Tego dnia 1582 roku zmarł Oda Nobunaga, japoński przywódca
Krwawe bitwy, zdrady i wizje, które zmieniły bieg historii – jego imię na zawsze zapisane jest w annałach Japonii. Oda Nobunaga, bezlitosny wojownik, który nie wahał się podejmować drastycznych decyzji, stał się symbolem przemian, które wstrząsnęły całym krajem. Jego nieoczekiwana śmierć w 1582 roku, w atmosferze zdrady, nie zakończyła jednak jego wpływów – wciąż budzi emocje i fascynuje, będąc postacią, której legenda nieprzerwanie żyje. Jego motto:
rządzić za pomocą wojska
Dlaczego Oda Nobunaga jest tak popularny?
Oda Nobunaga to postać, która na stałe zapisała się w historii Japonii, a jego imię jest synonimem wielkiej potęgi i rewolucji. Był jednym z trzech wielkich unifikatorów Japonii, obok Toyotomi Hideyoshiego i Tokugawy Ieyasu, jednak to właśnie Nobunaga wyprzedził ich w realizacji swojej wizji. Jego popularność wynika przede wszystkim z odważnych reform i brutalnej polityki, która pozwoliła mu na zjednoczenie Japonii po okresie chaosu w czasie wojny domowej Sengoku.
Jako wojskowy geniusz, Oda Nobunaga zbudował ogromne wpływy, pokonując swoich przeciwników jednym ruchem, a jego strategiczne decyzje, takie jak zbudowanie zamku Azuchi w latach 1576-1579, zbliżyły go do celu, jakim było zjednoczenie Japonii. Zamek ten nie był tylko twierdzą – stał się symbolem jego władzy i potęgi. Choć w 1582 roku Nobunaga zginął w zamachu, jego śmierć nie zakończyła jego wpływów.
Choć Oda Nobunaga był postacią kontrowersyjną, jego dążenie do wprowadzenia nowoczesnych reform, jak m.in. otwartość na handel z obcymi czy wspieranie rozwoju broni palnej, przyczyniły się do jego legendy. Jego brutalne podejście do rywali i niespodziewana zdrada, która zakończyła jego życie, sprawiają, że historia Nobunagi wciąż budzi ogromne emocje i fascynację, nie tylko w Japonii, ale i na całym świecie.
Oda Nobunaga – wczesne lata życia
Oda Nobunaga, urodzony 23 czerwca 1534 roku w Nagoi w prowincji Owari, był synem Ody Nobuhide, lidera potężnego klanu Oda, oraz jego żony Dota Gozen. Przez długi czas uważano, że Nobunaga przyszedł na świat w zamku Nagoya.
Jednak w ostatnich latach pojawiła się teoria, zgodnie z którą jego narodziny miały miejsce w zamku Shobata, co zyskało na popularności wśród badaczy. Nobunaga w dzieciństwie nosił imię Kippōshi, a jego młodzieńcze lata były znane z dziwacznego zachowania, które wyróżniało go na tle rówieśników.
Młody Nobunaga otrzymał zamek Nagoya od swojego ojca w wieku 8 lat. Przez 13 lat mieszkał w zamku, aż w wieku 21 lat przejął zamek Kiyosu. Chociaż miał jednego lub dwóch starszych braci, byli to synowie z nieprawego łoża.
Z racji bycia pierwszym prawowitym synem, Nobunaga miał zostać następcą swojego ojca w roli głowy klanu Oda, dlatego od młodości oddzielono go od matki i zapewniono mu specjalne wykształcenie. Czterech karō (głównych podwładnych) – Hayashi Hidesada, Hirate Masahide, Aoyama Nobumasa i Naitō Shōsuke (lub Katsusuke) – zostało wyznaczonych do opieki nad jego edukacją i przygotowania go do przyszłej roli lidera.
W 1546 roku, mając 12 lat, Nobunaga przyjął imię Oda Saburō Nobunaga, które oznaczało, że osiągnął wiek męski. Wkrótce po tym podjął pierwsze działania wojskowe, prowadząc wojska klanu Oda przeciwko rywalizującym klanom, takim jak Kirom i Ohamie w Mikawa. To była jego pierwsza większa kampania, która miała miejsce w 1547 roku.
W 1548 lub 1549 roku Nobuhide, ojciec Nobunagi, zawarł porozumienie z Saitō Dōsanem, panem prowincji Mino. Sojusz ten został przypieczętowany politycznym małżeństwem między Nobunagą a córką Dōsana, Nōhime. Dzięki temu sojuszowi Nobunaga zyskał silnego sojusznika, a sam Dōsan stał się jego teściem. Równocześnie Nobunaga angażował się w sprawy polityczne, zdobywając cenne doświadczenie, które miało mu pomóc w przyszłości.
Kryzys sukcesyjny i walki o władzę
Śmierć Ody Nobuhide w 1551 roku postawiła Nobunagę w trudnej sytuacji. Chociaż był prawowitym spadkobiercą, część członków klanu Oda sprzeciwiła się jego objęciu władzy. Nobunaga, aby zabezpieczyć swoją pozycję, zebrał armię liczącą 1000 żołnierzy i przeprowadził demonstrację siły, by odstraszyć przeciwników.
W tym czasie daimyō Imagawa Yoshimoto wykorzystał kryzys i wysłał swoje wojska pod dowództwem Imagawy Sessaia, aby zaatakować zamek w Anjō, gdzie mieszkał brat Nobunagi, Oda Nobuhiro. W odpowiedzi Nobunaga wydał cennego zakładnika – dziewięcioletniego Matsudaira Takechiyo (później znanego jako Ieyasu Tokugawa), co pomogło w zacieśnieniu sojuszu między klanami Oda i Tokugawa.
Wkrótce potem Nobuhiro, niezadowolony ze swojej pozycji w klanie Oda, zaczął spiskować przeciwko Nobunadze. Chociaż Nobunaga odkrył spisek, zdecydował się wybaczyć bratu, co nie zdołało jednak zatrzymać problemów wewnętrznych w klanie.
