Księża i dyplomaci. Spotkania pracowników amerykańskich placówek dyplomatycznych w PRL z przedstawicielami Kościoła w świetle dokumentów (1974-1988)
Kościół i jego historia w Polsce znany jest z pomocy opozycji demokratycznej oraz działalności charytatywnej. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że jako instytucja Kościół był obiektem zainteresowania obcych dyplomatów czy wywiadu. Jakże cenna dla ukazania obrazu sytuacji jest książka „Księża i dyplomaci”, wydana przez IPN (Warszawa 2021).
Seria wydawnicza „Kościół katolicki w dokumentach” ukazuje czytelnikom do lektury rozmowy polskich księży z dyplomatami USA, które kontrwywiad PRL-u (Departament II MSW) przetłumaczył na język polski. Redakcję stanowi Krzysztof Gajowiak, a w materiale są zawarte uwagi i obawy polskiego Kościoła w związku z wprowadzeniem Stanu wojennego, jak i dzieje stosunków państwo – Kościół w dobie schyłkowego PRL-u.
Jak wynika z faktów, Solidarność nie zawsze cieszyła się taką popularnością, jak w środowiskach katolickich (w kręgach protestanckich był mniejszy entuzjazm). Nie wszyscy też okazali się bohaterami. Nawet sam prymas Glemp przez swoje wizyty z gen. Jaruzelskim często miarkował poparcie dla Solidarności. Interesujące wydają się za to opisy do planowania wizyt papieża Jana Pawła II w Polsce i ilość trudu włożonego do ich realizacji.
Na Tom 70, należący do serii „Dokumenty”, składają się 456 strony. Poszerza się zatem dorobek wiedzy IPN z historii najnowszej, gdyż książka powstała w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944–1989” ( red. naukowy serii: dr hab. Rafał Łatka). Początek – po „Wprowadzeniu” – zajmuje „Wykaz dokumentów”. Główną część książki stanowią „Dokumenty”, na koniec składa się „Epilog”, pomocne w lekturze – „Wykaz skrótów”, bibliografia, aneks oraz „Indeks osób”. Przy tym powierzchownym opisie zawartości czytelnik konfrontuje z nim swoją opinię i wiedzę , gdyż wielu działaczy wciąż żyje i historia pokrywa się z teraźniejszością.
Po przeczytaniu tej książki można wykształcić sobie opinię na tematy wciąż aktualne w polskiej polityce, czy zastanowić się nad ich zmianami. Ukazano też portret duchowieństwa polskiego końca XX wieku, które wraz działaczami Solidarności obaliło komunizm. Nie znaczy to, że przez kontakty z wywiadem amerykańskim ich moralność była umiejszona, po właściwej stronie przecież walczyli. Sam fakt przechwycenia przez kontrwywiad w ramach akcji „Atena”, „Arete” i „Ajas” pokaźnych ilości stron dokumentów, świadczy o powadze sytuacji i obaw reżimu wobec duchownych. Przechwytywano korespondencję zachodnich dyplomatów w ramach operacji „Tajfun”. Zmieniły się okoliczności, z biegiem czasu upadły reżimy, a czytelnik uczestniczący w tych wydarzeniach (poprzez lekturę) może poznać postawy i wyznania o sytuacji czynione dyplomatom.
Wydawnictwo: Instytut Pamięci Narodowej
Ocena recenzenta: 5/6
Paweł Marek
