Tego dnia 1088 roku Urban II został papieżem. To on zapoczątkował I krucjatę
Kiedy w 1095 roku papież Urban II stanął przed tysiącami ludzi w Clermont, nikt nie mógł przewidzieć, że słowa, które wtedy wypowie, zapoczątkują wydarzenie, które na zawsze zmieni oblicze Europy. Chociaż wezwanie do wzięcia krzyża na wschód zostało wyrażone w tonie religijnego natchnienia, jego skutki były dalekosiężne – dotknęły nie tylko Kościoła, ale i całej cywilizacji zachodniochrześcijańskiej. Czy był to przejaw głębokiej troski o losy chrześcijaństwa, czy raczej zręczny ruch polityczny?
Papież Urban II był jedną z kluczowych postaci Kościoła katolickiego w XI wieku. Urodził się we Francji, w miejscowości Châtillon-sur-Marne, i wywodził się z szlacheckiej rodziny. Jego pontyfikat trwał od 12 marca 1088 roku aż do jego śmierci. Urban II jest najbardziej znany z zwołania Soboru w Clermont w 1095 roku, który zapoczątkował pierwszą krucjatę. To wydarzenie miało na zawsze zmienić oblicze średniowiecznej Europy oraz stosunki między chrześcijaństwem a islamem.
Droga do papieskiego tronu
Urban II, ochrzczony jako Eudes (Odo), rozpoczął swoją duchowną karierę w Reims, gdzie w 1050 roku podjął naukę w lokalnej szkole katedralnej. Jego droga do papieskiego tronu była pełna wyzwań i kontrowersji. W latach młodości był przeorem w opactwie Cluny, a jego kariera nabrała tempa, gdy w 1080 roku papież Grzegorz VII mianował go kardynałem-biskupem Ostii. Jako duchowny był zagorzałym zwolennikiem reform gregoriańskich, które dotyczyły między innymi walki z symonią, czyli kupowaniem stanowisk kościelnych, oraz przeciwdziałania ingerencji świeckich w sprawy Kościoła.
Przed wyborem na papieża Urban II pełnił funkcję legata papieskiego w Świętym Cesarstwie Rzymskim. Jego działania w tym okresie były skuteczne, a jego stanowczość i sprzeciw wobec wpływów cesarskich uczyniły go jednym z najważniejszych przedstawicieli papieskiej władzy w Europie. Grzegorz VII, jego poprzednik na Stolicy Piotrowej, wielokrotnie stawał do walki z cesarzem Henrykiem IV o dominację Kościoła nad świecką władzą. Po śmierci Grzegorza VII, Urban II kontynuował politykę papieską, jednak wyróżniał się większą elastycznością i umiejętnościami dyplomatycznymi.
Papież Urban II w obliczu kryzysu
Urban II objął papieską władzę w trudnym momencie. Klemens III, były biskup Rawenny, stanowił poważne wyzwanie, pełniąc funkcję antypapieża, który uzyskał wsparcie cesarza Henryka IV. Konflikty między papieżem a cesarzem były wynikiem sporów o inwestyturę – prawo nadawania duchownym wysokich stanowisk przez władze świeckie.
Rzym był wówczas pod wpływem cesarskim, a Henryk IV zajął miasto w 1084 roku, osadzając na papieskim tronie Klemensa III. Jednak Urban II wykazał się nie tylko duchową determinacją, ale i polityczną zręcznością, stając się głównym oponentem cesarza.
Zdecydowanie opowiadał się za reformami w Kościele i zyskał szerokie poparcie wśród przedstawicieli duchowieństwa i świeckich. Urban II organizował synody w różnych częściach Europy, w tym w Rzymie, Amalfi, Benewencie i Troi, gdzie potępiano symonię, inwestytury świeckie, a także małżeństwa duchownych. Jego polityka była również skierowana przeciwko cesarzowi i jego antypapieżowi, co sprawiało, że Urban II zyskał miano papieża reformatora, który nie wahał się stawić czoła potężnym przeciwnikom.