Konsolidacja władzy w Owari
Nobunaga nie tylko musiał zmierzyć się z wewnętrznymi niepokojami, ale także z zewnętrznymi zagrożeniami. W 1552 roku, wkrótce po śmierci ojca, jeden z podwładnych Nobunagi, Yamaguchi Noritsugu, przeszedł na stronę klanu Imagawa. Nobunaga postanowił ukarać Noritsugu, jednak został pokonany przez siły Noriyoshiego (syna Noritsugu) w bitwie pod Akatsuka. Nobunaga zmuszony był do wycofania się, pozostawiając ziemie wschodniego Owari pod kontrolą Imagawy.
Wkrótce po tej porażce Nobunaga stanął przed nowym wyzwaniem, gdy jego wuj Oda Nobutomo rozpoczął atak na jego domenę. Nobunaga zdołał obronić się przed atakiem i spalił przedmieścia zamku swojego wuja, aby powstrzymać kolejne próby buntu. Chociaż Nobutomo uniknął poważnej kary, jego zdrada była poważnym sygnałem dla Nobunagi, że musi on umocnić swoją pozycję.
W 1553 roku, po śmierci swojego bliskiego doradcy i mentora Hirate Masahide, Nobunaga musiał zmierzyć się z kolejnym kryzysem. Masahide popełnił seppuku, co miało związek z próbą upomnienia Nobunagi. Jednak niejasny pozostał rzeczywisty powód tego desperackiego kroku. Nobunaga zmobilizował swoje siły, aby walczyć o utrzymanie kontroli nad klanem i stawić czoła dalszym zagrożeniom, w tym buntowi wewnętrznemu.
Oda Nobunaga – zwycięstwa i dalsza ekspansja
W 1554 roku Nobunaga odniósł ważne zwycięstwo w bitwie pod zamkiem Muraki, pokonując siły klanu Imagawa i odzyskując utracone ziemie. Wkrótce po tym, wrócił do oblężenia zamku Kiyosu, gdzie pokonał swojego wuja Nobutomo, zmuszając go do popełnienia seppuku.
W 1556 roku śmierć Saitō Dōsana w bitwie pod Nagara-gawa otworzyła drogę do przejęcia władzy przez jego syna Saitō Yoshitatsu. Nobunaga, który w tym czasie wyruszył, by uratować swojego teścia, zdecydował się wycofać, gdy dowiedział się o śmierci Dōsana. Nowy władca prowincji Mino – Yoshitatsu – szybko przejął kontrolę nad tym terenem.
Dalsze wydarzenia w klanie Saitō oraz bunty w obrębie klanów Oda i Saitō zagrażały pozycji Nobunagi, jednak udało mu się utrzymać kontrolę nad klanem i przejść do dalszych działań ekspansjonistycznych. Wkrótce po tym Nobunaga zdobył i zniszczył zamek Iwakura w 1559 roku, eliminując wszelką opozycję i umacniając swoje rządy w Owari.
Dzięki temu Nobunaga stał się jednym z najpotężniejszych daimyō w Japonii, przygotowując grunt pod dalszą konsolidację władzy, która miała prowadzić go do najważniejszych zwycięstw w późniejszych latach.
Dojście do władzy
Imagawa Yoshimoto był od dawna wrogiem ojca Ody Nobunagi i marzył o rozszerzeniu swojego terytorium na ziemie klanu Oda, znajdujące się w prowincji Owari. W 1560 roku, Imagawa zebrał armię liczącą 25 000 ludzi i ruszył w kierunku Kioto, pod pretekstem wsparcia szogunatu Ashikaga, który znajdował się w kryzysie.
W jego armii walczył również klan Matsudaira, który z czasem stał się sojusznikiem Ody. Siły Imagawy szybko zdobyły przygraniczne twierdze, takie jak Washizu, a siły Matsudaira pod dowództwem Matsudairy Motoyasu (późniejszego Ieyasu Tokugawy) odbiły twierdzę Marune z rąk klanu Oda. Na tle tych wydarzeń, Oda Nobunaga dysponował zaledwie 2-3000 żołnierzy.
Doradcy sugerowali, by schronił się w zamku Kiyosu i przeczekał oblężenie. Jednak Nobunaga nie zgodził się, twierdząc, że tylko silna polityka ofensywna może zrekompensować przewagę liczebną wroga. Zdecydował się na kontratak, co miało wielkie znaczenie w dalszym rozwoju jego kariery.
Bitwa pod Okehazama
W czerwcu 1560 roku zwiadowcy Nobunagi donosili, że Yoshimoto odpoczywa w wąskim wąwozie Dengaku-Kazama, co stwarzało idealne warunki do ataku z zaskoczenia. Po zajęciu twierdz Washizu i Marune, armia Imagawy świętowała swoje zwycięstwa. Nobunaga wykorzystał tę okazję i pomaszerował z armią w kierunku Świątyni Atsuta, po czym przeniósł się do fortu Zensho-ji.
Tam ustawił armię wabiącą i po szalejącej burzy ruszył na oboz Yoshimoto. Yoshimoto został zabity przez dwóch samurajów z plemienia Oda. Zwycięstwo w bitwie pod Okehazamą znacząco zwiększyło prestiż Ody Nobunagi. Wiele osób, w tym samurajów i watażków, złożyło mu przysięgę wierności.
Należy dodać, że Kinoshita Tōkichirō, który później przyjął imię Toyotomi Hideyoshi, prawdopodobnie brał udział w tej bitwie, chociaż jego wyczyny zostały odnotowane dopiero w kampanii Mino.
