Europa Środkowo-Wschodnia w średniowieczu i wczesnej nowożytności. Studia poświęcone pamięci Norberta Miki, red. Ewa Mika i Vitalij Nagirny
Norbert Mika był polskim historykiem, specjalizującym się głównie w historii średniowiecza oraz historii Śląska i ziem polskich. Zasłynął jako autor publikacji poświęconych historii regionalnej, a jego badania koncentrowały się na wpływie śląskich Piastów oraz innych rodów szlacheckich na rozwój polityczny, społeczny i gospodarczy tego regionu. Kilka lat po jego śmierci bliscy mu badacze wydali wspólnie zbiorczy tom poświęcony Mice – Europa Środkowo-Wschodnia w średniowieczu i wczesnej nowożytności.
Norbert Mika (1959–2020) był cenionym historykiem, badaczem średniowiecznych dziejów Śląska oraz wykładowcą akademickim związanym z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach. Jego prace skupiały się na historii politycznej, społecznej i gospodarczej Śląska oraz relacjach tego regionu z innymi częściami Polski i państwami ościennymi. W swojej pracy badawczej Mika szczególnie interesował się postaciami śląskich Piastów oraz lokalnych elit, przyczyniając się do lepszego zrozumienia znaczenia Śląska w historii Polski oraz Środkowej Europy.
W swojej twórczości Mika łączył podejście analityczne z umiejętnością ciekawego przekazu, co sprawiało, że jego publikacje cieszyły się uznaniem zarówno wśród specjalistów, jak i pasjonatów historii. Wielką zaletą jego pracy było kompleksowe podejście do historii regionalnej, które traktował jako część większego, europejskiego kontekstu historycznego. Jego badania nad wpływami i aspiracjami śląskich książąt były cennym wkładem w zrozumienie procesów jednoczenia i podziałów w historii Polski.
Europa Środkowo-Wschodnia w średniowieczu – struktura
Po przedmowie książka zawiera w sobie czternaście artykułów a nurtu archeologii oraz historii. Artykuły mają nieregularną objętość, czasem jest to kilkadziesiąt stron a czasem zaledwie dziesięć. Na końcu książki mamy krótkie biogramy autorów.
Pierwsze dwa artykuły dotyczą wspomnienia osoby doktora Norberta Miki. Ewa Mika, dyrektor Centrum Studiów Historycznych w swoim tekście opisuje najważniejsze informacje dotyczące życia raciborskiego historyka, jego dorobek naukowy oraz nagrody i odznaczenia. Bogdan Kloch z muzeum w Rybniku opisuje badania historii lokalnej Raciborza i okolicy, które prowadził Norbert Mika. Część tę kończy bibliografia prac Miki.
Artykuł drugiego redaktora pozycji, Vitalija Nagirnego (Uniwersytet w Nowym Sadzie) dotyczy przydomków ruskich elit w XII wieku a dokładniej na określeniach osobowych pochodzenia toponimicznego takie jak. Kijowanin, Sakowski, Perejasławicz. Jest to ważny aspekt gdyż pozwala wśród patronimów zidentyfikować postacie historyczne dzięki ich przydomkom. Artykuł podaje kilka przykładów jak używane były takie określenia.
Radosław Liwoch z Muzeum Archeologicznego w Krakowie opisując “Najazdy mongolskie na Polskę” stara się przedstawić je z punktu widzenia pozostałości archeologicznych z tego okresu. Artykuł ten uświetniony jest 16 stronami map, rycin i ikonografii.
Następny artykuł, napisany przez Djura Hardiego dotyczy córek Anny i Rościsława Michajłowicza. Wspomniany Rościsław był księciem halickim oraz władcą Maczawy a jego żoną była córka króla Węgier Beli IV. Artykuł bada relacje małżeńskie córek Anny i Rościsława. Anna poślubiła cara bułgarii Kunegunda i Gryfina zostały żonami Piastów. Małgorzata została przeoryszą. Autor stara się ukazać, jak ważne były te małżeństwa dla równowagi władzy i polityki w Europie Środkowej w drugiej połowie XIII wieku.
Roman Pleszka z Centrum Studiów Historycznych przedstawia w swoim artukule Kronikę Dalimila, czyli czeską rymowaną Kronikę, która jest źródłem rzadko wykorzystywanym przez polskich historyków. Panuje przekonanie, że informacje zawarte w Kronice są mało wiarygodne, jednak autor artykułu stara się w nim ukazać, że warto przyjrzeć się jej z bliska, gdyż pojawia się w niej wątek Polski, który może być źródłem do historii Polski.
Następny artykuł napisany przez Myroslava Voloschuka z Uniwersytetu Narodowego im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankiwsku, “Pochodzenie i zawód krakowianina Nicolausa Ruthenusa w pierwszej połowie XIV wieku”, przedstawia jedną z najwybitniejszych postaci miasta. Nicolaus Ruthenus dzięki swojemu zięciowi zyskał ważną funkcję urzędniczą i bardzo szybko stał się wpływowym i bogatym obywatelem Krakowa. Artykul napisany jest w języku ukraińskim.
