Kto i kiedy dokonał pierwszych kroków w opracowaniu skutecznej i wysoce precyzyjnej broni dystansowej?
Zastanawiasz się, kto wymyślił broń palną? Zapoczątkowali ją Chińczycy. Pierwszą konstrukcją, jaką można nazwać bronią palną, była lanca ognista wynaleziona w okresie od X do XII wieku. W miarę rozprzestrzeniania się prochu powstawały nowe i lepsze bronie palne.
Kto wymyślił broń palną? Powstanie prochu strzelniczego i lancy ogniowej
Proch strzelniczy powstał w IX wieku w Chinach w wyniku pracy alchemików podczas panowania dynastii Tang. Od czasu jego wynalezienia, Chińczycy używali go w celach wojskowych, tworząc prymitywne wersje rakiet, bomb i innych rodzajów broni, które wybuchały lub „pluły” ogniem. Protoplasta broni palnej powstał dopiero pomiędzy X a XII wiekiem. Była to lanca ognista.
Lanca ognista była bardzo prostą bronią. Była to rura z bambusu przymocowana do przedniego końca włóczni. Do spodu rudy przyczepiony był lont, który miał odpalać proch załadowany do rury. Oprócz prochu rurę ładowano różnymi obiektami, które mogły posłużyć za pociski. Mogły to być na przykład kawałki metalu lub ceramiki.
Dokładny zasięg lanc ognistych jest trudny do ustalenia, ale na pewno nie przekraczał kilku metrów. Dodanie pocisków zwiększało ten zasięg i poszerzało zakres ran, jakie mógł odnieść cel. Lance ogniowe były proste i tanie w produkcji, przez co były powszechnie używane przez wojska chińskie. Ponieważ rozwój uzbrojenia w Azji był niezależny od rozwoju broni w Europie, różne wersje lancy ognistej oraz jej pochodne utrzymały się do XVI, czy nawet XVII wieku.
Mimo dość dużej różnicy między lancą ognistą a arkebuzami, muszkietami i pistoletami, które powstały później w Europie oraz Ameryce i bardziej przypominały dzisiejsze wyobrażenie wczesnych broni palnych, to jednak wynalazek chiński zapoczątkował proces rozwoju broni palnej.
Broń palna w Europie
Proch strzelniczy i broń palna dotarły do Europy w XIII wieku na jeden z dwóch możliwych sposobów. Nastąpiło to poprzez handel z dalekim wschodem lub atak Mongołów, którzy przywieźli ze sobą lance ogniste i inne chińskie wynalazki. Dzięki temu Europejczycy nie musieli sami spędzić wielu lat na opracowaniu podobnych broni. Najwcześniejszym europejskim przedstawieniem jakiejkolwiek broni na proch jest rysunek bardzo wczesnej formy działa z Anglii, pochodzący z XIV wieku.
Pierwszy udokumentowany przypadek użycia takiej broni miał miejsce w 1331 podczas oblężenia Cividale. Działo miało zostać wtedy użyte do przebicia się przez mury miasta. Pierwsza europejska broń palna noszona przez żołnierzy powstała w XV wieku w formie arkebuz. Pistolety pojawiły się dopiero wiek później. Wciąż były to jednak bronie jednostrzałowe, które wymagały dłuższego czasu na załadowanie.
Powstanie arkebuz, a później muszkietów doprowadziło do stopniowego porzucania dotychczas stosowanych broni i pancerza, który nie zawsze był w stanie powstrzymać nadlatujący pocisk. W okresie XVI i XVII wieku we Francji powstawały formacje dragonów i muszkieterów, którzy posługiwali się bronią palną.
Dragonii służyli jako kawaleria poruszająca się na koniach. Tymczasem muszkieterzy działali z pikinierami, którzy bronili ich przed szarżami kawalerii.
Oprócz zmian w formacjach wojskowych, broń palna wymusiła także zmiany w konstrukcji fortyfikacji, którym nie zagrażały już katapulty, balisty czy inne średniowieczne machiny oblężnicze, a działa i moździerze.
Jak działa broń palna?
W miarę postępu technologicznego, działanie broni palnej się zmieniało. Jednak jeden element pozostawał taki sam. Każda broń palna potrzebuje prochu strzelniczego, by wystrzelić pocisk. Można więc powiedzieć, że karabiny i pistolety mają dwa podstawowe zadania. Jest to podpalenie ładunku prochowego, co jest podobne do bardzo małej eksplozji, oraz skierowanie energii, jaka powstaje w wyniku spalania prochu, by wypchnęła ona pocisk z lufy broni.