Sojusz z Matsudairą (później Tokugawą) i Takedą
Po bitwie pod Okehazamą, klan Imagawa utracił swoją dominację i nie mógł już kontrolować klanu Matsudaira. W 1561 roku Nobunaga zawarł sojusz z Matsudairą Motoyasu, który z czasem stał się Ieyasu Tokugawą. Warto dodać, że przez dekady te dwa klany były ze sobą w konflikcie. Nobunaga zawarł również sojusz z Takedą Shingenem, którego córka poślubiła syna Shingena.
W 1561 roku zmarł Saitō Yoshitatsu, szwagier Nobunagi i głowa klanu Saitō. Jego następcą został Saitō Tatsuoki, który nie miał ani zdolności przywódczych, ani doświadczenia w wojnach. Nobunaga postanowił wykorzystać tę okazję i rozpoczął kampanię na terytorium klanu Saitō, zdobywając Zamek Inabayama. Po jego przejęciu, Nobunaga zmienił nazwę zamku na Gifu, inspirowaną legendarną górą Qi w Chinach. Wraz z tymi wydarzeniami ujawniono ambicje Nobunagi do podboju całej Japonii. Nobunaga wprowadził nową osobistą pieczęć, która brzmiała „Tenka Fubu”, co można przetłumaczyć jako „Cały świat siłą oręża”.
Kampania Ise, kampania Omi i marsz do Kioto
Po zdobyciu Mino, Nobunaga wysłał Takigawę Kazumasu na kampanię w prowincji Ise. Była to jedna z serii inwazji, które miały na celu zniszczenie licznych rodów w tej prowincji. W 1569 roku, Kitabatake Tomonori, głowa klanu Kitabatake, adoptował drugiego syna Nobunagi, Odę Nobukatsu, co umocniło wpływy Ody w tym regionie.
W 1568 roku, Ashikaga Yoshiaki przybył do Gifu z prośbą do Nobunagi o pomoc w odzyskaniu pozycji szoguna. Yoshiaki był bratem zamordowanego Yoshiteru, a po jego śmierci władza w Ashikaga została przejęta przez wrogów, w tym przez Miyoshi. Nobunaga zgodził się pomóc i osadził Yoshiakiego na stanowisku piętnastego szoguna. Nobunaga jednak odmówił przyjęcia tytułu zastępcy szoguna (Kanrei), mimo iż miał duży szacunek do cesarza Ōgimachiego.
Zjednoczenie Japonii
Po zainstalowaniu Yoshiakiego na stanowisku szoguna, Nobunaga zmusił go do zorganizowania bankietu sądowego, na którym pojawić się mieli wszyscy daimyō. Asakura Yoshikage, głowa klanu Asakura, odmówił wzięcia udziału w bankiecie, co spotkało się z ostrą reakcją Nobunagi. W 1570 roku Nobunaga rozpoczął kampanię przeciwko Asakurze, oblężając Zamek Kanegasaki. Konflikt z Asakurą prowadził do dalszych napięć z Ashikagą Yoshiakim.
W lipcu 1570 roku połączone siły Azai i Asakura ruszyły na Nobunagę, a bitwa rozegrała się nad rzeką Anegawa. Tokugawa Ieyasu sojuszniczył się z Nobunagą, a bitwa zakończyła się zwycięstwem połączonych sił Oda i Tokugawy.
Zwycięstwo to pozwoliło Nobunadze na kontynuowanie działań wojennych, doprowadzając do ostatecznego zniszczenia klanów Azai i Asakura w 1573 roku. Oba klany zostały zmuszone do popełnienia samobójstwa, a ich ziemie zostały przejęte przez Nobunagę.
Ikkō-ikki, ruch oporu skupiony wokół sekty Jōdo Shinshū, stanowił poważne zagrożenie dla władzy Nobunagi. Ruch ten początkowo powstał z potrzeby samoobrony, ale z biegiem czasu przekształcił się w zorganizowaną siłę militarną. W 1570 roku Nobunaga rozpoczął wojnę z Ikkō-ikki, a jednym z głównych celów stało się oblężenie twierdzy Nagashima w prowincji Owari. Pomimo pierwszych trudności, Nobunaga zdołał ostatecznie zdobyć twierdzę i zadać ciężkie straty zwolennikom Ikkō-ikki.
W 1571 roku Nobunaga rozpoczął oblężenie Góry Hiei, gdzie znajdowała się świątynia Enryaku-ji. Baza ta była powiązana z oporem Ikkō-ikki i stanowiła poważne zagrożenie dla jego dominacji. Po długim oblężeniu, Nobunaga zdobył Górę Hiei, zniszczył świątynię, a wielu mnichów zostało zabitych. Zwycięstwo to miało kluczowe znaczenie w procesie osłabiania religijnych ośrodków opozycji.
W wyniku skutecznych działań militarnych, dyplomacji i zdolności do zawierania sojuszy Oda Nobunaga zdołał zjednoczyć znaczną część Japonii, osiągając dominację na wschodzie kraju. Jego polityka brutalnych działań przeciwko opozycji umożliwiła wzmocnienie jego władzy, chociaż pełne zjednoczenie Japonii miało zostać ostatecznie dokonane przez jego następców, Toyotomi Hideyoshiego i Tokugawę Ieyasu.
Konflikt z Takeda Shingenem
Takeda Shingen, jeden z najpotężniejszych i najbardziej szanowanych władców w Japonii w okresie Sengoku, był jednym z głównych przeciwników Ody Nobunagi. W 1572 roku, kiedy koalicja przeciwko Nobunadze była na szczycie, Takeda Shingen rozkazał jednemu ze swoich dowódców, Akiyamie Nobutomo, przeprowadzenie ataku na zamek Iwamura.
W wyniku tego działania, lady Otsuya, ciotka Nobunagi, która była zamieszana w spiskowanie przeciwko klanowi Oda, poddała zamek Takeda. Dodatkowo, wyszła za mąż za Nobutomo, co doprowadziło do pogorszenia stosunków między klanem Oda a Takeda. W efekcie Oda Nobunaga rozpoczął wojnę z klanem Takeda, chcąc zniszczyć ich wpływy.
