Obraz wojny w Chorwacji w piosenkach – zarys problemu

Pisząc ten artykuł poddałem analizie kilkanaście chorwackich piosenek poświęconych wojnie chorwacko-serbskiej 1991-1995. Jest to jedynie zarys tematu, któremu, według mnie, warto się przyjrzeć bliżej. Do napisania artykułu wykorzystałem najpopularniejsze piosenki, jakie udało mi się znaleźć na YouTube. Artykuł ma konstrukcję chronologiczno-problemową. Teksty piosenek przytaczam w języku polskim, natomiast w przypisach zamieściłem oryginały w języku chorwackim. Wykorzystałem także aktualną literaturę przedmiotu.

Praktycznie każdy epizod wojny na Bałkanach z pierwszej połowy lat 90. XX wieku ma swoje odzwierciedlenie w muzyce. Muzyka, obok literatury i filmu, jest jednym z elementów kultury popularnej. Może także służyć gloryfikowaniu narodu, jakichś idei politycznych oraz przekonań. Serbski antropolog i etnolog Ivan Čolović napisał w książce: Bałkany. Terror kultury, że: Jedną ze wspólnych cech kultury politycznej w krajach postkomunistycznych powstałych na terenie byłej Jugosławii jest stawianie na piedestale języka jako fundamentu tożsamości narodowej1. Słusznie zauważył również, iż: przesłaniem ludzi pióra jest strzeżenie duchowych granic narodu, umacnianie szańców i trwanie na nich, zanim naród znajdzie się w okopach2. Uważam, że – obok pisarzy – aspekt umacniania wartości narodowych i krzewienia pamięci narodowej dotyczy również muzyków.

Jednym z pierwszych wydarzeń, jakie miały miejsce podczas wojny chorwacko-serbskiej było oblężenie i zdobycie Vukovaru przez Serbów. Oblężenie trwało od sierpnia do maja 1991 r3. Vukovar broniony był przez 1800 lekko uzbrojonych żołnierzy Chorwackiej Gwardii Narodowej, wspieranych przez ochotników cywilnych. Chorwaci walczyli Przeciwko 30 tysiącom doskonale uzbrojonych żołnierzy Jugosłowiańskiej Armii Narodowej (JNA4) wspomaganej przez paramilitarne bojówki serbskie5. Barokowy Vukovar został pierwszym całkowicie zniszczonym miastem w Europie od zakończenia II wojny światowej. Miało to głębszy wydźwięk, gdyż dla mieszkańców Bałkanów dom stanowi rzecz świętą. Zburzenie go stanowi bowiem akt symboliczny. Wielu ludzi, szczególnie w Chorwacji oraz w Bośni, budowało domy własnoręcznie, często przy pomocy krewnych i sąsiadów. Moment jego burzenia ma dać jego właścicielom wyraźny sygnał: twój dom już nie istnieje, twój ślad na tej ziemi został wymazany6. Vukovar ponadto, jako pierwsze miasto podczas wojen bałkańskich, padło ofiarą czystek etnicznych. Warto tu wspomnieć o pacjentach szpitala odnalezionych i ekshumowanych przez specjalistów ONZ nieopodal Vukovaru – w miejscowości Ovčara7.

Zdobycie Vukovaru zostało utrwalone w kilku chorwackich utworach muzycznych. Jeden z najpopularniejszych chorwackich piosenkarzy Miroslav Škoro napisał piosenkę: Heroji ne plaču: Co zostanie po mnie? Kiedy ustami dotknę swojego losu? Same smutne pieśni, Czasami jakaś obca kobieta. Wymów szeptem moje imię. Bohaterowie nie płaczą. Czasami tylko wspomną stratę. Bohaterowie nie błagają. Zacisną zęby i przeboleją8. W tej nostalgicznej piosence, nagranej w spokojnej, wolnej tonacji, autor upamiętnił bohaterskich obrońców miasta.

