Na Uniwersytecie Jagiellońskim powstało nowe centrum kompetencyjne, którego zadaniem jest prowadzenie badań etnologicznych na potrzeby otoczenia społecznego uczelni. Inicjatywa ta stanowi część tzw. III Misji Uczelni, zakładającej transfer wiedzy z nauki do praktyki oraz wspieranie rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez działalność środowiska akademickiego. Nowo utworzone centrum nosi nazwę EtnoLAB i działa przy Wydziale Historycznym UJ.
Jak wyjaśniają jego twórcy, każdy projekt etnologiczny realizowany w ramach EtnoLAB ma inny charakter i inne cele – od rozwiązywania konfliktów społecznych po opracowywanie rozwiązań służących wspólnotom lokalnym czy wspieranie instytucji kultury. Centrum powstało w odpowiedzi na zauważalne, coraz większe i różnorodne zapotrzebowanie na tego rodzaju badania.
EtnoLAB – inicjatywa badaczy z UJ
14 października 2025 roku badacze z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Wydziału Historycznego UJ powołali do życia EtnoLAB – zespół prowadzący szerokie spektrum projektów etnologicznych z wykorzystaniem specjalistycznej wiedzy naukowej i wieloletniego doświadczenia badawczego.
Idea EtnoLAB-u narodziła się z potrzeby transferu wiedzy z murów uniwersytetu do jego otoczenia społecznego. Po latach realizowania ekspertyz, działań edukacyjnych i projektów publikacyjnych, naukowcy postanowili stworzyć strukturę, która w sposób profesjonalny i systematyczny odpowiada na potrzeby społeczne. Projekty prowadzone przez EtnoLAB obejmują wiele dziedzin – od opieki zdrowotnej i edukacji po kulturę i turystykę – i za każdym razem wymagają indywidualnego podejścia oraz dostosowania metod badawczych.
EtnoLAB – badania, które służą ludziom
Pomysłodawcami EtnoLAB-u są dr Małgorzata Roeske i dr Łukasz Sochacki z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ. Jak podkreślają, w ich pracy nie istnieją dwa identyczne projekty. W ostatnich latach współpracowali z licznymi gminami, muzeami, organizatorami wydarzeń kulturalnych, fundacjami, a nawet hospicjami. Każdy z projektów wyrastał z konkretnej potrzeby społecznej, która determinowała sposób prowadzenia badań.
Pracujemy z samorządami lokalnymi, sektorem NGO, instytucjami kultury i innymi podmiotami, które chcą przeprowadzić badania partycypacyjne, oparte na analizie doświadczeń, postaw i opinii określonych grup społecznych. Nasza praca polega na obserwacjach, wywiadach etnograficznych i na doświadczaniu tego, czego doświadczają badane grupy. Dopiero wtedy, gdy rozumiemy problem od środka, możemy zaproponować realne rozwiązania, które mają sens społeczny – tłumaczy dr Małgorzata Roeske.
Więcej niż badania opinii
W odróżnieniu od komercyjnych firm badawczych, EtnoLAB opiera się na solidnym warsztacie naukowym i zapleczu akademickim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zespół specjalizuje się w badaniach partycypacyjnych, w tym w pracy z grupami wrażliwymi, takimi jak mniejszości etniczne, osoby z niepełnosprawnościami czy pacjenci.
Zazwyczaj realizujemy antropologię zaangażowaną. W naszych projektach korzystamy z metody shadowingu, czyli obserwacji uczestniczącej, która polega na fizycznym zanurzeniu się w realia życia badanej grupy. Obok tego prowadzimy wywiady etnograficzne i analizujemy dostępne źródła. Takie podejście daje pełniejszy obraz badanej rzeczywistości i pozwala wychwycić niuanse, które umykają w tradycyjnych badaniach opinii publicznej – wyjaśnia dr Łukasz Sochacki.
Zrozumieć innych – główny cel EtnoLAB
Celem działalności EtnoLAB jest lepsze zrozumienie ludzi – ich zachowań, emocji, motywacji i wartości. W tym sensie etnologia staje się nauką praktyczną, pomagającą przeciwdziałać kryzysom i rozwiązywać konflikty.
Zrozumienie drugiego człowieka umożliwia porozumienie. Nasza praca polega na dostarczaniu wiedzy, która pomaga innym instytucjom czy organizacjom współpracować z różnymi grupami społecznymi i projektować rozwiązania odpowiadające na ich realne potrzeby – dodaje dr Małgorzata Roeske.
Rezultaty badań prowadzonych przez EtnoLAB przybierają różne formy:
- raportów i ekspertyz dla instytucji publicznych,
- rekomendacji dotyczących komunikacji i rozwiązywania sporów,
- wskazówek dla muzeów, festiwali, samorządów i organizacji społecznych,
- scenariuszy wystaw, wydarzeń i gier terenowych,
- projektów przestrzeni publicznej oraz ścieżek edukacyjnych.
Innowacje kulturowe
Badania realizowane przez EtnoLAB znajdują zastosowanie także w sferze innowacji kulturowych i projektowania doświadczeń użytkowników. Czasem nasze badania pomagają w opracowaniu user experience, czyli doświadczeń użytkownika w kontakcie z usługami cyfrowymi, grami czy mapami interaktywnymi. Wiedza o tym, jak odbiorcy reagują na dane formaty, jest kluczowa już na etapie projektowania – mówi dr Łukasz Sochacki.
Dzięki temu etnologia zyskuje nowy wymiar – staje się nauką wspierającą nie tylko kulturę i edukację, ale także rozwój technologiczny i społeczny.
EtnoLAB i Centrum Transferu Technologii UJ
Działalność EtnoLAB jest wspierana przez Centrum Transferu Technologii UJ – CITTRU, które odpowiada za rozwijanie współpracy uczelni z jej otoczeniem.
Utworzenie takiego zespołu to naturalny krok w rozwoju naukowców, którzy na co dzień współpracują z instytucjami spoza uczelni. Zapotrzebowanie na badania etnologiczne jest duże, a centrum kompetencyjne pozwala łączyć naukę z praktyką, z korzyścią zarówno dla uniwersytetu, jak i dla partnerów zewnętrznych – wyjaśnia dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał, dyrektorka Centrum Transferu Technologii CITTRU UJ.
Powstanie EtnoLAB potwierdza, że współczesna etnologia to nie tylko nauka o kulturze, lecz także narzędzie budowania zrozumienia społecznego, komunikacji i innowacji.
Zespół EtnoLAB działa w strukturach Uniwersytetu Jagiellońskiego, łącząc doświadczenie naukowe z praktyką badawczą i społecznym zaangażowaniem. Centrum zaprasza do współpracy samorządy, instytucje kultury, organizacje pozarządowe, fundacje oraz przedsiębiorstwa zainteresowane wdrażaniem badań etnologicznych w swoich projektach.
