Tutanchamon, najmłodszy faraon Egiptu, od wieków fascynuje badaczy i miłośników historii. Choć jego panowanie nie trwało długo, to właśnie dzięki odkryciu jego niemal nienaruszonego grobowca w Dolinie Królów świat poznał jedno z najważniejszych dziedzictw starożytnego Egiptu. Tajemnice życia, chorób i przedwczesnej śmierci młodego władcy odsłaniają niezwykły obraz faraona, który mimo krótkich rządów na zawsze zapisał się na kartach historii.
Najmłodszy faraon Egiptu, Tutanchamon – ile miał lat?
Tutanchamon jest jednym z najmłodszych i najbardziej znanych faraonów starożytnego Egiptu. Urodził się około 1341 r. p.n.e., najpewniej jako syn faraona Echnatona. Objął tron w młodym wieku, mając zaledwie około 9 lat. Formalnie pełnił funkcję faraona, jednak w praktyce większość decyzji politycznych i religijnych podejmowali jego doradcy.
Pierwotnie Tutanchamon nosił imię Tutanchaton, co oznaczało „Żywy obraz Atona”. Imię to nadano mu, ponieważ jego ojciec, faraon Echnaton (Amenhotep IV), wprowadził w Egipcie radykalną reformę religijną. Echnaton porzucił tradycyjny system politeistyczny i ogłosił kult Atona, boga tarczy słonecznej, jedynym i najwyższym bóstwem, dążąc do ustanowienia w Egipcie formy monoteizmu.
Po objęciu tronu przez młodego faraona sytuacja uległa zmianie. Z inicjatywy jego doradców i regentów przywrócono dawne wierzenia, a sam władca przyjął nowe imię – Tutanchamon, czyli „Żywy obraz Amona”. Zmiana imienia miała charakter symboliczny i polityczny, podkreślając powrót do tradycyjnej religii Egiptu, w której centralną rolę odgrywał Amon, bóg słońca i powietrza, czczony zwłaszcza w Tebach. Tym samym odrzucono dziedzictwo rewolucyjnych reform Echnatona i przywrócono dawny, politeistyczny system wierzeń, w którym obok Amona czczono również wielu innych bogów panteonu egipskiego.
Tutanchamon starał się przedstawiać siebie jako wojownika, jednak współczesne badania wykazały, że cierpiał na wiele schorzeń. Jednym z nich była poważna deformacja stopy, która znacznie utrudniała mu poruszanie się. Faraon zmarł w młodym wieku, około 18–19 lat i choć jego rządy były krótkie, pozostawił niezwykle cenne dziedzictwo archeologiczne, które pozwala współczesnym badaczom lepiej zrozumieć życie, zdrowie i codzienne wyzwania młodego władcy, a także dostarczają bezcennego wglądu w sztukę, rzemiosło i kulturę starożytnego Egiptu.
Rządy przez regenta
Ze względu na młody wiek Tutanchamona, realna władza nad Egiptem nie spoczywała wyłącznie w jego rękach. Funkcję regenta i jednego z jego najważniejszych doradców pełnił wezyr Ay – będący także bratem królowej Teje, która była babką młodego faraona. Ay odgrywał kluczową rolę w podejmowaniu decyzji politycznych i religijnych a po śmierci Tutanchamona objął tron Egiptu i panował przez około cztery lata, od 1323 r. p.n.e. do 1319 r. p.n.e.
Drugą istotną postacią w państwie był generał Horemheb, z którego opinią musiał liczyć się Ay, gdyż cieszył się szacunkiem zarówno wśród żołnierzy, jak i w otoczeniu królewskim. Sam Tutanchamon darzył go zaufaniem – wyznaczył go jako następcę w przypadku braku własnych potomków. Ostatecznie Horemheb nie przejął władzy bezpośrednio po śmierci młodego faraona, władzę objął po zmarłym faraonie Aya. Panował przez wiele lat. Zmarł około 1295 r. p.n.e. jako ostatni władca z XVIII dynastii.
Najmłodszy faraon Egiptu i sekrety jego grobowca
4 listopada 1922 roku brytyjski archeolog Howard Carter wraz ze swoim zespołem dokonał jednego z największych znalezisk w dziejach archeologii. W Dolinie Królów odsłonił wejście do grobowca faraona Tutanchamona, oznaczonego numerem KV62. Czekając na przybycie swojego wspólnika, lorda George’a Herberta, 5. hrabiego Carnarvon – pasjonata starożytności, który od lat wspierał badania Cartera, finansując całe przedsięwzięcie archeologiczne, Howard Carter wstrzymał się z otwarciem komory grobowej. Oficjalne otwarcie grobowca nastąpiło 16 lutego 1923 roku.