O obrońcach Vukovaru śpiewał również Ante Matić: Križevi Vukovara. Melodia utrzymana jest w rockowym, mocniejszym brzmieniu. Przytoczę jej tekst: Tam są białe krzyże a Dunaj cicho płynie. Tam są nasi bohaterowie w grobach w Vukovarze! W deszczu cicho stali by zgnieść siły ciemności! Za nasze życie oddali wojownicy Vukovaru! Pomódl się nad grobami. I poznaj tych, którzy padli tu za swój dom! W sercu noszę tysiąc białych krzyży! Ocalę ich od zapomnienia! Słońce pieści równiny z naszymi synami. Czerwień, biel i niebieski – lecą ponad Vukovar! Na trawie białe krzyże a w oczach łzy. Nasze zwycięstwo oznaczone jest flagą na wieży9! Fraza o tysiącu białych krzyży dotyczy cmentarza, który pełni dziś funkcję pomnika upamiętniającego upadek Vukovaru. Autor tekstu nawiązuje do trzech kolorów – czerwonego, białego i niebieskiego, które widnieją na fladze Chorwacji. Ostatni wers – Nasze zwycięstwo oznaczone jest flagą na wieży dotyczy zrujnowanej wieży ciśnień górującej nad miastem. Władze Chorwacji zachowały ją, mimo fatalnego stanu, w celu upamiętnienia zdobycia miasta przez Serbów. Cały czas na wieży powiewa chorwacka flaga. Owa wieża ciśnień została przedstawiona jako maszt w utworze Zlatniego Dukata, Vukovar, Vukovar. Przytoczę ostatnią zwrotkę: Jest jeden statek, nasz wspólny. Który nigdzie nie popłynie. Jest jeden statek a w nim nasz ród. Który pozostanie tam na zawsze10. Autor porównał miasto do statku. Jako główny maszt przedstawił właśnie wieżę.

Piosenkę na temat „tysiąca białych krzyży” napisał także Marko Perković – założyciel najpopularniejszego w Chorwacji zespołu o nazwie Thompson. Piosenka nosi tytuł Bijeli križ. W jej tekście autor każe wszystkim podróżnikom, którym przyjdzie być w Vukovarze, zatrzymać się i zastanowić nad bohaterstwem żołnierzy tego miasta: Biały krzyż stanowi ostrzeżenie. Podróżniku, zatrzymaj się, ani kroku dalej! Tutaj spadło stado gołębi. Które biło się za swój dom, biło się za to. Pomódl się, później odejdź. W tym miejscu padły białe gołębie. Z ogni piekielnych, tu się spełnili. Zostawili połamane skrzydła. A bili się za swój dom11.

Żołnierze Chorwaccy podczas “Burzy nad Krainą”

Ciekawa jest tu analogia do białych gołębi. Białe gołębie są biblijnym symbolem niewinności. W tekście piosenki autor każe się pomodlić każdemu, kto będzie w Vukovarze, o dusze owych „białych gołębi”. Warto wspomnieć, iż Chorwaci są narodem katolickim, a Perković napisał piosenkę poświęconą polskiemu papieżowi Janowi Pawłowi II, szczególnie kochanemu w Chorwacji. Piosenka ma tytuł Ivane Pavle II. Nie będę jednakże przytaczał tutaj jej treści, gdyż znacznie odbiegałoby to od tematu tego artykułu.

1 kwietnia 1991 r. Republika Serbskiej Krainy ogłosiła autonomię12. Stolicę ustanowiono w Kninie. Państwo istniało na terytorium należącym do Chorwacji. Po zdobyciu Vukovaru, miasto zostało włączone do Republiki Serbskiej Krainy. Prezydentem republiki został Radovan Karadžić, premierem Milan Babić, a głównodowodzącym wojska – Ratko Mladić. Wszyscy trzej zostali oskarżeni przez Międzynarodowy Trybunał Karny do spraw byłej Jugosławii o zbrodnie wojenne, a szczególnie o zbrodnie na ludności cywilnej. Główne zarzuty, jakie nad nimi ciążą to: masakra na ludności muzułmańskiej w Srebrenicy i oblężenie Sarajewa, a także czystki etniczne na Chorwatach, popełnione zarówno w Chorwacji, jak również w Bośni i Hercegowinie. Na temat wojny pomiędzy Chorwacją i Republiką Serbskiej Krainy powstało także kilka piosenek.