W tym samym roku, Takeda Shingen, zachęcony przez szoguna Ashikaga Yoshiakiego, zdecydował się na wyprawę do Kioto. Jego celem była inwazja na terytorium Tokugawy Ieyasu, który był sojusznikiem Nobunagi. Nobunaga, skupiony na innych frontach wojennych, wysłał tylko niewielką pomoc Ieyasu, który ostatecznie poniósł klęskę w bitwie pod Mikatagaharą na początku 1573 roku.
Jednakże, mimo porażki, siły Tokugawy rozpoczęły nocne ataki, co zmusiło Takeda do odwrotu, ratując Ieyasu dzięki blefowi. To wydarzenie miało znaczący wpływ na późniejszą strategię Tokugawy, która stała się bardziej cierpliwa i wyważona w działaniach przeciwko Nobunadze.
Po śmierci Shingena w 1573 roku, klan Takeda znacznie osłabł, co przyczyniło się do jego ostatecznego upadku.
Bitwa pod Nagashino, która miała miejsce w 1575 roku, była jednym z kluczowych momentów w konflikcie między Oda Nobunagą a klanem Takeda. Takeda Katsuyori, syn Shingena Takedy, zdecydował się zaatakować terytorium Tokugawy, a jego wojska oblegały zamek Nagashino. Katsuyori był wściekły, ponieważ Okudaira Sadamasa powrócił do Tokugawy Ieyasu, co pogłębiło konflikt wewnętrzny w klanie Takeda.
Po nieudanym spisku Katsuyoriego z Ogą Yashiro w celu przejęcia zamku Okazaki, Ieyasu Tokugawa zwrócił się o pomoc do Ody Nobunagi. Nobunaga zebrał armię liczącą około 30 000 ludzi i osobiście poprowadził ją na odsiecz zamkowi Nagashino. Połączone siły Ody i Tokugawy, liczące łącznie 38 000 ludzi, pokonały Takeda Katsuyoriego, czym zadały klanowi Takeda najdotkliwszą klęskę w jego historii.
W trakcie bitwy pod Nagashino, Nobunaga zastosował nową strategię wojenną, znaną jako „strzelanie trzyetapowe”. Polegała ona na rozmieszczeniu arkebuzerów w kilku rzędach, gdzie pierwszy rząd strzelał, a następnie ustępował miejsca drugiemu, który oddawał strzał, podczas gdy pierwszy rząd przeładowywał swoje muszkiety.
Dzięki temu, siły Ody mogły utrzymać stałą, wysoką szybkostrzelność swoich muszkietów. Choć tradycyjnie mówi się, że klęska Takeda była wynikiem bezmyślnej szarży kawalerii na ogrodzenie straży konnej, która wpadła w ogień arkebuzów, współczesne badania wskazują, że to przede wszystkim logistyka i organizacja armii Ody Nobunagi przyczyniły się do zwycięstwa.
Zakończenie klanu Takeda i upadek szogunatu Ashikaga
Zwycięstwo w bitwie pod Nagashino nie oznaczało jeszcze końca klan Takeda. Jednak w 1582 roku, siły Ody Nobutady i Ieyasu Tokugawy podbiły prowincje Shinano i Kai, a Takeda Katsuyori został pokonany w bitwie pod Tenmokuzan. Po porażce Katsuyori popełnił samobójstwo, co oznaczało ostateczny koniec klanu Takeda jako liczącej się siły wojskowej w Japonii.
Szogunat Ashikaga, który rządził Japonią od 1336 roku, znalazł się na skraju upadku w 1573 roku. Yoshiaki Ashikaga, szesnasty szogun z tego rodu, był coraz bardziej bezsilny wobec narastających napięć wewnętrznych. W 1573 roku, na polecenie mnicha Kennyo, rozpoczęto oblężenie Nobunagi przez Yoshiakiego i jego sojuszników, w tym Takeda Shingena oraz Asakurę Yoshikage. Początkowo, oblężenie skutecznie zmusiło Nobunagę do obrony, ale z powodu śmierci Shingena wkrótce potem, oblężenie zostało przerwane.
Bunt Yoshiakiego
W połowie 1573 roku Yoshiaki rozpoczął bunt w Kioto, mając wsparcie klanu Matsunaga. Gdy Matsunaga Hisahide dostrzegł, że bunt nie przynosi oczekiwanych rezultatów, zmienił stronę i zaczął walczyć u boku Ody Nobunagi. Mimo to, wjazd Nobunagi do Kioto zmienił sytuację. Yoshiaki musiał wycofać się, a Nobunaga podobno podpalił część Kioto, co zmusiło Yoshiakiego do ucieczki.
W wyniku tego wydarzenia Nobunaga wypędził Yoshiakiego z Kioto 27 sierpnia 1573 roku, kończąc tym samym rządy Ashikaga. Yoshiaki przyjął imię Sho-san i stał się mnichem buddyjskim, co oznaczało koniec szogunatu Ashikaga.
Wzmocnienie autorytetu Cesarskiego Dworu
Po obaleniu szogunatu Ashikaga, autorytet Cesarskiego Dworu pod rządami cesarza Ōgimachiego zaczął słabnąć. W 1574 roku Oda Nobunaga wkroczył do Kioto, demonstrując lojalność wobec cesarza i przywracając pewne wsparcie dla dworu cesarskiego. W odpowiedzi, w 1574 roku Nobunaga mianował Niższą Trzecią Rangę Dworu Cesarskiego i Doradcą Nadwornym (Sangi).
W 1576 roku, Nobunaga zdobył kolejne tytuły, w tym Głównego Radcy (Gondainagon), Generała Prawicy Armii Cesarskiej (Ukon’etaishō) oraz Ministra Prawicy (Udaijin), co wzmacniało jego pozycję nie tylko w oczach dworu cesarskiego, ale i całej Japonii.
