Reformacja to obok przemian gospodarczo-społecznych i wielkich odkryć geograficznych jedno z najważniejszych wydarzeń XVI wieku, które wpłynęło na kształt nowej epoki i wytyczyło jej linie rozwojowe. Samo zaś pojęcie „reformacja” oznacza ruch religijno-polityczno-społeczny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra i mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on swoistą reakcją na negatywne zjawiska, jakie miały miejsce w hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję wobec katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie niemieckiego mnicha położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku.
Przełom XV i XVI wieku to czas narastania we wszystkich dziedzinach życia społecznego kryzysu prowadzącego nieuchronnie do konfliktu z główną ostoją i gwarantem istniejącego porządku rzeczy, jakim w tym okresie był Kościół katolicki. Niezadowolenie społeczeństwa i samego duchowieństwa z powodu zepsucia oraz demoralizacji wśród jej przedstawicieli powodowało coraz większe napięcia. Ponadto sytuację pogarszał także fakt, że Kuria Rzymska uwikłana w świecką politykę podwyższała od początku XVI stulecia i tak już wysokie opłaty pobierane we wszystkich krajach katolickich. Dla przykładu we Francji sięgały one sumy 300 tys. liwrów, a w państwie niemieckim dochodziły do 450 tys. dukatów rocznie. W szczególnie ostrej formie fiskalizm papieski przejawiał się w akcji odpustów, która polegała na tym, że w zamian za wniesienie odpowiednich kwot pieniężnych do kościelnych szkatuł, wierni otrzymywali zapewnienie odpuszczenia kary za grzechy, a wielkość odpustu była proporcjonalna do wniesionych sum. Demoralizacja w Kościele była zjawiskiem powszechnym i rzucającym się w oczy, co sprowadzało na duchowieństwo otwartą krytykę głównie ze strony niektórych humanistów. Jednak ich działalność nigdy nie przekraczała tych granic krytyki, które mogłyby oznaczać zerwanie z Rzymem. Mimo takiego obrotu sprawy papieże z przełomu XV i XVI wieku oraz ich najbliższe otoczenie nie zdradzali bynajmniej najmniejszej ochoty do przeprowadzenia rzetelnych reform, które mogłyby rozwiązać ową sytuację. Papiestwo skoncentrowane było na walce o hegemonię we Włoszech i Europie Zachodniej, co nie przysparzało mu zwolenników. Papież Juliusz II zwołał w 1512 roku sobór laterański V, na którym dużo mówiono o konieczności reformy, jednak skończyło się jedynie na słowach. Jego następca, Leon X, powołał nawet do życia specjalną komisję, która miała zająć się palącym problemem przeprowadzenia zmian, jednakże jej rezultaty okazały się w praktyce znikome.
Niemcy na przełomie wieków
W międzyczasie, w drugim dziesięcioleciu XVI wieku, sytuacja w Kościele katolickim dojrzała do wielkiego przewrotu, który miały zapoczątkować Niemcy. To właśnie tam skupiły się wszelkie antagonizmy społeczne i polityczne, charakterystyczne dla ówczesnej Europy Zachodniej. Tak zwane Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, obok ziem rdzennie niemieckich, obejmowało także ziemie czeskie, włoskie i niderlandzkie. Kraj w rzeczywistości był jednak luźnym związkiem kilkudziesięciu państw i państewek, dość słabo związanych ze sobą. Ustrój państwowy Rzeszy Niemieckiej ustalony został „złotą bullą” cesarza Karola IV w 1356 roku, która przyznawała książętom, zwanym elektorami, całkowite prawa suwerenne na terytoriach ich księstw. Brak jedności zaczął objawiać się dążeniem do reformy ustroju państwowego już pod koniec XV wieku, gdy popularne stało się hasło: Ordnung, Friede, Recht (Porządek, Pokój, Prawo). Jednak konsolidacja ziem niemieckich przebiegała w sposób daleki od oczekiwań, a źródłem coraz większego rozbicia politycznego Rzeszy stały się wielkie różnice gospodarcze między jej poszczególnymi częściami. Obok dobrze rozwiniętego pod względem ekonomicznym południa, istniały, zwłaszcza na wschodzie, kraje o znacznie niższym stopniu rozwoju. Sytuacja na wsi niemieckiej również nie była najlepsza, co obrazuje chociażby dążenie właścicieli ziemskich do zwiększenia powinności chłopskich, a na wschód od Łaby zaobserwować można było powrót do pańszczyzny. Ponadto przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy występowało także mieszczaństwo i rycerstwo. W samym zaś życiu Kościoła katolickiego w Niemczech wyraźnie uwidacznia się niski poziom moralny duchowieństwa i wzrost ucisku fiskalnego w stosunku do wiernych.
Wszystkie antagonizmy o charakterze społeczno-gospodarczo-politycznym znalazły swe ujście w formie wystąpień o charakterze religijnym, gdyż w omawianym okresie to właśnie religia i Kościół miały decydujący wpływ na wszystkie dziedziny ludzkiego życia. Człowiekiem, który zapoczątkował reformację i rozbicie jedności Kościoła katolickiego, był urodzony dnia 10 listopada 1483 roku w Eisleben w Turyngii Marcin Luter, syn tamtejszego górnika. Można pokusić się o stwierdzenie, że grunt pod jego działania od strony teoretycznej w poważnym stopniu przygotowali humaniści niemieccy, wśród których wypada wskazać chociażby Johanna Reuchlina, Jacoba Wimpfelinga, Ulricha von Huttena i Grotusa Rubeanusa. Sam Luter w 1505 roku wstąpił do zakonu augustianów w Erfurcie, a pięć lat później udał się w interesach własnego bractwa do Rzymu, gdzie uderzył go zbytek oraz zepsucie panujące w Stolicy Apostolskiej. W 1512 roku otrzymał tytuł doktora teologii i został przeorem w Wittenberdze. Rozmyślania i lektura ukształtowały w młodym mnichu nowe poglądy na zasadnicze problemy religijne. Jedyną skarbnicą prawdziwej mądrości było dla niego Pismo Święte, a szczególnym upodobaniem darzył listy św. Pawła, na podstawie których sformułował doktrynę mówiącą, że najważniejsza dla zbawienia duszy ludzkiej jest wiara w Boga i jego słowa wyrażone w Ewangelii.
Artykuł składa się z więcej niż jednej strony. Poniżej znajdziesz numerację stron.