Warto tu przytoczyć historię utworu wspomnianego już przeze mnie Marko Perkovića Bojna Čavoglave. Čavoglave jest to wieś leżąca w Dalmacji. W 1991 r. biegła przez nią jedna z linii frontu. Piosenka Bojna Čavoglave była debiutem muzycznym Perkovića. Autor nagrał ją początkowo na zwykłym magnetofonie – ku pokrzepieniu serc, podczas walki w okopach13. Oto jej tekst: Za swój kraj oddani! W Zagórze, u źródeł rzeki Cikoly. Stanęła brać by obronić nasze domy. Stanęła brać by obronić nasze domy. Stoi Chorwat przy Chorwacie, wszyscy jesteśmy braćmi!

Nie dojdziecie do Čavoglav póki my żyjemy! Nie dojdziecie do Čavoglav póki my żyjemy! […] Usłyszcie, serbscy ochotnicy, bando czetników! Nasza ręka dosięgnie was i w Serbii! Nasza ręka dosięgnie was i w Serbii! Dosięgnie was Boża sprawiedliwość, to już wszyscy wiedzą! Osądzą was bojownicy z Čavoglav! Osądzą was bojownicy z Čavoglav! Słuchajcie teraz słów świętego Eliasza Nie przyjdziecie do Čavoglav, bo nie było was tu wcześniej! Nie przyjdziecie do Čavoglav, bo nie było was tu wcześniej! Oj Chorwaci, bracia ukochani z Čavoglava! Chorwacja tego wam nigdy nie zapomni! Chorwacja tego wam nigdy nie zapomni14!Tekst tego utworu napisany patetycznym językiem, zawiera także słowa nienawiści skierowane do Serbów. Podkreśla również fakt, żeČavoglav jest i był przed wojną chorwacką wsią czystą etnicznie” zamieszkaną tylko przez Chorwatów. Serbscy ochotnicy nazwani są w tej piosence czetnikami” – czetnicy to serbskie oddziały partyzanckie walczące podczas II wojny światowej z chorwackimi ustaszami, z Niemcami, Włochami oraz z komunistyczną partyzantką Josepha Broz Tity.

Autorem kolejnego utworu nawiązującego do Republiki Serbskiej Krainy jest również Marko Perković. Piosenka ma tytuł Kninska Kraljica, co oznacza Republikę Knińską: Przez Ankę i butelkę wina. Podpalę Krainę aż do Knina. Podpalę dwa, trzy serbskie sztaby. Aby nie było, że przyszedłem nadaremno. Hej Anko, Kninska Królewno, Hej Anko, Kninska Królewno, Hej Anko, Kninska Królewno, Przez Ankę i butelkę wina. Podpalę Krainę aż do Knina! Hej Chorwaci, przypomnijcie sobie Knin! Chorwackiego króla Zvonimira15. Podobnie jak w przypadku poprzedniego utworu, Kninska Kraljica napisana jest mocnym, patetycznym językiem. Ostatni wers dotyczy króla Zvonimira, który panował w Chorwacji w latach 10751089 i wyzwolił ziemie chorwackie spod panowania Bizancjum16. Być może jest to także odwołanie do Orderu Króla Zvonimira – chorwackiego odznaczenia wojskowego z lat II wojny światowej. Odznaczenie to zostało ustanowione 15 maja 1941 r. przez przywódcę państwa ustaszy – Ante Pavelića17. Jako ciekawostkę podam, iż wielu Chorwatów do dnia dzisiejszego gloryfikuje zasługi Pavelića18.