W przypadku lancy ogniowej było to proste. Strzelec musiał podpalić lont z tyłu rury bambusowej i skierować lancę w stronę przeciwnika. Ogień na loncie z czasem dotrze do rury, w której znajduje się proch. Po kontakcie ognia z prochem dojdzie do szybkiego spalania prochu, a powstała w ten sposób energia, ucieknie przez drugi koniec rury, wycelowany we wroga. Jeżeli na prochu znajdowały się kawałki metalu lub ceramiki, zostałyby one napędzone przez ciśnienie wytworzone podczas spalania i wystrzelone z rury.
Od czasów lancy ogniowej zasada działania pozostała ta sama. Zmienił się jednak sposób, w jaki doprowadzano do podpalenia prochu. Dla arkebuz, muszkietów i wczesnych pistoletów były to zamki lontowe i skałkowe, używające odpowiednio podpalonego lontu lub krzesiwa, które uderzały w panewkę z prochem, by doprowadzić do wystrzału. Stworzyły one podstawę mechaniki wczesnej broni palnej, czyli mechanizm spustowy i kurek.
We wczesnym XIX wieku zastąpiono je zamkiem kapiszonowym, który zamiast panewki z prochem używał tak zwanego kominka i kapiszonów, by doprowadzić do podpalenia głównego ładunku prochowego. Przez wynalezienie naboju zespolonego w latach 40. we Francji przez Samuela Paulyiego, kurki w pistoletach i karabinach, które z nich korzystały, otrzymały naostrzony koniec, by zbić spłonkę pocisku i podpalić proch w naboju.
Zmiany wynikające z powstania broni palnej
Broń palna to nie tylko karabiny i pistolety, lecz także wszelkiego rodzaju armaty i działa. Przez to broń palna wymusiła szeroki zakres zmian w sposobie walki, jak i obrony. Zaczynając od najmniejszych z broni palnych, powstanie muszkietów i arkebuz doprowadziło do powstania dedykowanych jednostek wojskowych (np. francuscy dragoni i muszkieterzy).
Przez małe ilości produkowanych dla nich broni musieli mimo wszystko współpracować z bardziej tradycyjnymi jednostkami, głównie z formacjami pikinierów, które chroniły ich przed kawalerią konną.
Z czasem muszkiety całkowicie wyparły broń sieczną, drzewcową i obuchową, ograniczając jej użycie do celów ceremonialnych lub jako część wyposażenia oficerów. Z czasem niektóre cechy broni stawały się problemem, na który trzeba było znaleźć rozwiązanie. Przez to gdy ładowanie przez lufę uznano za zbyt wolne, stworzono amunicję zespoloną i karabiny ładowane odtylcowo. Gdy jeden pocisk w pistolecie to było za mało, stworzono rewolwer i tym podobne.
Samo istnienie broni palnej przyczyniło się też do powstania różnych metod chronienia się przed kulami. Zaczynano od pogrubionego pancerza, a finalnie dotarliśmy do kamizelek kuloodpornych.
Dalej ze zmian mamy te wywołane przez działa i artylerię. Mniejsze działa i bombardy szybko zastąpiły trebusze i katapulty, które były wielkie, a ich transport wymagał dużo czasu. Działa pozwalały też na osiąganie większych prędkości i zasięgu przez pociski, które dodatkowo można było wypełnić ładunkami wybuchowymi. To wymusiło tworzenie szerszych i grubszych murów w fortyfikacjach i opracowanie różnych technologii mających na celu zminimalizowanie efektu ostrzału.
Ostatnią zmianą było wprowadzenie nowego sposobu prowadzenia walk morskich. Umieszczenie dział na okrętach doprowadziło do zmiany ich konstrukcji oraz taktyk. Z czasem wymusiło to także dodawanie opancerzenia na okrętach. Ciągły progres w opracowywaniu technologii broni palnej tworzył nowe, większe działa, które potrzebowały nowych i większych okrętów, które zaczęły walczyć ze sobą na coraz to większe odległości.
Bibliografia:
- Andrade T., The Gunpowder Age China, Military Innovation and the Rise of the West in World History, Oxfordshire 2016.
- Dupuy T.N., The Evolution of Weapons and Warfare, Nowy York 1980.
- Kenneth C., Firearms A Global History to 1700, Cambridge 2003.
- Kinard J., Weapons and Warfare Pistols, Santa Barbara 2003.
Fot. Pierwsza ilustracja ognistej lancy i granatu, X wiek, Dunhuang.
Michał Cichoń