Budowa zamku Azuchi
Zamek Azuchi, położony na górze Azuchi nad wschodnim brzegiem jeziora Biwa w prowincji Ōmi, był jednym z najbardziej znanych i imponujących zamków z okresu Sengoku. Budowa rozpoczęła się w 1576 roku, a zakończono ją w 1579 roku. Oda Nobunaga, który zdecydował się na jego wzniesienie, wybrał tę lokalizację z kilku powodów.
Po pierwsze, zamek znajdował się wystarczająco blisko Kioto, co pozwalało Nobunadze na łatwą obserwację i obronę podejść do stolicy. Dodatkowo, jego położenie było strategiczne z punktu widzenia kontroli nad szlakami komunikacyjnymi, a także transportowymi, które łączyły największych rywali Nobunagi: Uesugi na północy, Takeda na wschodzie i Mōri na zachodzie. Zamek Azuchi miał zatem pełnić rolę nie tylko obronną, ale także administracyjną.
Zamek oraz miasto, które wokół niego powstało, zostały ukazane na tzw. ekranach Azuchi, które Oda Nobunaga ofiarował papieżowi Grzegorzowi XIII. Ekrany te trafiły do zbiorów watykańskich, a ich historyczna wartość jest dziś niezrównana. Były one nie tylko świadectwem potęgi Nobunagi, ale także jego starań o uznanie i wpływy na arenie międzynarodowej.
Konflikt z klanem Mōri
Na początku lat 70. XVI wieku, główną polityką klanu Mōri było unikanie otwartych konfliktów z Odą Nobunagą. Klan ten starał się utrzymywać ostrożną dyplomację, by nie wywołać pełnej wojny. Mimo to, wkrótce doszło do zaostrzenia sytuacji. W 1576 roku, kiedy Mōri Terumoto udzielił ochrony Ashikadze Yoshiakiemu, doszło do nieuniknionego starcia z Odą Nobunagą. Rok wcześniej, w 1575 roku, Nobunaga rozpoczął oblężenie twierdzy religijnej w Ishiyama Hongan-ji w Settsu, co również miało swoje konsekwencje dla relacji z klanem Mōri.
W wyniku konfliktu, Mōri Terumoto zdecydował się wykorzystać swoją marynarkę wojenną w walce z Nobunagą. W 1576 roku doszło do pierwszej bitwy pod Kizugawaguchi, kiedy to flota dowodzona przez Murakamiego Takeyoshiego z klanu Mōri zadała klęskę flocie Kuki Yoshitaki, „admirała” Nobunagi.
Zwycięstwo Mōri pozwoliło otworzyć linie zaopatrzeniowe dla oblężonych w Ishiyama Hongan-ji. Jednak już w 1578 roku, podczas drugiej bitwy pod Kizugawaguchi, Kuki Yoshitaka pokonał Takeyoshiego i przywrócił blokadę. W 1580 roku Ishiyama Hongan-ji ostatecznie poddało się, kończąc wojnę.
Konflikt z klanem Uesugi
Relacje pomiędzy Odą Nobunagą a Uesugi Kenshinem, przywódcą klanu Uesugi, stały się napięte w wyniku interwencji Uesugi w Hatakeyama w prowincji Noto. Tsugutsura, generał sprzyjający Oda, przeprowadził zamach stanu, zabijając Hatakeyamę Yoshinoriego i zastępując go marionetkowym władcą, Hatakeyamą Yoshitaką.
Ta sytuacja doprowadziła do mobilizacji Uesugi Kenshina, który skierował swoje siły do Noto, aby stawić opór. Oda Nobunaga wysłał swoje wojska pod dowództwem Shibaty Katsuie, by stawić czoła Uesugi. W 1577 roku doszło do bitwy pod Tedorigawą.
W listopadzie 1577 roku miała miejsce bitwa pod Tedorigawą, gdzie Uesugi Kenshin zastosował taktykę frontalnego ataku na siły Nobunagi. W tej bitwie Oda poniosła stratę około 1000 żołnierzy i zmuszona była do odwrotu na południe. Mimo porażki, Nobunaga rozważał oddanie północnych prowincji Uesugi, jednak wkrótce potem Kenshin zmarł, co zmieniło układ sił w regionie i zakończyło ofensywę Uesugi.
Wojna Tenshō Iga
W 1579 roku Oda Nobukatsu, syn Ody Nobunagi, przeprowadził nieudaną próbę podboju prowincji Iga, a sam Oda Nobunaga ostatecznie zdobył ten region w 1581 roku, po ponownej inwazji. Wojna Tenshō Iga, jak nazywa się tę kampanię, była częścią szerszych działań mających na celu podporządkowanie całej Japonii przez Oda Nobunagę. W wyniku tych działań prowincja Iga została ostatecznie podbita i włączona do domeny Ody Nobunagi. Warto dodać, że Oda Nobunaga kontrolował wówczas około 20 prowincji w Japonii.
Jak zginął Oda Nobunaga?
W 1582 roku, Oda Nobunaga osiągnął szczyt swojej potęgi. Jako najpotężniejszy watażka w kraju, prowadził działania mające na celu dalszą konsolidację władzy, w tym przygotowywał się do inwazji na prowincje Etchu i Shikoku. Niestety, 21 czerwca 1582 roku, Akechi Mitsuhide, jeden z jego generałów, dokonał zdrady.
Akechi Mitsuhide, prowadząc swoją armię w kierunku Kioto, podjął decyzję o zdradzie i zaatakował swojego pana. W 1582 roku, w świątyni Honnō-ji, Nobunaga uczestniczył w ceremonii parzenia herbaty, gdy zostało na niego przeprowadzone zamach. Pomimo początkowego oporu, Nobunaga ostatecznie popełnił seppuku, by uniknąć aresztowania. Po zdobyciu Honnō-ji, Mitsuhide zaatakował również syna Nobunagi, Oda Nobutadę, który również popełnił samobójstwo.
