Kiedy człowiek bez dzieł pisanych staje się fundamentem całej cywilizacji, wiadomo, że mamy do czynienia z kimś więcej niż tylko myślicielem. Właśnie w takiej roli pokazany został Sokrates w Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa – jako przewodnik, który w ciszy własnej niewiedzy nauczył Europę zadawać pytania. W tle rozgrywa się historia miasta, które mogło zrodzić zarówno Partenon, jak i wyrok śmierci. A pośrodku – życie, które stało się filozofią.
Niełatwo opowiedzieć o kimś, kto nie zostawił po sobie ani jednego zdania na papierze, a mimo to do dziś uchodzi za jednego z twórców europejskiego sposobu myślenia. A jednak właśnie tego zadania podjął się Krzysztof Łapiński, filozof, tłumacz i znawca starożytności, tworząc pasjonującą książkę, która nie jest tylko biografią konkretnego człowieka – to także opowieść o pewnym sposobie życia, ideach i mieście, które ukształtowały ducha całej cywilizacji.
Książkę od 7 maja kupisz tutaj:
Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa – podróż do źródeł
Na początku był… głos z Delf. Przekaz wyroczni, który zapoczątkował coś więcej niż filozoficzny projekt – rozpoczął losy życia, które odmieniło historię. Gdy przyjaciel Sokratesa, Chajrefont, zapytał Apollina, czy Sokrates jest najmądrzejszym z ludzi, otrzymał odpowiedź pełną poetyckiego wdzięku:
Mądry Sofokles, mądrzejszy Eurypides, z wszystkich zaś ludzi najmędrszy Sokrates.
Dla kogoś innego byłby to powód do dumy. Sokrates potraktował to jak wyzwanie – zaczął zadawać pytania, rozmawiać, drążyć. Uznał, że jego życiową misją jest troska o dusze współobywateli, stawianie im pytań trudnych, czasem niewygodnych, ale niezbędnych. Uświadamiał im bowiem to, czego nie chcieli widzieć: że prawdziwa mądrość zaczyna się od uznania własnej niewiedzy.
Dlaczego Sokrates milczał, ale jego życie mówiło?
Jedną z najbardziej oryginalnych tez książki Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa jest ta, że Sokrates nie tyle stworzył nową doktrynę filozoficzną, ile zmienił samą definicję filozofii. W jego rozumieniu nie była to już tylko teoria czy elitarna wiedza przekazywana przez nauczycieli za opłatą. Stała się praktyką życia, sposobem postępowania, codziennym ćwiczeniem cnoty. Autor książki pokazuje, że Krzysztof Łapiński idzie tu śladem takich badaczy jak Pierre Hadot czy Martha Nussbaum, którzy dowodzili, że filozofia antyczna była raczej sztuką życia niż zbiorem poglądów.
Co więcej, Łapiński dowodzi, że to właśnie styl życia Sokratesa, a nie jego poglądy, był najbardziej oryginalnym wkładem w dzieje myśli europejskiej. Filozof, który nie pisał, nie wykładał systematycznie, nie piastował urzędów – a jednak przeszedł do historii jako ten, który nauczał dialogiem.
Ateny, które ukształtowały myślenie Europy
Nie sposób zrozumieć Sokratesa bez zrozumienia miasta, w którym żył. A Ateny V wieku przed naszą erą nie były po prostu kolejnym greckim polis – były miejscem, w którym zrodził się cud grecki. Właśnie tak – cud – określił ten moment historii Ernest Renan, patrząc na ruiny Akropolu.
W książce Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa autor prowadzi czytelnika przez historyczny pejzaż Aten, które podźwignęły się z ruin po wojnach perskich i w krótkim czasie przekształciły się w potęgę militarną, polityczną i kulturalną. Miejsce to tętniło życiem:
- kwitła tam demokracja, której idea przetrwała do dziś,
- rozwijały się sztuki teatralne – dramat, komedia, tragedia,
- działały szkoły filozoficzne i ośrodki naukowe,
- wznoszono monumentalne świątynie i dzieła sztuki, jak Partenon i posągi Fidiasza.
To wszystko tworzyło intelektualny klimat, w którym Sokrates wyrósł – i który jednocześnie stawał się tłem, kontrastem, a czasem także przeciwnikiem jego filozoficznej praktyki.
Filozof wśród wojen i polityki
Czytelnik książki nie otrzymuje tylko życiorysu filozofa. Otrzymuje panoramiczną opowieść o epoce, która pełna była paradoksów: wielkości i przemocy, wolności i zamętu, postępu i regresu.
Sokrates żył w czasie, gdy Ateny najpierw budowały swoją dominację na Morzu Egejskim, a potem zostały uwikłane w wojnę peloponeską – długotrwały i wyniszczający konflikt ze Spartą. Brał udział w tych wydarzeniach nie tylko jako świadek, ale też jako uczestnik – walczył jako hoplita, czyli ciężkozbrojny piechur.
Obserwował od środka, jak działa system polityczny, który z jednej strony pozwalał na wolność słowa i filozoficzne poszukiwania, a z drugiej – doprowadził do skazania go na śmierć.