Urban II i I krucjata
Początek pierwszej krucjaty jest związany z papieżem Urbanem II oraz jego słynnym przemówieniem wygłoszonym podczas synodu w Clermont. To właśnie tam, w 1095 roku, Urban II wezwał chrześcijan do odzyskania Ziemi Świętej z rąk Seldżuków, dając początek wielkiemu ruchowi religijnemu, który miał zmienić bieg historii.
Synod w Clermont
Pierwszym krokiem do zorganizowania pierwszej krucjaty była wizyta papieża w Piacenza w marcu 1095 roku, gdzie papież Urban II spotkał się z ambasadorem cesarza bizantyjskiego Aleksego I Komnena. Wysłannik cesarza poprosił papieża o pomoc w walce z plemionami tureckimi, które zdominowały większość Anatolii, niegdyś część Bizancjum. Urban II odpowiedział na tę prośbę, organizując synod w Clermont, który rozpoczął się 18 listopada 1095 roku. Spotkanie zgromadziło wielu biskupów z różnych części Europy, w tym z Włoch, Burgundii i Francji.
Podczas obrad skupiono się głównie na kwestiach dotyczących reformy Kościoła, ale zakończenie synodu miało zupełnie inny, przełomowy charakter. 27 listopada 1095 roku, papież wygłosił na placu przed katedrą w Clermont przemówienie, które miało ogromny wpływ na przyszłość Europy. Zgromadzonym tłumom, w tym rycerstwu, duchowieństwu i ludowi, Urban II ogłosił wezwanie do wzięcia udziału w wyprawie wojennej mającej na celu wyzwolenie Ziemi Świętej. Kazanie, które padło w obecności ogromnej liczby słuchaczy, zyskało wielkie poparcie, wywołując gromkie okrzyki „Deus vult!” (Bóg tak chce).
Choć nie mamy pełnej, oryginalnej transkrypcji przemówienia Urbana II, zachowało się kilka różnych wersji, z których każda nieco się różniła. Większość z tych tekstów została spisana kilka lat po wydarzeniach, a najstarsza wersja pochodzi z Fulchera z Chartres, który był obecny na synodzie, ale swoje zapiski spisał dopiero około 1101 roku. Jako jedno z najważniejszych źródeł, pełniło ono kluczową rolę w popularyzowaniu idei krucjat.
Kronikarz Robert Mnich, który również zarejestrował przemówienie, opisał papieża w tych słowach:
Ta ziemia, którą zamieszkujecie, odcięta ze wszystkich stron morzami i otoczona szczytami górskimi, jest zbyt wąska dla waszej wielkiej populacji. Ani nie obfituje w bogactwa, ani nie dostarcza wystarczająco pożywienia dla swoich hodowców. Dlatego też mordujecie się nawzajem, prowadzicie wojny i często giniecie od wzajemnych ran. Niech więc nienawiść odejdzie od was, niech skończą się wasze kłótnie, niech ustaną wojny, niech drzemią wszelkie waśnie i spory. Wejdźcie na drogę do Grobu Pańskiego. Wyrwijcie tę ziemię z rąk niegodziwego rodzaju i podporządkujcie ją sobie… Bóg obdarzył was ponad wszystkie narody wielką chwałą oręża. Podejmijcie więc tę podróż po odpuszczenie waszych grzechów, mając pewność niezniszczalnej chwały Królestwa Niebieskiego.
To przemówienie spotkało się z wielkim entuzjazmem wśród słuchaczy, którzy zaczęli wznosić okrzyki Taka jest wola Boża!, co miało stać się hasłem przewodnim przyszłych krucjat. Robert Mnich odnotował, że papież przypisał ten okrzyk Bożemu natchnieniu, co miało nadać krucjatom jeszcze większy religijny charakter.
Podstawowym elementem wezwania do krucjaty była obietnica odpuszczenia grzechów dla każdego, kto weźmie udział w wyprawie wojennej. Fulcher z Chartres zapisał, że papież obiecał, że wszyscy, którzy umrą w drodze, czy to na lądzie, czy na morzu, czy w walce z poganami, otrzymają natychmiastowe odpuszczenie grzechów. Obietnica ta miała ogromne znaczenie dla średniowiecznych chrześcijan, którzy postrzegali w niej możliwość uzyskania zbawienia i oczyszczenia z grzechów.