Po śmierci Ody Nobunagi, jego były sługa, Toyotomi Hideyoshi, wkrótce zdobył kontrolę nad sytuacją i doprowadził do ostatecznego rozbicia armii Mitsuhide w bitwie pod Yamazaki. Mitsuhide został zabity, a jego zdrada stała się początkiem końca jego kariery wojskowej. Po tej porażce, Hideyoshi kontynuował dzieło podboju Japonii, które rozpoczął Oda Nobunaga.
Po śmierci Ody Nobunagi, jego grób znajduje się na górze Kōya w prefekturze Wakayama, gdzie pochowano jego prochy. Z tego miejsca jego dziedzictwo było kontynuowane przez Toyotomi Hideyoshiego, który ostatecznie dokończył zjednoczenie Japonii.
Co działo się po jego śmierci?
W 1582 roku Japonia była wciąż podzielona, choć niektóre regiony były już pod kontrolą Ody Nobunagi, który w ciągu swojej kariery miał ambicje zjednoczenia kraju. Oda, będąc jednym z pierwszych władców, którzy zaczęli realizować ten cel, kontrolował niemal całe Honsiu tuż przed swoją śmiercią w wyniku zdrady Akechi Mitsuhide w zamku Honnō-ji.
Motywy buntu Mitsuhidego pozostają niejasne, ponieważ sam nigdy ich nie wyjaśnił, a historie na ten temat wciąż są różnie interpretowane. Po zamachu Mitsuhide ogłosił, że przejmie rządy, jednak szybko został pokonany przez Toyotomi Hideyoshiego, co doprowadziło do powstania wyrażenia „Mikka Tenka” – dosłownie „trzydniowe panowanie”.
Hideyoshi, po pokonaniu Mitsuhidego, odzyskał kontrolę nad terytorium Ody i rozszerzył swoje wpływy. W 1590 roku, osiem lat po zamachu na Nobunagę, Hideyoshi osiągnął cel zjednoczenia Japonii, mimo iż zaczynał jako zwykły samuraj.
Został mianowany najwyższym doradcą cesarza – Kanpaku. Po jego śmierci to Ieyasu Tokugawa w 1600 roku, po zwycięstwie w bitwie pod Sekigahara, ostatecznie zjednoczył kraj i ustanowił szogunat Tokugawy w 1603 roku. Ieyasu był ostatnim z trzech głównych władców okresu Sengoku, którzy doprowadzili do zjednoczenia Japonii, a ich działania stały się fundamentem dla późniejszego rozwoju kraju.
Każdy z tych trzech władców, urodzonych w odstępie ośmiu lat, zaczynał jako samuraj, a kończył jako władca. Nobunaga, który odziedziczył terytorium swojego ojca w wieku 17 lat, zdołał przejąć kontrolę nad prowincją Owari. Hideyoshi, początkowo zwykły żołnierz w armii Nobunagi, awansował do roli samuraja i kluczowego doradcy. Ieyasu zaczynał jako rywal Nobunagi, ale po zawarciu sojuszu z nim zdołał rozszerzyć swoje wpływy.
Plany Nobunagi na przyszłość, w tym możliwość podboju Chin, są niepewne, gdyż Luís Fróis w swoich rocznikach z 1582 roku twierdził, że Nobunaga chciał stworzyć flotę do podboju Chin po zjednoczeniu Japonii, lecz brak jest potwierdzenia tych informacji w źródłach japońskich. W późniejszych latach Nobunaga próbował ubóstwić siebie samego, budując w zamku Azuchi świątynię, której elementy miały go zastępować jako bóstwo.
Fróis przypisał to arogancji Nobunagi, wskazując, że jego pragnienie bycia czczonym na ziemi doprowadziło do jego tragicznej śmierci. Warto jednak zaznaczyć, że nie ma jednoznacznych dowodów na to, by Nobunaga rzeczywiście próbował stać się bogiem. Po jego śmierci Hideyoshi i Ieyasu również zostali czczeni jako bóstwa, co stanowi rzadki przypadek, gdzie władcy sami dążyli do deifikacji przed swoją śmiercią.
Dwór cesarski i szogunat Ashikaga w czasach Nobunagi
Oda Nobunaga zorganizował potężną armię, by udać się do Kioto, gdzie wsparł szoguna Ashikagę Yoshiakiego i przywrócił szogunat Muromachi, rozszerzając swoją władzę na region Kinai. Choć tradycyjnie uważa się, że Nobunaga od początku dążył do obalenia tego szogunatu i przejęcia władzy, pojawiła się także teoria, że początkowo współpracował z Yoshiakim, a ich zerwanie było efektem zdrady.
Jeśli chodzi o dwór cesarski, dotychczas sądzono, że Nobunaga próbował go zniszczyć. Jednak współczesne badania sugerują, że może on rzeczywiście cenił cesarza i dwór, traktując ich jako sprzymierzeńców. Dla cesarza oraz dworskiej arystokracji, którzy stracili swoje ziemie, Nobunaga okazał się niezawodnym daimyō, który wspierał ich finansowo, poprawiając tym samym wizerunek swojego klanu.
Po podbiciu Owari i Mino, Nobunaga przyjął pieczęć Tenka Fubu, co oznaczało „rozprzestrzenianie siły militarnej na cały świat”. Była to koncepcja pokojowego rządzenia, mająca na celu zakończenie okresu wojny domowej. W ramach tej wizji Nobunaga rozpoczął rozwój gospodarczy swoich terytoriów, wprowadzając innowacje, które miały wesprzeć zjednoczenie kraju.
Jego polityki gospodarcze, takie jak Rakuichi Rakuza, pozwalały ludziom na prowadzenie biznesu w dowolnym miejscu, znosząc dotychczasowe monopole i dając przewagę samurajom. Zwiększenie obiegu towarów i pieniędzy wspierało finansowanie armii i zakup broni palnej, co było kluczowe dla jego strategii.
