27 stycznia, w rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau, obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. To wyjątkowy moment, aby oddać hołd milionom niewinnych ofiar nazistowskiego ludobójstwa i przypomnieć o konieczności edukacji, tolerancji oraz przeciwdziałania wszelkim formom nienawiści. Holokaust, jako jedna z największych tragedii w dziejach ludzkości, pozostaje przestrogą przed tym, dokąd prowadzą uprzedzenia, propaganda i obojętność wobec krzywdy drugiego człowieka.
Holokaust, znany również jako Zagłada, był systematycznym ludobójstwem przeprowadzonym przez nazistowskie Niemcy i ich kolaborantów w czasie II wojny światowej. Jego głównym celem była eksterminacja europejskich Żydów, ale ofiarami nazistowskiej polityki nienawiści stali się także Romowie, osoby z niepełnosprawnościami, jeńcy wojenni, Polacy, Sinti, świadkowie Jehowy oraz przedstawiciele innych grup etnicznych, religijnych i politycznych.
Szacuje się, że w wyniku Holokaustu życie straciło około sześciu milionów Żydów, co stanowiło dwie trzecie europejskiej populacji żydowskiej przed wojną. W sumie liczba wszystkich ofiar reżimu hitlerowskiego przekracza 11 milionów.
Zagłada odbywała się w całej Europie okupowanej przez Niemcy, z głównymi ośrodkami eksterminacji ulokowanymi w Polsce, m.in. w Auschwitz-Birkenau, Treblince, Bełżcu, Sobiborze, Majdanku i Chełmnie. Obok obozów zagłady funkcjonowały także getta, obozy pracy przymusowej oraz inne formy represji, takie jak masowe egzekucje przeprowadzane przez Einsatzgruppen na terenach wschodnich.
Holokaust był kulminacją wieloletniej propagandy antysemickiej, systematycznego wykluczania Żydów z życia społecznego i gospodarczego oraz wdrażania tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage). Ta bezprecedensowa zbrodnia była wynikiem planowego działania niemieckich władz i miała charakter przemysłowej eksterminacji, z użyciem technologii, biurokracji i infrastruktury państwowej.
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu – geneza ustanowienia
W listopadzie 2005 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję A/RES/60/7, w której oficjalnie ustanowiono Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Dokument ten został przyjęty przez aklamację, co odzwierciedlało globalne porozumienie w kwestii potrzeby upamiętnienia ofiar oraz edukacji na temat Holokaustu.
W rezolucji podkreślono znaczenie:
- oddawania hołdu sześciu milionom Żydowskich ofiar ludobójstwa nazistowskich Niemiec oraz milionom innych ofiar reżimu hitlerowskiego,
- edukacji przyszłych pokoleń w celu zapobiegania powtórzeniu się zbrodni ludobójstwa,
- zwalczania antysemityzmu, rasizmu i wszelkich innych form nietolerancji.
27 stycznia ma szczególną symbolikę. Tego dnia w 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej wyzwolili niemiecki nazistowski obóz Auschwitz-Birkenau, który stał się jednym z najważniejszych symboli Holokaustu. W obozie tym życie straciło ponad 1,1 miliona ludzi, głównie Żydów, ale także Romów, Polaków, jeńców wojennych i przedstawicieli innych narodowości oraz grup społecznych.
Cele i formy obchodów
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu ma na celu:
- upamiętnienie ofiar: w wielu krajach organizowane są uroczystości upamiętniające ofiary Holokaustu. W miejscach takich jak Auschwitz-Birkenau, pomniki, muzea i miejsca pamięci odbywają się ceremonie z udziałem przedstawicieli państw, ocalonych oraz społeczności lokalnych. Podczas tych wydarzeń często zapalane są świece, składane wieńce oraz odczytywane nazwiska ofiar, co pozwala na oddanie im hołdu i zachowanie pamięci o ich losach.
- edukacja historyczna: instytucje edukacyjne i kulturalne organizują liczne wydarzenia, takie jak wykłady, warsztaty, wystawy i pokazy filmowe, które mają na celu przybliżenie historii Holokaustu. Materiały edukacyjne, wspomnienia ocalałych oraz dostęp do cyfrowych archiwów pomagają młodzieży i dorosłym zrozumieć mechanizmy prowadzące do takich tragedii. W wielu krajach szkoły w tym dniu poświęcają lekcje na omawianie tematyki Holokaustu, kładąc nacisk na znaczenie tolerancji i szacunku dla różnorodności.