Inny utwór Perkovića nosi tytuł: Neka ni’ko ne dira, czyli: Niech nikt nie dotyka. Oto jej fragmenty: Wschód zachód – każdy broni się samodzielnie. A ja się nie śmieję! Ona jest moja! Na zawsze! Jedyny mój świat! A ja za to jestem dla nich faszystą. A ja nigdy nie chciałem niczego innego! Tylko jej, ziemi wolnej! […] Niech będzie słychać! Niech wiedzą! Niech flaga trzepocze na wietrze! Niech nikt nie dotyka mojego małego skrawka wszechświata! […] Kłamstwo w eterze, oszukują ludzi. Tak łatwo im, sprawiedliwym sędziom. Jestem winny! Bo żyję! Patriotyzm nazywają faszyzmem. Więc dam im ich komunizm. Przezroczyści? Demagogia19! W tym utworze, o typowo nacjonalistycznej wymowie, autor odnosi sie do Europy Zachodniej. Ostatni cytat praktycznie w całości dotyczy europejskiej polityki względem wojny na Bałkanach. Początkowo Europa Zachodnia oraz Stany Zjednoczone, z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) prowadziły politykę nieingerencji w konflikt. Oddziały UNPROFOR-u pojawiły się dopiero 21 lutego 1992 r.20, czyli już po zawieszeniu broni pomiędzy Serbami a Chorwatami w Chorwacji21. W wersie: tak łatwo im, sprawiedliwym sędziom Perković ironicznie nawiązał do faktu ustanowienia z ramienia ONZ-u Komisji do Spraw Badania Zbrodni Wojennych w byłej Jugosławii. Warto wspomnieć, że ONZ ustanowił tę komisję głównie pod wpływem raportów Tadeusza Mazowieckiego, pełniącego w Bośni funkcję Specjalnego Wysłannika Organizacji Narodów Zjednoczonych22. Perkowić śpiewa w swojej piosence: patriotyzm nazywają faszyzmem. Chodzi tutaj o wypowiedzi dziennikarzy, głównie z Europy Zachodniej.

Następny utwór śpiewany przez zespół o nazwie Baruni, Hrvatski ratnik (chorwacki wojownik) opisuje sytuację po wojnie. Jej tekst: Byłem kiedyś chorwackim wojownikiem. A teraz jestem tylko cierpieniem. Wspomnienia ulatują. I na nowo pisana jest powieść. Jeden raz czekaliśmy na nowiny. Daleko w ośnieżonym rowie. Na dobre życzenia i nowiny. I spójrz, gdzie teraz jestem? Kto mnie teraz potrzebuje? Cienia człowieka? Wszyscy się ode mnie odwrócili. Hej, moja miłości… W mojej duszy jest zima. Za to tam jest życie. Żałuję, że nie padłem z nimi23. Wojna się skończyła, dawne przyjaźnie przestały istnieć.Dziewczyna prawdopodobnie go opuściła, kiedy bohater piosenki walczył gdzieś daleko od domu. Autor nostalgicznie opisuje bezsens istnienia, wyraża niechęć do otaczającej go rzeczywistości.Ma żal, że nie poległ ze swoimi wojownikami. Nasuwa się tu analogia do powieści Ericha Marii Remarque Droga powrotna opowiadającej o powrocie żołnierzy niemieckich z frontu I wojny światowej.

W latach 19921995 pomiędzy Serbami i Chorwatami praktycznie panowało zawieszenie broni. Ustały walki o tereny obecnego państwa chorwackiego. Trwała natomiast wojna chorwackobośniacka oraz chorwackoserbska na terenie obecnej Bośni i Hercegowiny. Ponieważ mój artykuł poświęcony jest wyłącznie wojnie w Chorwacji, więc nie będę tutaj wymieniał utworów, jakie powstały podczas wojny na tym terenie. Przejdę teraz do kolejnego starcia chorwackoserbskiego, jakie miało miejsce w 1995 r.. 30 kwietnia 1995 r. rozpoczęła się 32-godzinna akcja Błysk”. Wojska chorwackie wyzwoliły wówczas obszary Psunja i Posavina leżące między miejscowościami Nova Gradiška – Novska – Jasenovać i Stara Gradiška. Republice Chorwacji przywrócono 2074 km kwadratowe dotąd okupowanego terytorium24.

