Roman Markuszewicz, Cudownie ocalony. Wspomnienia o przetrwaniu zagłady
Po 1945 roku powstało wiele książek, opisujących wydarzenia, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej. Niemało jest publikacji o zagładzie Polaków i Żydów, czy życiu w okupowanej Polsce. Najcenniejsze są wspomnienia i pamiętniki. To w nich są zawarte prawdziwe uczucia, cierpienie i ludzka tragedia.
Niezwykle cenną i nową pozycją na polskim runku wydawniczym jest książka Cudownie ocalony. Wspomnienia o przetrwaniu zagłady. Są to fragmenty ocalałych pamiętników Romana Markuszewicza, wybitnego polskiego neurologa i psychiatry żydowskiego pochodzenia. Mimo, że są to jedynie skąpe szczątki pamiętnika, zawarte w nich sceny i sytuacje ukazują z niezwykłą naocznością ponure realia okupacyjnej rzeczywistości na ziemiach polskich.
Wspomnienia Romana Markuszewicza zostały poprzedzone i opatrzone komentarzem Pawła Dybeli, który opisuje życiorys autora pamiętnika, jak i losy samego tekstu. Ze względu na niewielką ilość ocalałych fragmentów wspomnień, wstęp był niezbędny i perfekcyjnie komponuje się w całość.
Sam pamiętnik to zbiór kilku opowieści nie występujących po sobie chronologicznie. Każda z nich ma pewne cechy swoiste, związane z inną konfiguracją okoliczności i zdarzeń. Każda opowieść opisuje inny sposób na wygranie swojego rodzaju gry o życie, jaką podjął Markuszewicz z Gestapo. Autor w swoich wspomnieniach opisuje liczne przypadki okrucieństwa niemieckiego okupanta i załamania się sąsiedzkich relacji polsko – żydowskich. Strach w ludziach powodował swojego rodzaju zezwierzęcenie, szerzyło się szmalcownictwo i donosicielstwo.
Nie zabrakło również opisów pozytywnych relacji i przykładów solidarności polsko – żydowskiej. Autor wspomnień opisuje odwagę katolickich księży i wyroki Armii Krajowej na Polakach prześladujących Żydów. Nie jest to obraz czarno-biały. Markuszewicz opisuje okupacyjną rzeczywistość taką, jaka była. Bez ubarwiania, wybielania jednej ze stron czy doszukiwania się wad drugiej. Pamiętniki Romana Markuszewicza stanowią kolejną dokumentację z okresu II wojny światowej. Ze względu na swoje wykształcenie, autor wspomnień dokonuje również wnikliwą analizę psychologiczną ludzkich zachować. Co ciekawe, próbuje zrozumieć zachowanie oprawców.
Cudownie ocalony. Wspomnienia o przetrwaniu zagłady to pozycja obowiązkowa dla interesujących się holocaustem, historią II wojny światowej, ale też dla zajmujących się psychologią czy psychiatrą.
Wydawnictwo: Universitas
Ocena recenzenta: 6/6
Kamil Janczarek
