Tego dnia 1002 roku zmarł Otton III, król Niemiec i cesarz rzymski
Otton III najlepiej pamiętany jest za swoją ideę cesarstwa uniwersalnego. Rządziłby on odnowionym Cesarstwem Rzymskim, złożonym z równoważnych części: Roma, Galia, Germania, Sclavinia. Na pewne sposoby była to kontynuacja polityki jego dziadka i ojca, Ottona I i Ottona II, na pewne sposoby radykalne odejście. W Niemczech ta idea nie była one jednak zbyt popularna. Zanim została jednak na dobre wprowadzona w życie, Otton III zmarł.
Otton I
Tak naprawdę nie da się mówić o Ottonie III nie wspominając Ottona I. Był on reprezentantem nowo założonej dynastii saksońskiej. Królestwo Wschodniofrankijskie, później Królestwo Niemieckie/Święte Cesarstwo Rzymskie straciło swojego ostatniego Karolinga i przyszedł czas na wybór króla. Możni niemieccy wybrali najpierw Konrada I, a później Henryka I, księcia Saksonii, ojca Ottona. Monarchia w ten sposób przestała być dziedziczna.
Jednocześnie jednak, po jego śmierci, to syn Henryka został obrany królem. Podobnie rzeczy się miały dla Ottona II i Ottona III. Jeśli ojciec miał wystarczająco wysoki autorytet, jego syn mógł zostać wybrany przez możnowładców, albo ojciec mógł się postarać o wybór syna jeszcze za swojego życia.
Otton I, przez Niemców zwany Wielkim, miał na swoim koncie naprawdę dużo sukcesów. Wykorzystywał władze kościelną jako przeciwwagę władzy świeckiej, nadając stanowiska kościelne (i połączone z nimi włości) swoim poplecznikom. Później oczywiście takie praktyki miały przyczynić się do sporu o inwestyturę.
Jemu też można przypisać ciągłe parcie na wschód i pacyfikacje plemion słowiańskich między Odrą i Łabą. On również ostatecznie pokonał Węgrów w 955 roku nad rzeką Lech, kończąc ich okres koczowniczy i zmuszając ich do stałego osiedlenia się.
Otton podporządkował sobie również inne okoliczne kraje. Związał stosunkiem trybutarnym ze sobą Polskę, Czechy i Danię. Dbał również o to, aby nowo nawrócone kraje włączane były do niemieckiej hierarchii kościelnej.
Otton zainteresował się również Włochami. Włochy były jeszcze bardziej rozdarte walkami niż Niemcy, bez stabilnej władzy królewskiej. Chwilowo królem Italii był Berengar II, uwięził on też Adelajdę, wdowę swojego poprzednika, Lotara z Prowansji. Planował zmusić ją do poślubienia swojego syna, Adalberta. Ta jednak poprosiła o pomoc Ottona.
Ten wkroczył do Italii, poślubił Adelajdę i koronował się na króla Longobardów/króla Italii (oba tytuły są wymienne). Od tamtego czasu były one połączone z tytułem króla Niemiec. Wkrótce potem ówczesny papież, Jan XII wezwał na pomoc Ottona. Otton usłuchał próśb papieża i przybył do Rzymu, gdzie w 962 roku został koronowany na cesarza zachodniorzymskiego. W ten sposób korona cesarska również stała się częścią korony niemieckiej.
W 961 roku Otton koronował też swojego syna Ottona II na współkróla. Przy trzeciej wyprawie do Włoch, w 966/967 roku, koronował go na współcesarza. Przy tej też okazji układał się (bardzo długo) z Bizantyjczykami celem uznania jego władzy jako zachodniego cesarza i zdobycia dla swojego syna bizantyjskiej księżniczki. To mu się udało, w 972 roku Teofano wyszła za Ottona II.
Czując się w końcu pewnie we Włoszech, Otton postanowił wrócić do Niemiec. Tam w 973 roku zmarł. Otton II bez problemu przejął władze, a jego ojciec pochowany został w Magdeburgu. Później jednak musiał zmagać się z wewnętrznymi jak i zewnętrznymi problemami. Kiedy jednak udało mu się ustabilizować sytuację w ojczyźnie, wyruszył do Włoch, jak jego ojciec.
Panowanie Ottona II traktowane jest często dość pobieżnie, głównie z powodu tego jak krótkie było. Otton II wyprawił się do Włoch w 980, gdzie usiłując zjednoczyć półwysep wdał się w konflikty z Bizancjum (które miało w swoim władaniu duże części południa Włoch) i z Kalifatem (który władał pośrednio Sycylią).