- przeciwdziałanie nietolerancji: Międzynarodowy Dzień Pamięci jest okazją do promowania wartości takich jak prawa człowieka, równość i różnorodność kulturowa. Organizacje pozarządowe, rządy i społeczności lokalne wykorzystują ten dzień, aby przypominać o konieczności zwalczania wszelkich form dyskryminacji, rasizmu i antysemityzmu. W ramach obchodów często podejmowane są inicjatywy mające na celu budowanie mostów między różnymi grupami społecznymi, aby przeciwdziałać podziałom i stereotypom.
Kluczowa jest edukacja młodego pokolenia o wydarzeniach, które doprowadziły do Holokaustu. Wspomnienia ocalałych, dokumenty historyczne oraz literatura dotycząca Zagłady są ważnymi narzędziami w budowaniu świadomości i empatii. Współczesne inicjatywy, takie jak wirtualne wycieczki po obozach czy cyfrowe archiwa, ułatwiają dostęp do wiedzy o Holokauście.
Wyzwania
Współczesne wyzwania związane z zachowaniem pamięci o Holokauście są wielowymiarowe. Jednym z nich jest problem negacji Holokaustu oraz szerzenie dezinformacji, które wciąż pojawiają się w przestrzeni publicznej, szczególnie w mediach społecznościowych. Walka z tymi zjawiskami wymaga intensywnych działań edukacyjnych, monitorowania oraz reagowania na fałszywe informacje.
Niestety z roku na rok zmniejsza się liczba świadków historii Holokaustu, którzy mogą podzielić się swoimi doświadczeniami. Dlatego tak istotne jest utrwalanie ich wspomnień również za pomocą nowych technologii, takich jak cyfrowe archiwa czy nagrania wideo, które pozwolą przyszłym pokoleniom poznać te historie z pierwszej ręki.
Nie mniej ważne w tej materii jest zachowanie miejsc pamięci, takich jak Auschwitz-Birkenau, co stanowi spore wyzwanie ze względu na szybki naturalny rozkład niektórych materiałów, takich jak np. blisko dwie tony włosów pochodzących z procedury golenia głów podczas przyjęcia ofiar do obozu.
Władze obozu magazynowały je jako surowiec przemysłowy aby potem sprzedać je niemieckim firmom. Obiekty te wymagają stałej konserwacji i ochrony, co wiąże się z potrzebą pozyskiwania odpowiednich środków finansowych i współpracy międzynarodowej.
Ostatnim, ale równie ważnym aspektem jest dostosowanie edukacji o Holokauście do zmieniających się realiów współczesnego świata tak aby były one zrozumiałe i dostępne dla szerokiego grona odbiorców. Wykorzystanie nowych technologii, multimediów oraz interaktywnych metod nauczania może pomóc dotrzeć do młodszych pokoleń i zainteresować je historią Zagłady.
Zapomnienie o ofiarach oznacza ich drugą śmierć.
Elie Wiesel
Bibliografia:
- Rezolucja A/RES/60/7: Pamięć o Holokauście, Organizacja Narodów Zjednoczonych [dostęp: 23.01.2025].
- Auschwitz-Birkenau: Historia i znaczenie, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau [dostęp: 23.01.2025].
- Yad Vashem, World Holocaust Remembrance Center [dostęp: 23.01.2025].
- Raport o antysemityzmie w Europie, European Union Agency for Fundamental Rights [dostęp: 23.01.2025].
- Shoah Resource Center, United States Holocaust Memorial Museum [dostęp: 23.01.2025].
- Browning Christopher R. Zwykli ludzie: 101. Rezerwowy Batalion Policji i ostateczne rozwiązanie w Polsce, Warszawa 2020.
- Snyder Timothy, Czarna ziemia: Holokaust jako ostrzeżenie, Kraków 2015.
- Wiesel Elie, Nobel Peace Prize Acceptance Speech, 1986.
Natalia Klimaszewska
