Rywalizacja o wpływy w Europie Środkowej miała wielu uczestników i jeszcze więcej ukrytych celów. Gdy pojawiła się groźba, że rozbicie unii polsko-litewskiej przyniesie zyski Krzyżakom i sojusznikom Zygmunta Luksemburskiego, rozpoczęła się gra o władzę i przetrwanie. Władysław Opolczyk, Zakon i węgierski monarcha działali wspólnie, licząc na osłabienie nowego układu sił. Historia potoczyła się jednak inaczej, niż zakładali.
Krzyżacy zawitali do Polski dzięki księciu Henrykowi Brodatemu, który poprzez małżeństwo z Jadwigą Śląską, zyskał kontakty z Niemcami. Dokument, który zatwierdzał przybycie Krzyżaków do Polski, został podpisany przez księcia mazowieckiego – Konrada, na zamku w Bieczu. Wcześniej Krzyżacy dotarli na Węgry, na zaproszenie króla Andrzeja II.
Podobnie jak później w Polsce, tak i na Węgrzech mieli walczyć z niewiernymi. Nad Balatonem byli to Kumani Wkrótce Krzyżacy zaczęli zagarniać kolejne węgierskie terytoria, ale król Andrzej II wiedział jak sobie z nimi poradzić. W 1225 roku wygnał zakon z Węgier. To stamtąd trafili do Polski, gdzie stali się zmorą polskich władców na trzy stulecia.
Krzyżacy na Węgrzech
W 1211 roku król Węgier – Andrzej II podarował Krzyżakom dobra, które znajdowały się w prowincji Burzenland. Zakon miał ich bronić przed Kumanami, zwanymi też Połowcami, ale wkrótce zaczęli wznosić własne fortyfikacje. Utworzony w ten sposób obszar, zaczęli nazywać Siebenbürgen, co po polsku znaczy Siedmiogród.
Wkrótce jednak stosunki Zakonu z węgierskim władcą Andrzejem II uległy znacznemu pogorszeniu. Krzyżacy planowali wyzwolić się spod królewskiej władzy. Zwrócili się o pomoc do papieża Honoriusza III. Papież postanowił wspomóc Zakon i objął ich ziemie własną ochroną. To sprawiło, że król Andrzej II zaczął się obawiać. Wkrótce udało się pozbyć zagrożenia i Krzyżacy opuścili Węgry. Trafili do Polski, za sprawą Henryka Brodatego, który był mężem Jadwigi Śląskiej i miał kontakty z Niemcami, a także Konrada Mazowieckiego, który miał problem z niewiernymi.
Krzyżacy nad Wisłą – początki
Gdy Krzyżacy dotarli do Polski, również i tu, pod pretekstem walki z niewiernymi, zaczęli się panoszyć. Stali się wielkim problemem dla polskich władców. Wnuk Konrada Mazowieckiego – Władysław Łokietek, który od 1306 roku był księciem Polski, oddał im w 1308 roku Pomorze Gdańskie, natomiast gdy tylko został królem Polski – 20 stycznia 1320 roku, zaczął zawierać sojusze wymierzone przeciwko Krzyżakom.
Jeszcze w tym samym roku, w którym był koronowany na króla Polski, wydał swoją córkę – Elżbietę Łokietkówne za króla Węgier – Karola Roberta Andegaweńskiego. Do ich ślubu doszło 6 lipca 1320 roku, a 5 lat później (1325) Łokietek ożenił swojego syna – przyszłego króla Kazimierza Wielkiego z Anną „Aldoną” Giedyminówną. To był kolejny sojusznik Polski w walce z Krzyżakami. Sojusz ten stanowił precedens dla późniejszych działań.
Anna „Aldona” Giedyminówna zmarła w maju 1339 roku. Wtedy też rozluźniły się stosunki polsko-litewskie, ale kwestią czasu było to, kiedy wróci ten temat. Wrócił niecałe pół wieku później, za sprawą unii krewskiej.
Za panowania Kazimierza Wielkiego, zawarto w 1343 roku pokój kaliski. Oznaczał on względny spokój w stosunkach polsko-krzyżackich. Kazimierz Wielki musiał iść wtedy na pewne ustępstwa, np. na oddanie Krzyżakom Pomorza Gdańskiego, jako wieczystej jałmużny.
Ludwik Andegaweński i Jadwiga Andegaweńska a Krzyżacy
Po śmierci Kazimierza Wielkiego, która nastąpiła 5 listopada 1370 roku, jego następcą, na mocy układów między Piastami a Andegawenami został Ludwik Węgierski, który wraz ze swoimi córkami, był spokrewniony z Habsburgami. To sprawiało, że zarówno z nim, jak i z jego córką – Jadwigą Andegaweńską, Krzyżacy się liczyli
Przed poślubieniem Władysława II Jagiełły, Jadwiga Andegaweńska zawarła tzw. ślub dziecięcy, czy też sponsalia de futuro z Wilhelmem Habsburgiem, synem Leopolda III Habsburga i Viridis Visconti. Jednak rozwój wypadków, śmierć pierworodnej córki Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki – Katarzyny Andegaweńskiej, a później śmierć samego Ludwika Wielkiego sprawiły, że to najmłodsza córka siostrzeńca Kazimierza Wielkiego została królem Polski.