Wojciech Dominiak, dyrektor muzeum im. o. Emila Drobnegow Rybniku w tomie w swoim artykule opisuje miecz, który znajduje się w Muzeum Ziemi Prudnickiej. Jest on nieznanej proweniencji a autor bardzo krótkiego artykułu przedstawia swoje badania nad jego pochodzeniem.
Bogdan Kloch, kolejny przedstawiciel Muzeum w Rybniku, napisał również dokument dotyczący czeskich edycji “Monumenta Vaticana” z lat 1342-1431. Przedstawia on w artykule, jak źródło to może być wykorzystane do poznania dziejów biskupstwa wrocławskiego. Autor skupia się na wybranych przykładach i zawęża narrację do obszaru archidiakonatu opolskiego. Papieskie dokumenty informują czytelnika o duchownych i ich powiązaniach z parafiami, fundacjami ołtarzy czy kwestiami patronatu obszaru.
Husytyzmem na Śląsku z perspektywy Wrocławia zajął się Martin Čapský z Uniwersytetu w Pardubicach. Jest to kontynuacja dyskusji, którą autor prowadził z Norbertem Miką. Artykuł skupia się na zmianach na Śląsku pod wpływem husytyzmu. Na tych zmianach zyskał Wrocław, który ugruntował swoją pozycję, odmawiając nawet złożenia hołdu czeskim królom. Niestety spowodowało to gospodarcze osłabienie miasta.
Iwona Galas z Centrum Studiów Historycznych skupia się na osobie kaznodziei Jana ze Słupczy. Był on również uczonym oraz filozofem. Artykuł dotyczy jego kazań na temat świętych, które zachowały się w rękopisie w zbiorach Biblioteki Jagielońskiej. Autorka przedstawia charakterystykę średniowiecznego kaznodziejstwa i tego jak w nią wpisuje się twórczość Jana ze Słupczy i jego kazania “De sanctis”.
Kolejny artykuł Hiernima Grala (Uniwersytet Warszawski) dotyczy Jana Dantyszka. Był on sekretarzem króla Zygmunta I Starego i sekretarzem misji dyplomatycznej na dworze cesarza Maksymialiana I. Autor artykułu ukazuje polityczne aspekty działalności Dantyszka, analizując jego uczestnictwo w ofensywie propagandowej, którą podjął dwór jagielloński po wygranej bitwie pod Orszą (1514) i rok później podczas kongresu preszbursko-wiedeńskiego.
Ostatni artykuł napisała Małgorzata Mieńko z Centrum Studiów Historycznych. Dotyczy on pastorałek, czyli staropolskich utworów dramatycznych o tematyce bożonarodzeniowej. Mieńko skupia się na tych, które powstały między XVI a XVIII wiekiem. Każda z nich podzielona jest na dwie części, pierwsza dotyczy rytualnej libacji świątecznej a druga darów z ich wyborem i sposobem ofiarowania. Autorka stara się w tekście znaleźć te, które przedstawiają starszą, Słowiańską tradycję.
Ocena i recenzja
Publikacja opatrzona jest ogólnym tytułem, co sygnalizuje szeroką perspektywę w doborze poruszanych zagadnień. Typowe dla dzieł poświęconych tematyce naukowej, treści zawarte w książce są zróżnicowane, obejmują różne obszary badawcze i nie tworzą jednolitej, ciągłej narracji. W książce znajdują się opracowania dotyczące tematów tak różnorodnych, jak najazdy mongolskie na Polskę, szczegółowa analiza postaci mało znanego, ale interesującego historycznie Jana ze Słupczy, czy też opis i analiza miecza ze zbiorów Muzeum Ziemi Prudnickiej.
Takie rozproszenie tematyczne może sprawiać, że publikacja jawi się jako skomplikowana i zbyt specjalistyczna dla szerokiego grona odbiorców, nieznających szczegółowo kontekstu historycznego lub muzealnego opisywanych przedmiotów i postaci. Jednakże tego rodzaju księgi pamiątkowe są bardzo cenne z naukowego punktu widzenia – stanowią źródło rzetelnej wiedzy i dokumentacji, która może służyć zarówno specjalistom, jak i innym badaczom zgłębiającym niszowe obszary historii, muzealnictwa czy archeologii. Zawarte w nich artykuły, choć czasem trudne dla laika, wzbogacają wiedzę o szczegóły, które bez takich publikacji mogłyby zaginąć lub pozostać nieznane.
Warto również podkreślić, że księgi pamiątkowe są wyrazem szacunku wobec dorobku naukowego oraz stanowią platformę wymiany wiedzy między badaczami. Nawet jeśli ich treść bywa szczegółowa i trudna, to każde takie opracowanie przyczynia się do pogłębiania wiedzy i utrwalania mniej znanych fragmentów historii, które bez takich publikacji mogłyby pozostać na marginesie naukowych zainteresowań.
Wydawnictwo Avalon
Ocena recenzenta: 4/6
Remigiusz Gogosz
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Avalon.