Okazało się, że grobowiec w dużej mierze zachował się w stanie nienaruszonym. We wnętrzu komory znajdowało się tysiące przedmiotów należących do młodego faraona – od codziennych narzędzi, mebli oraz ozdób, po słynną złotą maskę. Łącznie zarejestrowano ponad pięć tysięcy obiektów, czyniąc z KV62 jeden z najbogatszych i najlepiej zachowanych królewskich zespołów grobowych w historii Egiptu.
Odkrycie Howarda Cartera miało ogromne znaczenie dla historii, ponieważ pozwoliło badaczom spojrzeć na Egipt z zupełnie nowej perspektywy. Skarby ukryte w grobowcu ukazywały nie tylko bogactwo i kunszt egipskich rzemieślników, lecz także stanowiły bezcenne źródło wiedzy o życiu codziennym i wierzeniach mieszkańców Egiptu.
Zaskakujący był także rozmiar samego grobowca, który w porównaniu z komorami grobowymi innych faraonów, był stosunkowo niewielki i skromny. To skłoniło badaczy do wniosku, że śmierć Tutanchamona mogła być nagła i nieoczekiwana, dlatego nie zdążono przygotować dla niego właściwego miejsca pochówku.
Dodatkową tajemnicę stanowi sam proces mumifikacji Tutanchamona. W odróżnieniu od klasycznych procedur, w jego ciele wykonano nietypowe, duże nacięcie biegnące przez okolice pępka. Co więcej, w mumii nie znaleziono serca ani mostka, które w normalnych warunkach pozostawiano lub zastępowano amuletami.
Najnowsze badania DNA
W ostatnich latach analiza DNA oraz tomografii komputerowej mumii Tutanchamona dostarczyła wielu cennych informacji na temat jego pochodzenia, stanu zdrowia i możliwych przyczyn śmierci. Badania potwierdziły, że faraon był synem faraona Echnatona (zidentyfikowanego w grobie KV55) oraz tzw. „Młodszej Damy” z grobowca KV35, która była prawdopodobnie siostrą Echnatona. Oznacza to, że Tutanchamon pochodził ze związku kazirodczego, co mogło sprzyjać występowaniu u niego problemów zdrowotnych.
Nowoczesne metody badawcze ujawniły, także że młody władca zmagał się z licznymi schorzeniami, które mogły osłabić jego układ odpornościowy. Należały do nich między innymi: rozszczep podniebienia i stopa końsko-szpotawa. Cierpiał także na jałową martwicę głowy drugiej kości śródstopia, znaną jako choroba Köhlera II, która powodowała deformacje stopy i prawdopodobnie wiązała się z silnymi dolegliwościami bólowymi. Tłumaczy to obecność znacznej ilości lasek odnalezionych w jego grobowcu. Choć część z nich miały charakter symboliczny, wiele mogło być używanych w codziennym życiu, ułatwiając Tutanchamonowi poruszanie się.
Dodatkowo badania DNA w połączeniu z tomografią komputerową mumii pozwoliły lepiej zrozumieć okoliczności śmierci Tutanchamona. Młody faraon najprawdopodobniej zmarł w wyniku poważnego złamania kości udowej, które w połączeniu z obecnością pasożytów plasmodium falciparum – wywołujących malarię tropikalną – znacznie osłabiło jego organizm i mogło doprowadzić do przedwczesnej śmierci władcy Egiptu.
Bibliografia:
- Genetyka odkrywa prawdę o królu Tut, Komisja Europejska, [dostęp: 16.08.2025].
- King Tutankhamun 'died from a broken leg and malaria’, The Guardian, [dostęp: 16.08.2025].
- Hawass Z, Gad YZ, Ismail S, et al. Ancestry and Pathology in King Tutankhamun’s Family. JAMA.2010;303(7):638–647. doi:10.1001/jama.2010.121.
- J. Brain, Howard Carter and the Discovery of Tutankhamun’s Tomb, “HISTORIC UK”, [dostęp: 16.08.2025].
- B. Makowski, Tutanchamon. Najsłynniejszy faraon był chorowitym synem heretyka i marionetką w rękach swoich doradców, „PolskieRadio24.pl”, [dostęp: 16.08.2025].
