Tego dnia 1521 roku Marcin Luter na Sejmie Rzeszy w Wormacji stanął przed cesarzem Karolem V Habsburgiem
Proces Marcina Lutra odbył się w Wormacji na Sejmie Rzeszy. Luter stanął przed Cesarzem Karolem V Habsburgiem. Młody monarcha oczekiwał, że wittenberski mnich odwoła swe heretyckie postulaty i ukorzy się przed cesarskim majestatem. Stało się zupełnie inaczej, niż zakładano, gdyż Luter mimo pokornego języka, przepełnionego cytatami z Pisma Świętego i zapewnieniami wierności cesarzowi, nie odwołał swych słów w żadnym aspekcie.
Niepokorna postawa reformatora przeszkodziła planom Karola V, który zamierzał szybko uporać się ze problemami wewnątrz Rzeszy i skupić się na sprawach międzynarodowych, takich jak rywalizacja z Francją w ramach toczonych wówczas wojen włoskich (1494-1569).
Tło wydarzeń
Kryzys polityczno-religijny, który 19-letni cesarz zamierzał zażegnać na sejmie w Wormacji, miał swoje korzenie 4 lata wcześniej. 31 października 1517 roku Marcin Luter ogłosił 95 tez przeciw odpustom i nadużyciom szerzącym się w kościele. Według legendy przybił je na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze.
Początkowo nikt nie zwracał uwagi na poczynania wittenberskiego zakonnika, które traktowano jako marginalne wystąpienia. Nie przewidziano konsekwencji, do jakich doprowadziły działania Lutra. Początkowo ani Kościół, ani cesarstwo nie podejmowało działań przeciwko reformatorowi. Wzywali go jedynie do udziału w dysputach religijnych.
Sytuacja stała się jednak poważna, gdy okazało się, że Luter nie zamierza wycofać się ze swych tez i umiejętnie bronił swych poglądów, a poparcia udzielił mu elektor saski Fryderyk III Mądry. Wówczas, w 1518 roku nakazano mu ukorzyć się i odwołać swe twierdzenia przed legatem papieskim Kajetanem, czego Marcin Luter nie uczynił.
Protektor Lutra, w obawie o jego życie, udzielił zakonnikowi schronienia w swoich dobrach.
Z czasem sytuacja stawała się coraz bardziej napięta. Oliwy do ognia dodała debata Marcina Lutra z Johannem Eckiem, która odbyła się w Lipsku w 1519 roku. W trakcie jej trwania reformator podważył zasadność zwierzchnictwa papieża nad kościołem, argumentując, że Pismo Święte w żaden sposób tego nie uzasadnia, a tylko ono jest nieomylne. Takim twierdzeniem podważył on autorytet soborów i tradycji kościelnej, co było wystarczającymi stwierdzeniami, by uznać go za heretyka.
Wobec takiego obrotu wydarzeń papież Leon X wydał w czerwcu 1520 roku bullę Exsurge Domine, w której potępił poglądy Lutra i nakazał mu ich odwołanie swych tez pod groźbą ekskomuniki. Wedle tradycji Luter spalił bullę papieską i pozostał wierny swym poglądom, za co został obłożony klątwą.
Sprawę Lutra miała ostatecznie rozstrzygnąć się na sejmie w Wormacji w 1521 roku.
Sejm w Wormacji i proces Marcina Lutra
Młody 19-letni cesarz Karol V dotychczas nie interesował się sprawą Lutra, a najprawdopodobniej nie znał nawet jego imienia, a całą sprawę określał mianem „niemieckiej kłótni”. Był pochłonięty innymi sprawami dotyczącymi jego wielkiego, wielonarodowego imperium.
Sejm Rzeszy w Wormacji był w istocie zjazdem ogólnoeuropejskim, a sprawa Lutra była zarówno dla cesarza, jak i dla jego licznych doradców sprawą marginalną. Sam Karol V nie wykazywał zainteresowania sprawami wewnętrznymi Rzeszy, skupiając się na rywalizacji z Francją i na własnej koronacji w Rzymie. Sprawę Lutra zamierzał rozwiązać szybko i bezkompromisowo, nie zamierzał wdawać się w żadne dysputy czy rozważania.
Luter przed przyjazdem otrzymał list żelazny, który gwarantował mu nietykalność. Przybył do Wormacji 16 kwietnia 1521 roku. Podobno był on nieco zmieszany i zdenerwowany przed przesłuchaniem przed obliczem cesarza, a dodatkowo przytłaczał go ogólny zgiełk, jaki panował wokół jego osoby.
Przesłuchanie rozpoczęło się 17 kwietnia 1521 roku o godzinie 16:00. Na Sali posiedzeń przygotowano stos pism napisanych przez Lutra. Samo przesłuchanie składało się z zaledwie dwóch pytań.
- Po pierwsze: Czy przyznaje się publicznie, że jest autorem pism rozpowszechnianych pod jego imieniem i nazwiskiem?
- Po drugie: Czy zamierza ich treść podtrzymać, czy pragnie coś odwołać?
Doradca Lutra przezornie zażądał o odczytanie tytułów książek, gdyż obawiał się, że na stosie pism mogą znajdować się również takie, których autorem Luter nie był. Następnie zakonnik potwierdził, że jest autorem owych pism i poprosił o czas na zastanowienie się nad drugim pytaniem. Cesarz zgodził się dać Lutrowi czas do namysłu, ale tylko do dnia następnego.
Nazajutrz Luter ponownie stanął przed obliczem Cesarza i wygłosił przemowę, obszernie cytując fragmenty Pisma Świętego, z której jasno wynikało, że nie zamierza wycofać się ze swoich słów. Następnie powtórzył swe słowa po łacinie, by zrozumieli go również obcokrajowcy. Luter zakończył, klękając przed cesarzem i wypowiadając:
I z tym polecam się łasce świętego waszego majestatu oraz waszych dostojności, w pokorze prosząc, by nie pozwolili mi popaść w niełaskę, z przyczyn knować moich przeciwników. Skończyłem.
Proces Marcina Lutra – konsekwencje
W następstwie procesu Marcina Lutra cesarz Karol V 26 maja 1521 roku wydał edykt wormacki skazujący Lutra i jego zwolenników na banicje i nakazujący spalenie jego pism. Od tego momentu zwolenników Lutra i jego samego można było bezkarnie zabić. Reformatora ocalił jego protektor Fryderyk III Mądry, który pozorując porwanie Lutra, ukrył go w swoim zamku w Wartburgu. W czasie swojego pobytu Luter dokonał przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki.
Proces Lutra stanowił jednak dopiero wstęp do burzliwych wydarzeń, które doprowadziły do głębokiego rozłamu świata chrześcijańskiego, wielkiego kryzysu wewnątrz Rzeszy i szalejących w następnych dekadach wojen religijnych.
Bibliografia:
- Friedenthal Richard, Marcin Luter Jego życie i czasy, Warszawa 1992.
Fot. Marcin Luter na sejmie w Wormacji, drzeworyt z 1556 roku, źródło: Wikimedia Commons
