wagę inicjatywy na mapie polskich działań edukacyjnych.
Organizatorzy – Archiwa Państwowe oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej – dbają o to, aby uczestnicy otrzymywali nie tylko wsparcie merytoryczne, ale też dostęp do źródeł i profesjonalnej opieki ekspertów. Młodzi badacze mogą korzystać z pomocy archiwistów, bibliotek, a także zasobów cyfrowych, które otwierają dostęp do wiedzy z całego świata.
Dr Paweł Pietrzyk podkreślił, że właśnie w tych rodzinnych spotkaniach rodzi się największa wartość konkursu:
Dzięki naszemu konkursowi uczniowie siadają przy stołach ze swoimi dziadkami, otwierają rodzinne albumy, sięgają po pożółkłe dokumenty i notują opowieści, które niejednokrotnie słyszą po raz pierwszy. Z takich właśnie spotkań rodzą się prace konkursowe, które potrafią wzruszyć do łez i udowadniają, że historia rodziny jest fundamentem tożsamości. Z edycji na edycję widać, jak młodzież z pasją odkrywa historię swoich rodzin, a nauczyciele z ogromnym zaangażowaniem wspierają ich w tych poszukiwaniach. To lekcja tożsamości, pamięci i szacunku dla przeszłości. Jestem przekonany, że jubileuszowa edycja „Bez korzeni nie zakwitniesz” znów udowodni, że historia rodziny może być najpiękniejszą opowieścią, jaką można przekazać młodemu pokoleniu.
Terminarz jubileuszowej edycji „Bez korzeni nie zakwitniesz”
Aby ułatwić uczestnikom i nauczycielom orientację w czasie, organizatorzy podali szczegółowy harmonogram:
- 15 września 2025 – ogłoszenie konkursu,
- 9–16 marca 2026 – etap szkolny,
- 17–24 marca 2026 – wgrywanie prac przez formularz konkursowy,
- 25 marca – 15 kwietnia 2026 – etap wojewódzki,
- 15 kwietnia 2026 – ogłoszenie wyników etapu wojewódzkiego,
- 16 kwietnia – 20 maja 2026 – etap ogólnopolski,
- 20 maja 2026 – ogłoszenie wyników etapu ogólnopolskiego,
- 12 czerwca 2026 – gala finałowa w Białymstoku.
Jeśli jesteś uczniem szkoły podstawowej w klasach 4–8 i lubisz słuchać rodzinnych opowieści albo oglądać stare fotografie, konkurs jest właśnie dla Ciebie. Być może na co dzień robisz selfie czy nagrywasz krótkie filmiki, ale dzięki konkursowi możesz odkryć, że rodzinne pamiątki i wspomnienia mają ogromną wartość.
Aby wziąć udział w konkursie, wystarczy:
- porozmawiać z członkami rodziny o losach przodków,
- zajrzeć do domowych szuflad i strychów, gdzie kryją się zdjęcia i dokumenty,
- odwiedzić Archiwum Państwowe w swojej okolicy,
- zebrać wszystkie informacje i stworzyć drzewo genealogiczne,
- przygotować prezentację pod okiem nauczyciela-opiekuna, który zgłosi pracę do konkursu.
Nauczyciele, którzy zdecydują się zostać opiekunami merytorycznymi, odegrają ważną rolę – ich zadaniem będzie nie tylko wsparcie uczniów, ale także pokazanie, jak można wykorzystać genealogiczne projekty w szkolnych zajęciach.
Jubileuszowa, 5. edycja konkursu „Bez korzeni nie zakwitniesz” udowadnia, że genealogia to nie tylko historia minionych pokoleń, lecz także żywa część naszej tożsamości. To przestrzeń, w której młodzież, rodzice i dziadkowie spotykają się, aby wspólnie budować więzi, odkrywać tradycje i czerpać dumę z rodzinnych historii.