Następna operacja Chorwatów – Oluja (po polsku Burza) – wybuchła 4 sierpnia 1995 r. Ta największa i najbardziej skomplikowana akcja wojska chorwackiego i chorwackiej policji zakończyła się w ciągu zaledwie 72 godzin. Chorwaci zajęli wówczas terotorium całej Republiki Serbskiej Krainy. W wyniku Oluji wyzwolone zostało 11 tys. km kwadratowych ziem chorwackich25. Oficerem dowodzącym podczas operacji Burza był generał Ante Gotovina. Podczas tej akcji, która niewątpliwie była wielkim sukcesem militarnym Chorwatów, zginęło około 150 Serbów, a około 200 tysięcy opuściło swoje domy. Gotovina trafił na listę zbrodniarzy wojennych i od jego ujęcia i osądzenia uzależniona została współpraca pomiędzy Unią Europejską i Chorwacją. Trybunał w Hadze 15 kwietnia 201126 r. skazał Gotovinę na 24 lata więzienia. 16 listopada 2012 r.27 uniewinnił go z powodu niewystarczających dowodów, lecz zanim to się stało, w Chorwacji panowała żałoba. Na temat Gotoviny powstało wiele piosenek. Przytoczę niektóre z nich.

Ante svi smo za te to piosenka śpiewana przez Niko Betego: Jest jeden człowiek. Wiedzą o tym jego ludzie. Jego imię to Ante Gotovina. Wiódł swój żywot. Chorwata. I nigdy nie padł na kolana. Nauczył się w szkole,za granicą, jak stać się człowiekiem,
jak wygrać bitwy. Co masz na ramieniu. Każdy żołnierz dla swojego kraju to duma i radość. Ante, Ante, jesteśmy dla Ciebie, jesteśmy dla Ciebie i zawsze będziemy! Ante Ante, żyjemy dla Ciebie, Żyjemy dla Ciebie Żyjemy za naszego Bohatera! Jesteś Ante legendą Chorwacji! Przewodniku nas wszystkich! Błysku i Burzo! Które wyparły Czetników. Niechaj każdy usłyszy Nasz zapas wysiłku i potu. Dlatego jestem wdzięczny Swojej ojczyźnie
28! W tekście znajduje się praktycznie skrócona biografia Gotoviny. Wers: Nauczył się w szkole, za granicą, jak stać się człowiekiem dotyczy służby we francuskiej Legii Cudzoziemskiej, gdzie Gotovina uczył się żołnierskiego fachu29. Słowa piosenki wyrażają ogromne przywiązanie Chorwatów do generała. Dodam przy okazji, iż podczas uwięzienia Gotoviny w Hadze, prawie w każdej chorwackiej miejscowości i mieście wisiały plakaty podkreślające jego niewinność. Gotovina uważany jest bowiem przez Chorwatów za jednego z „ojców założycieli” ich niepodległego państwa. Autor nazwał w tekście Gotovinę Błyskiem i Burzą, nawiązując do dwóch, opisanych już przeze mnie wcześniej operacji wojskowych z 1995 r.

