A. Dudek, Z. Zblewski, Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu
By zrozumieć wiele problemów współczesnej polityki, należy sięgnąć do historii PRL-u. Oczywiście powyższy przedział czasowy jest bardzo rozległy i nie można traktować go jednorodnie. Jednak Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu podejmuje tematykę rządów komunistycznych w Polsce w sposób kompleksowy i, co ważne, bardzo przystępny.
O Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej napisano już wiele. Na rynku księgarskim co rusz ukazują się publikacje podejmujące ten ważny temat, w różnych kontekstach. Od trudnych w lekturze naukowych opracowań, aż po popularnonaukowe opisujące wybrane zagadnienie. Na lekcjach historii w szkołach na omówienie zagadnień związanych z najnowszą historią Polski często brakuje czasu.
Wiedza czerpana z Internetu czy programów telewizyjnych często przedstawia wybiórcze spojrzenie na ten jakże ważny okres w historii Polski. A warto sobie zdawać sprawę, że warunki, w jakich funkcjonowało społeczeństwo polskie w latach 1944/1945-1989, odcisnęły trwałe piętno na jego świadomości i mentalności. Podobnie rzecz ma się z kwestiami politycznymi czy gospodarczymi.
Antoni Dudek i Zdzisław Zblewski
Autorzy książki to doświadczeni publicyści. Profesor Antoni Dudek jest znanym i cenionym komentatorem, politologiem i historykiem. Zdzisław Zblewski również jest pracownikiem naukowym, historykiem zajmującym się historią Polski w latach 1945-1989.
Obaj autorzy wywodzą się z jednego środowiska naukowego – Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mają w swoim dorobku naukowym liczne i znane publikacje. Profesor Zblewski specjalizuje się w okresie narodzin PRL-u i to spod jego pióra wyszedł rozdział temu poświęcony.
Rozdział poświęcony okresowi lat 80. i upadkowi PRL przypadł w udziale profesorowi Dudkowi, znanemu przecież z obszernych opracowań dotyczących historii III RP. Profesor sam przyznaje, że ta książka może, a wręcz powinna, być traktowana jako wstęp do rozważań o historii Polski po 1989 roku.
Recenzowana publikacja jest nieco uzupełnionym wznowieniem pierwowzoru wydanego w 2008 roku. W stosunku do tamtego wydania nieco zmieniła się struktura tekstu. W moim odczuciu spis treści jest w tej chwili bardziej przejrzysty.
Dla kogo jest książka Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu?
Dla osób zainteresowanych kupnem lub podarowaniem komuś tej książki kluczowe są zapewne pytania dotyczące kto w istocie jest adresatem tej publikacji. Sami autorzy stwierdzają we wstępie, że jest to publikacja popularnonaukowa i w założeniu nie miała być podręcznikiem zawierającym szczegółowe wywody naukowe.
Jest ona zatem skierowana do szerokiego grona odbiorców. Także dla tych, których wiedza o historii PRL-u jest raczej skromna i chcieliby ją poszerzyć. Nie mniej, książkę poleciłbym także maturzystom oraz studentom historii chociażby jako formę bardzo przystępnej syntezy.
Wydanie i struktura
Publikacja ukazała się nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN. Książka ma dość specyficzny, albumowy format. Z tego powodu jest nieco nieporęczna. Jednakże wpleciona w treść bogata oprawa graficzna rekompensuje tę niedogodność. Tekst urozmaicają plakaty propagandowe, zdjęcia, mapy i wykresy.
Stonowana i dobrze dobrana kolorystyka czcionek oraz ich wielkości znakomicie podkreślają estetykę tej publikacji. Projekt okładki jest jak najbardziej adekwatny do treści i zwraca uwagę. Książkę do recenzji otrzymałem w miękkiej oprawie, jednak z informacji zawartej w stopce redakcyjnej wynika, że dostępna jest również w twardej oprawie.
Na treść składa się łącznie osiem rozdziałów, oczywiście uporządkowanych chronologicznie. Jak nadmieniłem, tę publikację należy traktować jako popularnonaukową syntezę dziejów PRL-u. Nic więc dziwnego, że w książce znajdziemy rozdziały poświęcone kwestii stalinizmu w Polsce, tak zwanemu „polskiemu październikowi”, propagandzie sukcesu Edwarda Gierka czy narodzinom NSZZ „Solidarność”.
Co znajdziemy w książce Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu?
Przedstawiono różne aspekty historii tzw. Polski ludowej. Mowa jest o nomenklaturze, służbach bezpieczeństwa, walce z kościołem, polskiej emigracji na zachodzie, kryzysach politycznych i wielu innych wątkach.
Warto w tym kontekście docenić, że autorzy bardzo zmyślnie umieścili w książce bardzo wartościowe wtrącenia w formie krótkich wpisów tematycznych. W ten sposób osoba czytająca książkę może dowiedzieć się także co nieco na przykład o sporcie, muzyce, motoryzacji, kulturze czy aferach które wstrząsały wówczas społecznością tytułowej utopii.
Tekst wzbogacają bardzo liczne cytaty wierszy (propagandowych oraz opozycyjnych), artykułów prasowych, wywiadów i dokumentów. Niektóre wpisy, zawierające nagłówek i bardzo krótką treść, często zawierają odniesienie do szczegółowego opisu znajdującego się na innej stronie.
Zważywszy, że mowa o publikacji popularnonaukowej, moim zdaniem to znakomity zabieg edycyjny. Jeśli nagłówek kogoś zainteresuje, może bez trudu zajrzeć do wskazanej strony i dowiedzieć się więcej, jeśli zaś nie, to po prostu kontynuować lekturę.
W orientacji po obszernej treści książki (liczącej ponad 350 stron), poza spisem treści umieszczonym na początku pracy, pomaga indeks nazwisk. Nawet pobieżna jego lektura niezbicie dowodzi jak szeroko i interesująco autorzy podjęli tytułową tematykę. Publikację opatrzono również spisem ilustracji. Dostępna jest zarówno w wersji papierowej jak i e-booka.
Autorzy konsekwentnie starali się udowodnić pewną tezę. Mimo wskazywania licznych sukcesów kolejnych ekip rządzących oraz niekwestionowanych zmian jakie nastąpiły w Polsce, w stosunku do dziejów przedwojennych, negatywnie ocenili rządy komunistów. Zgłębianie odpowiedzi dlaczego, zostawię osobom zainteresowanym.
Ocena
Jednak jako przyczynek do rozważań nad treścią książki warto zadać sobie pytania, czy socjalistyczna utopia nad Wisłą mogła się ziścić? A skoro wiemy, że nie, to dlaczego się tak stało? Na te i wiele innych pytań można znaleźć w niniejszej publikacji liczne odpowiedzi.
Książkę zdecydowanie polecam osobom zainteresowanym tematem, choć z zastrzeżeniem, że nie w stopniu bardzo szczegółowym. Czytelnicy zaznajomieni z tematyką i poszukujący szczegółowych, pogłębionych informacji na dany temat, powinni jednak zajrzeć do innych pozycji.
Jednakże jako popularnonaukowa synteza dziejów PRL-u, książka autorstwa Antoniego Dudka i Zdzisława Zblewskiego sprawdza się znakomicie.
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Ocena recenzenta: 5/6
Dr Maciej Kościuszko
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Naukowym PWN.