Pomimo początkowych sukcesów przegrana pod Cotrone w 982 roku mocno zachwiała jego pozycją. Praktycznie natychmiast Słowianie zachodni podnieśli bunt. Otton II postanowił jak najszybciej uregulować w tej sytuacji sprawę swojego następstwa.
Otton, syn Ottona na sejmie rzeszy zorganizowanym w Rzymie został wybrany następcą. Wysłał Otton następne małego Ottona wraz z matką do Akwizgranu, gdzie miał zostać koronowany. Sam został w Rzymie, aby prowadzić wojnę dalej, ostatecznie jednak padł ofiarą malarii, która panoszyła się w Italii w tym czasie.
Tak więc, mały Otton został koronowany, a jego matka (po pewnych kontrowersjach) została regentką. To niestabilne, nowo zbudowane państwo musiało teraz przetrwać okres regencji.
Otton III – dzieciństwo
Otton III pod okiem swojej bizantyńskiej matki otrzymał najlepszą edukację. Nauczany przez Jana Philagathosa i mnicha Bernarda, znał łacinę i grekę, był zafascynowany starożytnością, podejmował nawet podobne własne próby pisania.
Wyjaśnia to też jego fascynację cesarstwem rzymskim i jego politykę. Pomimo, że już Otton I nawiązywał do idei Renovatio Imperii Romanorum, Otton III skupił na niej całą swoją politykę. Miało to być cesarstwo jednak średniowieczne, cesarstwo uniwersalne.
Otton III – rządy
W 994 roku, w wieku 14 lat Otton otrzymał pozwolenie na przejęcie rządów. Po rozrachunkach z zachodniosłowiańskimi plemionami, Otton ruszył do Rzymu. W 996 roku został koronowany królem Italii, a następnie Cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
W Rzymie sytuacja jednak nigdy nie była zbyt stabilna, już rok później wcześniej wspomniany Jan Philagatos został antypapieżem, Janem XVI, za poparciem cesarza bizantyjskiego. Tak więc Otton znów wyruszył do Włoch.
Bez problemu zajął Rzym i podjął próbę zrobienia z niego imperialnej stolicy. Zaczął budować sobie pałać na Palatynie, przywracał różne rzymskie urzędy. Wszystko to było jednak tylko fasadą. Święte Cesarstwo Rzymskie już wtedy prawie nic nie miało wspólnego z Cesarstwem Rzymskim.
Następne lata w Italii przynosiły tylko dalsze problemy i bunty. W 1001 roku zebrał armię, aby uporać się z jednym z takich buntów, 23 stycznia 1002 roku jednak chrotowity cesarz zmarł.
Zjazd gnieźnieński i polityka wschodnia
Polityka wschodnia Ottona III była zapewne bezpośrednio połączona z jego ideą cesarstwa uniwersalnego. Książęta wschodni mieli zostać wywyższeni jako przedstawiciele nowej części cesarstwa.
Zjazd gnieźnieński odbył się w 1000 roku. Otton III przybył do Gniezna, aby odwiedzić grób św. Wojciecha. Przy tej okazji nadał Polsce jej własne arcybiskupstwo w Gnieźnie. Było to radykalne odejście od polityki Ottona I, szeroko też krytykowane w Niemczech.
Przy tej też okazji Otton miał mu włożyć na głowę diadem Bolesławowi Chrobremu. Jest to widziane dwojako, albo jako akt uznania Bolesława za patrycjusza i namiestnika Sclavinii, słowiańskich ziem cesarstwa, albo jako wstępna koronacja. Jest to problem, który zapewne nigdy nie zostanie rozwiązany, jako, że był to akt symboliczny, którego sami uczestnicy mogli mieć różne interpretacje.
Skutki
Przyjazna polityka wobec Słowian i ciągłe zainteresowanie cesarza Włochami nie przysparzały mu przyjaciół w samych Niemczech. Bardzo możliwe jest, że gdyby cesarz nie umarł, czekała by go ciężka rozprawa w ojczyźnie.
Dodatkowo większość historyków ocenia cesarstwo uniwersalne jako marzenie ściętej głowy, niemożliwość w ówczesnej sytuacji. Ostatecznie jednak, był to plan, który nigdy nie został całkowicie wypełniony. Nigdy się więc nie dowiemy, co mogło być.
Bibliografia:
- Keller Hagen, Familie Liudolfinger – Die Ottonen, 2016.
- Zientara Benedykt, Historia Powszechna Średniowiecza, 2000.
- Manteuffel Tadeusz (ed.), Polska Pierwszych Piastów – Państwo, Społeczeństwo, Kultura, 1970.