Ante Gotovinie poświęcona jest też piosenka autorstwa wspomnianych już Marko Perkovića oraz Miroslava Škoro Sude mi (Sądzą mnie). Przytoczę tekst tej ballady: Księgę pisze rycerz swojego kraju. Uwięziony w dalekiej krainie. A później ją wyśle swojej wiernej ukochanej. Pod mury białego miasta. Oj ukochana moja, mojego oka wróżko. Lecą dni, przeleciały lata. A przy mnie nie ma Twojego ciała. A bracia mnie zdradzili. Sądzą mnie za to, że kocham co moje! Kocham najbardziej, tego broniłem! Moje najukochańsze. Sądzą mnie, wrogowie, o moja ukochana. Ale nie znają prawdy. Woda głęboka30.Piosenka ta jest prawdopodobnie najbardziej znanym utworem w Europie Zachodniej. Autorzy nazwali Gotovinę rycerzem zdradzonym przez swoich braci. Chodzi tutaj o wydanie Gotoviny Trybunałowi w Hadze przez rząd Chorwacji. W tekście autorzy zwracają się w imieniu generała do Chorwacji tak, jakby chodziło o kobietę. Zarzucają także sędziom niekompetencje – ale nie znają prawdy, woda głęboka. Mówią, że zarzuty, jakie postawili generałowi, nie są odpowiednio udokumentowane. Działalność Trybunału w Hadze właściwie od początku wzbudzała kontrowersje – liczne błędy wytknął sędziom np. śledzący proces Slobodana Milošewicia bułgarski dziennikarz Germinal Civikov w książce: Proces Milošewicia. Relacja obserwatora. Podobnie było z Gotoviną – świadczy o tym fakt, że wyrok 24 lat więzienia został rok później odwołany.

Do wojny nawiązuje też piosenka Thompsona – Uvijek Vjerni Tebi (Zawsze wierni Tobie): Walcz za naród! I w boju ojczyźnie swej zwycięstwo przynieś. Dzisiaj Bóg jest z nami. Niechaj zagrzmią dzwony. Niechaj na morzu zapienią się fale! Kiedy usłyszysz hymn. Walcz za Vukovar. Potem powiedz ooooo Jeszcze głośniej oooooooooooooo. Potem powiedz Boże mój… Oto naród Twój! Zawsze wierni Tobie. Nasza gwiazdo poranna! Zawsze wierni Tobie! Nasza żarliwa tęsknoto! Zawsze wierni Tobie! Naszo dumna łzo! Niech się trzęsą góry! Niech zadrży cała ziemia! A sokół niechaj wzleci! W górę ponad obłoki! Niechaj zagrzmią dzwony! Niechaj na morzu zapienią się fale! I z Olują (Burzą) w sercu. To jest nasza święta rzecz! Przypomnij sobie dni pełne chwały! Zrińskich i Fankopanów. Tych, którzy zginęli I życia swoje oddali! W młodości skoszone. Krew przelaną. Jak ciernie kłują. Na drodze do wolności. Widać wyraźnie, że tekst tej piosenki został napisany już po wojnie. Autor wspomina Vukovar, operację Burza oraz każe pamiętać o tych, którzy oddali swoje życie za ojczyznę. Przywołuje także Zrińskich i Frankopanów chodzi tutaj o dwóch bohaterów narodowych: Petra Zrińskiego i Frana Krsto Frankopana, którzy wystąpili przeciwko monarchii Habsburgów i zostali straceni przez Austriaków w Wiener Neustadt 30 kwietnia 1671r31.

Na zakończenie warto przytoczyć jeszcze jedną piosenkę Thompsona: Kletve Krajla Zvonimira (Klątwa Króla Zvonimira): Żydzi sprzedali nasze marzenia! Czyste złoto wyrzucili w błoto. Przebudzić się było miło, może jednak zbyt późno. I zapłaciliśmy krwią niewinnych. Hej, pobita, umęczona ziemio. Ktoś inny teraz umrze za Ciebie! Żydzi sprzedali nasze marzenia! Czyste złoto wyrzucili w błoto. Inni ludzie staną teraz przed drzwiami sprawiedliwości. Ciężki krzyż przyszło nam nosić. Hej, pobita, umęczona ziemio. Ktoś inny teraz umrze za Ciebie! Król Dmitri Zvonimir. Jego krzyk roznosi się po górach. W więzieniach są jego żołnierze. Zdrajcy, nie otrzymacie reszty! Zabiliście Króla Zvonimira. Zdradziliście naszych mistrzów. I matki, które oddały swoich synów. Wczoraj zobaczyłem zdjęcie ludzi. Rzucających kwiaty na bohaterów. Jutro zwycięży honor 32! Tekst piosenki dotyczy lat powojennych, a konkretnie po 1999 r., kiedy umarł prezydent Franjo Tuđmann reprezentujący ultranacjonalistyczne poglądy. Autor oskarża chorwackich polityków, którzy za cenę zbliżenia do Unii Europejskiej wydali Trybunałowi w Hadze ludzi odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne. Wers: zdradziliście naszych mistrzów, dotyczy już wspomnianego Ante Gotoviny oraz innych wojskowych sądzonych w Hadze, między innymi Mladena Markača i Ivana Czermaka.