Z tego powodu biografia autorstwa Krzysztofa Łapińskiego nie tylko rekonstruuje życie filozofa, ale też staje się portretem Aten – miasta pełnego sprzeczności, które mogło zrodzić zarówno Partenon, jak i wyrok śmierci dla niewygodnego myśliciela.
Rozmowa jako sztuka życia
Sokrates nie tworzył systemów filozoficznych. Nie miał szkoły, nie pisał traktatów. Jego „metodą” była rozmowa. Krzysztof Łapiński precyzyjnie i przystępnie pokazuje, że dla Sokratesa filozofia nie polegała na wygłaszaniu prawd, ale na zadawaniu pytań, które otwierały ludzi na myślenie, a czasem prowadziły do bolesnego uświadomienia własnej niewiedzy.
W Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa czytamy, że dialog sokratejski to nie kłótnia ani próba dominacji, ale wspólne podążanie w nadziei, że razem osiągnie się więcej niż w pojedynkę. W tym duchu filozof odchodził od pism i teorii, a skłaniał się ku praktyce: jego życie było jednocześnie filozoficznym świadectwem i eksperymentem.
Rozmówca dla Sokratesa nie był przeciwnikiem, którego trzeba pokonać, ale partnerem we wspólnej wędrówce ku prawdzie – która, jak dowodził, jest procesem, a nie gotowym twierdzeniem. W tym tkwił głęboki sens jego metody: etyczny, poznawczy i – jak pisze Łapiński – nawet terapeutyczny.
Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa – przyjaciele, uczniowie i wrogowie
W książce Krzysztofa Łapińskiego pojawiają się nie tylko ci, którzy Sokratesa podziwiali, ale również ci, którzy się go bali lub go nie znosili. Jego bezkompromisowa postawa wobec sofistów, polityków i wpływowych Ateńczyków sprawiała, że budził skrajne emocje.
Wśród jego rozmówców byli zarówno Platon, Ksantypa i Aspazja, jak i kontrowersyjny Alkibiades, którego błyskotliwość szła w parze z moralnym chaosem. Książka ukazuje również fascynujący wachlarz postaci z życia codziennego Aten: twórców komedii, urzędników, wojowników i sofistów, z którymi filozof wchodził w spory i rozmowy.
Warto dodać, że – jak pokazuje Łapiński – Sokrates nie był ascetą oderwanym od rzeczywistości. Uczestniczył w życiu miasta, pełnił funkcje urzędnicze, chodził do teatru, dyskutował na agorze. A jednocześnie konsekwentnie dążył do tego, by jego życie było spójne z tym, w co wierzył – niezależnie od ceny, jaką przyjdzie za to zapłacić.
Wyrok, który rozpoczął nieśmiertelność
W roku 399 p.n.e., w rozgrzanym letnim powietrzu, Sokrates stanął przed sądem. Oskarżono go o bezbożność oraz o psucie młodzieży – zarzuty tak ogólne, że mogły znaczyć wszystko i nic. W rzeczywistości chodziło jednak o coś więcej: o niewygodną prawdę, o człowieka, który zadawał zbyt trafne pytania.
W Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa czytelnik towarzyszy filozofowi w tej ostatniej drodze – od wniesienia oskarżenia, przez mowę obrończą (która była raczej potwierdzeniem jego postawy niż próbą wybielenia się), aż po wypicie cykuty w obecności przyjaciół.
Lepiej jest samemu doznać zła, niż je wyrządzić – ta myśl, zapisana przez Platona w Gorgiaszu, najlepiej oddaje moralną postawę Sokratesa. Filozof nie tylko wierzył w etyczny ideał, ale uczynił z własnego życia świadectwo jego prawdziwości.
Dla wielu był szaleńcem, dla innych świętym. Dla potomnych – ojcem filozofii.
Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa – filozofia, która nie przemija
Książka Krzysztofa Łapińskiego nie kończy się na śmierci filozofa. Wręcz przeciwnie – pokazuje, jak Sokrates zaczął nowe życie jako postać mityczna, wzorzec, punkt odniesienia dla myślenia Zachodu. To historia, która nie gaśnie, lecz ciągle powraca – w debatach o prawdzie, w refleksji nad dobrem, w każdej próbie zrozumienia, czym jest rozmowa.
Dzięki połączeniu rzetelnej analizy źródeł z barwnym, lekkim stylem, Najmądrzejszy. Biografia Sokratesa trafia nie tylko do zawodowych filozofów. To książka dla każdego, kto:
- chce zrozumieć, czym naprawdę była filozofia w antyku,
- szuka inspiracji do własnych poszukiwań etycznych i duchowych,
- pragnie poznać świat, w którym rozmowa była aktem odwagi.
Znakomicie udokumentowana, a jednocześnie żywa i ludzka – ta biografia przypomina, że prawdziwa filozofia nie zaczyna się w bibliotece, lecz w spojrzeniu drugiego człowieka i odwadze, by zapytać: czy jesteśmy naprawdę dobrzy?
Ten tekst jest reklamą i powstał we współpracy z Wydawnictwem Agora.
