Nowo przetłumaczony papirus ujawnia szczegóły spraw kryminalnych i posiadania niewolników w Cesarstwie Rzymskim w prowincji Judea na początku II wieku n.e. Międzynarodowy zespół naukowców dokonał wyjątkowego odkrycia historycznego, które rzuca nowe światło na funkcjonowanie rzymskiego wymiaru sprawiedliwości w Judei. Starożytny papirus odnaleziony na Pustyni Judzkiej i ponownie odkryty w magazynie Izraelskiego Urzędu ds. Starożytności to najlepiej udokumentowana rzymska sprawa sądowa z Judei.
Prace nad rozszyfrowaniem tekstu trwały niemal dekadę i zostały zwieńczone publikacją w prestiżowym czasopiśmie naukowym Tyche. Wyniki badań ujawniają kulisy jednego z najlepiej udokumentowanych procesów sądowych w historii rzymskiej Judei, ustępującego jedynie słynnemu procesowi Jezusa.
Przypadkowe odkrycie najdłuższego greckiego papirusu na Pustyni Judzkiej to… najlepiej udokumentowana rzymska sprawa sądowa z Judei
Historia odnalezienia papirusu jest równie intrygująca, jak jego treść. W 2014 roku podczas katalogowania zbiorów w Laboratorium Zwojów Izraelskiego Urzędu ds. Starożytności emerytowana profesor Hannah Cotton z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie natrafiła na dokument oznaczony jako tekst w języku nabatejskim, starożytnym dialekcie arabskim.
Jednak już pierwszy rzut oka na zapisane znaki wzbudził jej wątpliwości. Kiedy zobaczyłam adnotację ‘Nabatejski’, wykrzyknęłam: ‘Dla mnie to greka!’ – wspomina Cotton. Natychmiast rozpoczęła pracę nad dokładniejszą analizą dokumentu, szybko zdając sobie sprawę, że trzyma w rękach najdłuższy grecki papirus, jaki kiedykolwiek odnaleziono na Pustyni Judzkiej.
Papirus zawiera aż 133 linijki tekstu, co czyni go jednym z najbardziej kompleksowych źródeł dotyczących systemu prawnego i społecznego Judei pod panowaniem Rzymu. Przez kolejne lata Cotton zebrała międzynarodowy zespół ekspertów, w tym badaczy z Austriackiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Wiedeńskiego, którzy wspólnie rozszyfrowali i zinterpretowali treść starożytnego dokumentu.
Korupcja, fałszowanie dokumentów i rzymski wymiar sprawiedliwości
Analiza treści papirusu ujawniła niezwykle szczegółowy opis sprawy sądowej, która toczyła się za panowania cesarza Hadriana (117–138 n.e.), tuż przed wybuchem powstania Bar Kochby w 132 roku. Dokument zawiera zestaw notatek przygotowanych przez prokuratora, który analizował dowody i opracowywał strategię na proces sądowy.
Głównymi bohaterami tej sprawy byli Gadalias i Saulos – dwaj mężczyźni oskarżeni o fałszowanie dokumentów dotyczących sprzedaży i uwolnienia niewolników. Ich celem było ominięcie wysokich podatków nałożonych przez rzymską administrację na transakcje tego typu.
Fałszerstwo i oszustwa podatkowe były w Cesarstwie Rzymskim traktowane bardzo poważnie i mogły skutkować surowymi karami, w tym ciężką pracą, a nawet egzekucją – wyjaśniła dr Anna Dołganow z Austriackiej Akademii Nauk, współautorka badania.
Papirus przedstawia proces z perspektywy rzymskich urzędników, którzy dokładnie analizowali dostępne dowody i rozważali strategie oskarżenia. Jak zauważa dr Avner Ecker z Uniwersytetu Hebrajskiego, jest to najlepiej udokumentowana rzymska sprawa sądowa z Judei, nie licząc procesu Jezusa.
Najlepiej udokumentowana rzymska sprawa sądowa z Judei i nowe światło na niewolnictwo
Jednym z najbardziej intrygujących odkryć wynikających z analizy papirusu jest kwestia posiadania niewolników przez Żydów w czasach rzymskich. Dokument jednoznacznie potwierdza, że co najmniej jedna żydowska rodzina – ród Satulosa – była właścicielem niewolników.
Nie jest jednak jasne, czy sami niewolnicy również byli pochodzenia żydowskiego, czy też wywodzili się z innych części imperium. To odkrycie ma ogromne znaczenie dla badań nad strukturą społeczną ówczesnej Judei oraz nad relacjami pomiędzy społecznością żydowską a rzymską administracją.
Mimo bogactwa informacji zawartych w papirusie, naukowcy wciąż napotykają wiele niewiadomych. Znaczne fragmenty tekstu są uszkodzone lub nieczytelne, co utrudnia pełne zrozumienie przebiegu procesu. Wciąż nie wiadomo, gdzie dokładnie odbyła się rozprawa, kim byli oskarżeni i czy posiadali obywatelstwo rzymskie.
Co więcej, papirus nie zawiera informacji o ostatecznym wyroku. Istnieją przypuszczenia, że proces mógł zostać przerwany przez wybuch powstania Bar Kochby, co mogło zmusić właściciela dokumentu – prawdopodobnie rzymskiego urzędnika – do jego porzucenia w jednej z jaskiń na Pustyni Judzkiej.
Jest to niezwykle istotne, ponieważ większość dokumentów znajdowanych w tych jaskiniach stanowiła archiwa prywatne, a nie oficjalne zapisy administracyjne. Fakt, że papirus ten znalazł się wśród zwojów, może wskazywać, że został tam ukryty w pośpiechu, być może przez osobę obawiającą się prześladowań lub zbliżającej się wojny.
Historyczna wartość papirusu i jego znaczenie dla badań nad starożytnym światem
Nowo przetłumaczony papirus stanowi nieocenione źródło wiedzy na temat rzymskiego systemu prawnego, administracji prowincjonalnej oraz codziennego życia w Judei na początku II wieku n.e.
Odkrycie to nie tylko dostarcza szczegółowych informacji na temat konkretnej sprawy sądowej, ale również pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy działania rzymskiej biurokracji, rolę podatków w gospodarce imperium oraz status niewolnictwa w żydowskiej społeczności.
Badacze mają nadzieję, że dalsze analizy i ewentualne odnalezienie brakujących fragmentów dokumentu pozwolą na jeszcze dokładniejsze odtworzenie przebiegu sprawy i jej wpływu na społeczeństwo Judei w okresie rzymskiej okupacji.
To fascynujące odkrycie ukazuje, jak wiele wciąż możemy dowiedzieć się o starożytnym świecie dzięki uważnej analizie tekstów, które przez wieki spoczywały zapomniane w piaskach pustyni.
Źródła:
- Killgrove Kristina, 1,900-year-old papyrus 'best-documented Roman court case from Judaea apart from the trial of Jesus’, Live Science [dostęp: 01.02.2025].
- new.huji.ac.il
Fot. new.huji.ac.il