Uzupełnieniem tego artykułu mogą być teledyski znajdujące się na Youtube. Nie do wszystkich piosenek je nakręcono, ale wszystkie zawierają historyczne zdjęcia lub archiwalne nagrania z wojny. Warto także szerzej zająć się tym problemem. Myślę, że dobrze byłoby porównać wydarzenia przedstawione w piosenkach chorwackich z piosenkami śpiewanymi przez Serbów i Bośniaków.

Maciej Kajetan Laudański

Bibliografia:

Monografie:

Węzeł Balkański, p. red. Piekło J. i Wilkanowicza S., Kraków 1999

Cvetnić R., Krótka wycieczka, zapisy wojenne z lat 1992-1993, Poznań 2000

Čolović I., Bałkany. Terror kultury, Wołowiec 2007

Ivanković N., Ratnik – pustolov i general (Jedna Biografija), Zagreb 2011

Koff Clea, Pamięć Kości, pośród umarłych w Ruandzie, Bośni, Chorwacji i Kosowie, Warszawa 2007

Pavlićewić Dragutin, Historia Chorwacji, Poznań 2004

Warszawski Dawid, Obrona poczty sarajewskiej, Warszawa 1995

Źródla internetowe:

http://www.eioba.pl/a/1tin/ustasze-chorwacja-i-faszyzm-ante-pavelic-a-zbrodnie-i-mordy .http://hetman3333.blox.pl/2009/07/Chorwacka-Gwiazda-w-sluzbie-narodu-czyli-Marko.html

http://www.icty.org/x/cases/mrksic/tjug/en/070927.pdf

http://www.index.hr/vijesti/clanak/gotovina-i-markac-su-slobodni-ljudi/646970.aspx

http://www.przegladpowszechny.pl/archiwum_content/pdfs/1884/2.txt

http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unprof_p.htm

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,9440889,Ante_Gotovina_skazany_w_Hadze_na_24_lata_wiezienia.html

http://www.wiw.pl/historia/dziejepanstw/068-131.asp

http://wyborcza.pl/dziennikarze/1,110631,8614561,Serbia_jedna_sie_z_Chorwacja.html

www.youtube.com

Przypisy:

1I. Čolović, Bałkany. Terror kultury, Wołowiec 2007, s. 33.

2Ibidem, s. 35.

3D. Warszawski, Obrona poczty sarajewskiej, Warszawa 1995, s. 414.

4Armia Jugosłowiańska przez teoretyków wojskowości była uważana za trzecią najlepszą armię w Europie.

5http://www.icty.org/x/cases/mrksic/tjug/en/070927.pdf (International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia,) dostęp: 5.12.2012. Zobacz też: http://wyborcza.pl/dziennikarze/1,110631,8614561,Serbia_jedna_sie_z_Chorwacja.html dostęp: 5.12.2012.

6C. Koff, Pamięć Kości, pośród umarłych w Ruandzie, Bośni, Chorwacji i Kosowie, Warszawa 2007, s. 170.

7Zobacz szerzej: Ibidem, s. 166-195.

8Sto ostat` ce jednom od mene. Kad usnama sudbinu dotaknem. Samo tuzne pjesme. Neka tudja zena. Reci ce moje ime sapatom. Heroji ne placu.I kad gube, pobjedjuju.Heroji ne mole.Zube stisnu i prebole.

9Tamo su križevi bijeli, a Dunav tišinu para.Tamo su naši heroji u grobovima Vukovara. Pod kišom čelika su stajali i slomili sile mraka.Za nas živote su dali ratnici Vukovara! Pomoli se na grobu tom i znaj da pali su za dom!
U srcu nosim ja tisuću bijelih križeva ponesimo ih svi da se ne zaboravi sunce miluje ravnice naših sinovacrven bijeli plav sad vijori Vukovar! Križevi bijeli u travi suze su u očimaal’ naša pobjeda se slavi, s tornja vije zastava!