Za tą decyzją stała wdowa po Ludwiku – Elżbieta Bośniaczka. To ona zdecydowała, że jej średnia córka, żona Zygmunta Luksemburskiego, zostanie królem Węgier, a Jadwiga pojedzie do Polski. Wcześniej, zgodnie z decyzją Ludwika Andegaweńskiego miało być odwrotnie, a Zygmunt Luksemburski odbierał już hołdy od poszczególnych polskich miast. Tymczasem teraz to Jadwiga Andegaweńska miała zasiąść na krakowskim tronie. Pozostawała tylko kwestia, u czyjego boku zasiądzie.
Królowanie u boku Habsburga nie było mile widziane nad Wisłą, ani w XIV, ani w późniejszych wiekach. W związku z tym należało zakończyć ten związek.
Strach w oczach Krzyżaków
Gdy 16 października 1384 roku, 10-letnia Jadwiga Andegaweńska wkładała na swoje skronie koronę królewską, która była specjalnie dla niej przygotowana, ponieważ z rozkazu jej ojca polskie insygnia koronacyjne wywieziono do węgierskiej Budy, polska szlachta miała już pomysł za kogo wydać młodziutką władczynię. Wybór padł na wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę, który miał przyjąć chrzest rzymskokatolicki i poślubić Jadwigę Andegaweńską oraz zostać polskim królem. Polska i Litwa miała zostać połączona unią personalną.
Zadaniem Krzyżaków była walka z niewiernymi. Jeśli Litwa przyjęła chrzest i połączyła się z Polską unią personalną, to tym samym wytrącono Krzyżakom z rąk koronny argument. Nie mieli kogo nawracać. W związku z tym musieli robić wszystko, by udowodnić, że ślub Jadwigi i Jagiełły, który odbył się 18 lutego 1386 roku oraz jego koronacja z 4 marca 1386 roku są nielegalne, bo to Wilhelm Habsburg powinien być królem Polski. Zaś samo nawrócenie Jagiełły na rzymski katolicyzm jest nieszczere.
Habsburgowie od razu zaczęli grać w tę krzyżacką grę. Dołączył do niej nawet kuzyn Jagiełły – Witold Kiejstutowicz, z którym Zakon zawarł sojusz w 1389 roku. Trzeba było jeszcze szukać sprzymierzeńców na Węgrzech. W krzyżacką grę zaczął grać także…. Piast! Palatyn Węgier – Władysław Opolczyk oraz sam Zygmunt Luksemburski.
Krzyżacy zaczęli od sankcji gospodarczych dla Polski. Odcięli Koronę od Bałtyku, co było proste, bo przecież jeszcze od czasów Władysława Łokietka, Pomorze Gdańskie należało do nich. Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską, która była lennem Władysława Opolczyka, a ten bezprawnie oddał ją Zakonowi w zastaw. Celem Zakonu, wespół z Władysławem Opolczykiem, a także Zygmuntem Luksemburskim było unicestwienie unii polsko-litewskiej.
To zagrożenie zdawało się być częściowo zażegnane, gdy w 1392 roku Władysław II Jagiełło pogodził się z Witoldem Kiejstutowiczem i uczynił go namiestnikiem na Litwie. Jednak było to tylko porozumienie czasowe, bo już w 1398 roku, Witold Kiejstutowicz postanowił zrobić porządek z Wielką Ordą, która zagrażała Litwie od dłuższego czasu. W tym celu chciał pozyskać przychylność Krzyżaków. Oddał im Żmudź. W dłuższej perspektywie okazało się, że spór o Żmudź, będzie jednym z powodów wybuchu Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim.
Związek Polski i Litwy zawarty w 1385 roku, okazał się tak silny, że nie zdołano go rozbić przez kilkaset lat. Na przestrzeni wieków bywało i tak, że unia personalna między Polską i Litwą zmieniała się w dynastyczną, ale trwała nadal. Scementował ją Zygmunt August, który 1 lipca 1569 roku przemienił ją w unię realną i Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Od tej pory każdy król Polski stawał się automatycznie wielkim księciem litewskim. Unia przetrwała ponad 400 lat!
Bibliografia:
- Morton N., Krzyżacy w Ziemi Świętej 1190-1291, przekł. M. Józefowicz, Kraków 2018.
- Sroka Stanisław A., Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków 2015.
- Wyrozumski J., Królowa Jadwiga. Między epoką piastowską a jagiellońską, Kraków 2006.