Nobunaga wprowadził także szereg usprawnień infrastrukturalnych, takich jak budowa i modernizacja dróg oraz mostów, które ułatwiły transport zarówno ludzi, jak i towarów. Działania te miały ogromne znaczenie nie tylko dla gospodarki, ale również dla logistyki wojskowej, umożliwiając szybsze przemieszczanie żołnierzy i amunicji. Budował również zamki z kamiennymi murami, takie jak Zamek Azuchi, które miały stanowić manifest jego potęgi.
Kolejną innowacją była reforma monetarna, której częścią było uchwalenie „Prawa Oda Nobunaga Eiroku 12” w 1569 roku. Wprowadziło ono stabilny system monetarny i pozwoliło na lepsze zarządzanie obiegiem pieniądza. Dzięki temu Nobunaga mógł skutecznie kontrolować gospodarkę.
Również w kwestiach administracyjnych przeprowadził ważne reformy, takie jak Oda Kenchi, czyli pomiar ziemi, który stanowił fundament dla dalszego rozwoju i stabilności pod jego rządami.
Choć Nobunaga odrzucił propozycje objęcia stanowiska wiceszoguna, poprosił o kontrolowanie trzech głównych centrów handlowych Japonii: Sakai, Kusatsu i Ōtsu, z których Sakai stało się jednym z najważniejszych portów handlowych. Dzięki wsparciu kupców z tego miasta, Nobunaga zyskał dostęp do cennych surowców, w tym do azotanu potasu, który był niezbędny do produkcji prochu strzelniczego.
W decyzjach personalnych Nobunaga kierował się umiejętnościami, a nie pochodzeniem. To podejście pozwoliło mu awansować takich ludzi jak Hideyoshi i Mitsuhide, którzy, mimo biednych początków, stali się kluczowymi postaciami w jego administracji.
Dzięki tym reformom, Nobunaga nie tylko zjednoczył Japonię, ale także ustanowił fundamenty, które później zostały rozwinięte przez jego następców, w tym Toyotomi Hideyoshiego.
Oda Nobunaga i innowacje wojskowe
Oda Nobunaga, jeden z najsłynniejszych przywódców feudalnej Japonii, zrewolucjonizował sposób prowadzenia wojen w XVI wieku. W czasie, gdy w Japonii trwała wojna domowa, znana jako okres Sengoku, Nobunaga jako pierwszy dostrzegł potencjał broni palnej, wprowadzając pistolety z zamkiem zapałkowym, tzw. tanegashima.
Dzięki tej broni zrewolucjonizował bitwy, udowadniając, że pistolety, mimo ograniczeń, mogą być niezwykle skuteczne, gdy są używane masowo. Już w 1549 roku powierzył produkcję broni Hashimoto Ippie, a kilka lat później wytworzono pierwsze 500 pistoletów. Japońska broń palna, dzięki technice kucia mieczy, była bardziej wytrzymała i potężniejsza od zachodnich odpowiedników. Wprowadził także system masowej produkcji broni, co uczyniło Japonię światowym liderem w dziedzinie zbrojeniowej.
Oda Nobunaga nie ograniczał się tylko do broni palnej. W trakcie swoich kampanii wojskowych wprowadził innowacje w zakresie uzbrojenia i taktyki. Zauważył, że krótkie włócznie, które były standardem, nie były wystarczająco efektywne, więc nakazał armii wymienić je na dłuższe. Dzięki temu żołnierze mogli tworzyć silne linie obrony, które skutecznie przeciwstawiały się kawalerii. Zmiana ta miała istotne znaczenie w bitwach.
Nobunaga nie tylko modernizował uzbrojenie, ale także system organizacyjny swojej armii. Oddzielił wojskowych od rolników, co umożliwiło lepsze przygotowanie i wyszkolenie żołnierzy. Zreformował również strukturę wojskową, tworząc oddziały specjalistyczne, takie jak jednostki broni palnej czy kawalerii. Zdecydowanie przestrzegał surowych zasad dyscypliny. Jego żołnierze nie mogli rabować wiosek, a wszelka grabież była surowo karana. Dzięki temu zyskał poparcie ludności, co ułatwiło mu dalszą ekspansję.
Wprowadził również nowatorskie podejście do strategii wojennej. Jego armia była w stanie reagować szybko na zagrożenia w różnych regionach, a mobilność była kluczowym elementem jego strategii. Nobunaga nie unikał ryzykownych działań, jak np. ataki z zaskoczenia, ale preferował przewagę liczebną i technologiczną w walce.
W dziedzinie inżynierii wojennej Nobunaga wprowadził taktykę „tsukejiro”, polegającą na budowaniu fortów wokół wrogich zamków, co pozwalało na ich szybkie oblężenie. Zatrudniał robotników i rzemieślników do budowy dróg oraz fortyfikacji, co zrewolucjonizowało sposób prowadzenia wojen oblężniczych.
Jego oddanie wojnie wywiadowczej również było kluczowe – po bitwie pod Okehazamą cenił sobie pracę Yanady Masatsuny, który raportował ruchy sił wroga, co dało Nobunadze przewagę strategiczną. Dodatkowo, potrafił stworzyć sprawny system dostaw amunicji, importując surowce z Chin i Azji Południowo-Wschodniej za pośrednictwem portugalskich kupców.
Nie można zapomnieć o wprowadzeniu przez Nobunagę nowoczesnej flotylli. W 1578 roku, podczas drugiej bitwy pod Kizugawaguchi, użył opancerzonych okrętów, które miały za zadanie odstraszać wroga, a nie tyle walczyć. Choć zachowały się tylko niepełne opisy tych jednostek, są one świadectwem innowacyjności Ody Nobunagi.