Motywy papieża Urbana II
Choć wezwanie papieża Urbana II na krucjatę było głęboko religijne, motywacje stojące za tym wezwaniem nie są do końca jasne. Istnieje kilka teorii na ten temat:
- Zjednoczenie Kościołów: Jedna z hipotez zakłada, że papież miał na celu zjednoczenie Kościołów wschodniego i zachodniego, które zostały podzielone w wyniku Wielkiej Schizmy z 1054 roku.
- Legitymacja papieska: Inna teoria wskazuje, że Urban II pragnął zyskać większą legitymację i autorytet jako papież, zwłaszcza że w tamtym czasie zmagał się z rywalem, antypapieżem Klemensem III.
- Obrona przed Seldżukami: Istnieje również pogląd, że Urban II postrzegał krucjaty jako sposób na obronę Europy przed rosnącą potęgą Seldżuków, którzy zagrażali dalszej ekspansji muzułmańskiej na kontynent.
Jednym z głównych skutków pierwszej krucjaty było wzmocnienie autorytetu papieża Urbana II. Po zakończeniu wyprawy, papież mógł cieszyć się nie tylko z sukcesów religijnych, ale także z usunięcia antypapieża Klemensa III z Rzymu. Wspierała go w tym walce Matylda z Toskanii.
Mimo że Urban II zmarł 29 lipca 1099 roku, zaledwie 14 dni po upadku Jerozolimy, nie zdążył osobiście odebrać wieści o tym wydarzeniu. Jego następca, Paschalis II, przejął papieską katedrę, kontynuując jego działania.
Urban II na Półwyspie Iberyjskim i na Sycylii
Papież Urban II był również zaangażowany w sprawy Półwyspu Iberyjskiego, gdzie wspierał walkę z Maurami. W 1088 roku podjął decyzję o wyniesieniu Toledo do rangi prymasa Hiszpanii. Ponadto, udzielił odpustu katalońskiej szlachcie, zachęcając ją do wsparcia walki o odbudowę Tarragony. Działania te były częścią jego większego planu, mającego na celu połączenie wysiłków na Wschodzie i Zachodzie, by zjednoczyć chrześcijański świat.
Wsparcie papieża Urbana II dla Normanów z Sycylii miało duże znaczenie polityczne. Papież przyznał Rogerowi I specjalne przywileje, które pozwalały mu na mianowanie biskupów i pobieranie dochodów kościelnych. Roger I stał się de facto papieskim legatem na Sycylii, co miało istotny wpływ na późniejsze wydarzenia w regionie.
Reformy i dziedzictwo
Papież Urban II nie tylko wprowadził reformy w Kościele, ale także zbudował nowoczesną Kurię Rzymską, która stała się centralnym organem zarządzającym Kościołem. Kurię można porównać do dworu królewskiego, który miał pomóc w skutecznym administrowaniu papiestwem. Zreorganizowanie i wzmocnienie struktury Kościoła było kluczowe dla dalszego rozwoju instytucji papieskiej w średniowieczu.
W 1881 roku, ponad 700 lat po jego śmierci, Urban II został beatyfikowany przez papieża Leona XIII. Jego życie i pontyfikat pozostawiły trwały ślad w historii Kościoła katolickiego i całej Europy. Urban II był papieżem, który nie tylko poprowadził Kościół przez burzliwe czasy wewnętrznych konfliktów, ale także nadał impuls do działań, które miały wpłynąć na losy kontynentu przez stulecia.
Urban II był papieżem, który z determinacją prowadził reformy kościelne, stawiając czoła zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym zagrożeniom. Jego pontyfikat był czasem ważnych zmian w Kościele katolickim, zarówno w kwestiach duchowych, jak i politycznych. Krucjaty, które zapoczątkował, miały olbrzymie znaczenie w kontekście średniowiecznej Europy i wpływały na dalszy rozwój stosunków między chrześcijaństwem a islamem. Jego dziedzictwo wciąż jest obecne w historii Kościoła, a jego imię kojarzy się nie tylko z reformami, ale także z wielką ideą I krucjaty, która odmieniła oblicze średniowiecznej Europy.