Nobunaga pozostawił po sobie nie tylko potężną armię, ale także system wojskowy, który był fundamentem późniejszych sukcesów Toyotomi Hideyoshiego i Ieyasu Tokugawy. Jego surowa dyscyplina i nowatorskie podejście do wojny miały ogromny wpływ na dalszy rozwój Japonii i jej zjednoczenie.
Kultura za panowania Nobunagi
Oda Nobunaga wprowadził w sztuce japońskiej okres Azuchi-Momoyama, nawiązujący do regionu Fushimi na południe od Kioto. Jego zamki, ogrody i wnętrza były prawdziwymi dziełami sztuki. Zamek Azuchi, z siedmiopiętrowym Tenshukaku, w którym znajdował się skarbiec pełen cennych przedmiotów, stanowił symbol tego okresu. Ważną rolę odgrywały także dzieła malarzy takich jak Kanō Eitoku, którzy tworzyli malowidła na ruchomych ekranach czy przesuwanych drzwiach.
Nobunaga promował także ceremonię parzenia herbaty, nadając jej dużą wagę polityczną. Stworzył system, który umożliwił mu wykorzystanie tej ceremonii w celach politycznych. Toyotomi Hideyoshi nazwał ją później Onchanoyu Goseido („Polityka Ceremonii Herbaty”). Nobunaga, zbierając wyjątkowe naczynia do herbaty, przekazywał je w dowód uznania tym, którzy wykazali się szczególnymi osiągnięciami. Dzięki temu ceremonia parzenia herbaty stała się jednym z elementów samurajskiej tożsamości, a naczynia stały się bardziej pożądane niż ziemie nadane przez pana.
Kolejnym hobby Nobunagi było sumo. Regularnie organizował turnieje, które początkowo przyciągały uczestników z okolicznych prowincji, a później z całej Japonii. W 1578 roku odbył się największy z nich, z udziałem 1500 uczestników. Nobunaga, jako pasjonat sumo, dostrzegał też praktyczne korzyści płynące z organizacji takich wydarzeń, w tym możliwość wyłonienia młodych wojowników o dobrych umiejętnościach bojowych. Uważa się, że pewne elementy ceremonii sumo, jak podział na Wschód i Zachód, mogą pochodzić właśnie od Nobunagi.
Nobunaga był również pionierem w używaniu żyletki, która początkowo była narzędziem buddyjskim. Jako racjonalista, zaczynał używać jej do golenia sakayaki – charakterystycznej samurajskiej fryzury. Jego przykład przyczynił się do szerokiego rozpowszechnienia żyletek wśród samurajów, a później także w całym społeczeństwie.
W 1579 roku Yasuke, pierwszy znany Afrykanin w Japonii, dołączył do dworu Nobunagi. Przybył jako członek delegacji jezuitów i przez 15 miesięcy pełnił funkcję służącego. Jego afrykańskie imię oraz pochodzenie nie są znane, ale zatrudnienie go przez Nobunagę stanowiło symbol wielkiej otwartości tego władcy na świat zewnętrzny.
Religia za panowania Nobunagi
Oda Nobunaga nie przywiązywał się do żadnej religii w tradycyjny sposób. Choć według jezuickiego uczonego Luísa Fróisa twierdził, że nie wierzy w życie pozagrobowe, nie negował swojej przynależności do Hokke-shū i regularnie modlił się o zwycięstwa. Choć nie ingerował w przekonania innych, oczekiwał, że ci, którzy się nim otaczali, będą koncentrować się na swoich religijnych obowiązkach, a nie na polityce. Nobunaga wspierał świątynie, dawał datki i finansował naprawy, pod warunkiem, że nie angażowały się one w sprawy polityczne.
Istnieje jednak błędne przekonanie, że Nobunaga nienawidził buddyzmu, zwłaszcza w kontekście jego wojen z buddyjskimi siłami. Jego brutalne działania, jak atak na górę Hiei czy tłumienie Ikkō-ikki, nie wynikały z nienawiści do buddyzmu, lecz z jego politycznych celów. Nobunaga traktował mnichów i ich armie jak każdą inną siłę, która zagrażała jego władzy. Choć nie wahał się użyć przemocy, nie zakazywał buddyjskiej wiary, a jedynie próbował stłumić opór, kiedy był to konieczne.
Ikkō-shū, potężny Zakon Jodo Shinshu, był w tym czasie prawdziwą siłą, zdolną do organizowania oporu przeciwko Nobunadze. Jego oblężenie Osaki w 1570 roku doprowadziło do wojny, w której Nobunaga zmierzył się z armią Hongan-ji oraz ich sojusznikami, w tym Takeda, Azai i Asakura. Mimo krytyki za brutalność, Nobunaga widział w tym jedyną drogę do zapewnienia sobie bezpieczeństwa.
Nobunaga był również otwarty na chrześcijaństwo i zezwolił jezuitom na działalność misyjną w Japonii, co było korzystne z kilku powodów. Handel Nanban, w tym dostawy broni i prochu strzelniczego, wymagał współpracy z Portugalczykami, a misjonarze stali się pomostem między Japonią a Europą. Choć jezuitom zależało na wspieraniu Nobunagi, głównie ze względu na jego ambicje zjednoczenia Japonii, korzystali także z jego pomocy w walce z rosnącą potęgą buddyjskich sił, które stanowiły dla nich zagrożenie.
Bibliografia:
- Cartwright Mark, Oda Nobunaga, World History Encyclopedia [dostęp: 04.03.2025].
- Cartwright Mark, Sengoku Period, World History Encyclopedia [dostęp: 04.03.2025].
- Czarnecki Ł., Oda Nobunaga – pierwszy z trzech ojców zjednoczycieli Japonii, polska-azja.pl [dostęp: 04.03.2025].
- Oda Nobunaga, Britannica, [dostęp: 04.03.2025].
- Sansom George Bailey, Japan : a short cultural history, Nowy Jork 1943.
- Totman Conrad, Historia Japonii, Kraków 2010.