10Ima jedan brod, svima nama rod. Koji nikud ne putuje. Ima jedan brod i u njemu rod. Sto zauvijek tu ostaje.

11 Bijeli kriz opomenu salje. Putnice stani, ni koraka dalje. Ovdje je palo golubova jato.
A bili su za dom, bili samo za to. Pomoli se, onda dalje kreni. Na ovom su mjestu pali golubovi bijeli. S ognjem pakla tu su se sreli. Ostala su polomljena krila. A bili su za dom spremni.

12D. Warszawski, op cit., s. 414.

14 Za Dom – spremni! U Zagori na izvoru rijeke Čikole, Stala braća da obrane naše domove.
Stoji Hrvat do Hrvata, mi smo braća svi, Nešete u Čavoglave dok smo živi mi!Čujte srpski dobrovoljci bandu četnici
Stići će vas naša ruka i u Srbiji! Stići će vas Božja pravda to već svatko zna. Sudit će vam bojovnici iz Čavoglava!
Slušajte sad poruku od Svetog Ilije. Nećete u Čavoglave, niste ni prije! Oj Hrvati, braćo mila iz Čavoglava, Hrvatska vam zaboravit neće nikada!

15 Zbog Anice i bokala vina,zapalit ću Krajinu do Knina.Zapalit ću dva, tri srpska štaba,da ja nisam dolazio đaba.
Ej, Anice kninska kraljice,Ej, Anice kninska kraljice,Ej, Anice kninska kraljice.Zbog Anice i bokala vina,Zapalit ću Krajinu do KninaEj, Hrvati sjetimo se Knina,Hrvatskoga kralja Zvonimira.Ej, Anice kninska kraljice,Ej, Anice kninska kraljice,Ej, Anice kninska kraljice.

16http://www.wiw.pl/historia/dziejepanstw/068-131.asp dostęp 5.12.2012. oraz: D.Pavlićewić, Historia Chorwacji, Poznań 2004, s. 57-63.

18Zobacz szerzej: R. Cvetnić, Krótka wycieczka, zapisy wojenne z lat 1992-1993, Poznań 2000, s. 93-94. Cvetnić wspomina, że na front w okolicach Mostaru ktoś przyniósł stos kartek z widniejącym tam podobieństwem Ante Pavelića. Miało to rzekomo podtrzymać chorwackich żołnierzy na duchu.

19 Istok, Zapad, svatko brani svoje, a ja ne smijem ono sto je moje oduvijek. Jedini moj svijet. I samo zato, za njih sam fasista, a nikad nisam htio tude nista, samo nju, zemlju slobodnu. Nek’ se cuje, nek’ se zna, nek’ vijori zastava,
neka ni’ko ne dira u moj mali dio svemira. U eteru lazu, obmanjuju ljude, tako lako pravednima sude. Jesam kriv, zato sto sam ziv! Domoljublje prozvali fasizam, tako brane njihov komunizam. Prozirna demagogija!

21D. Warszawski, op cit., s. 415.

22Zobacz szerzej: Źródła dramatu, wyzwania przyszłości, rozmowa Stefana Wilkanowicza z Tadeuszem Mazowieckim, w: Węzeł Bałkański, p. red. J. Piekło, S. Wilkanowicza, Kraków 1999, s. 12-23.

23 Bio sam hrvatski ratnik sada sam samo patnik godine sjecanja brisu
i novu povijest pisu. Jednom smo cekali novu daleko u snjeznom rovu od dobrih zelja i nada pogledaj gdje sam sada
Kome jos trebam ja sjena od covjeka ledja mi okrecu svi hej moja ljubavi. U mojoj dusi je zima za sto zivota je ima
da sam bar pao sa nijma sa mojim ratnicima.

24D. Pavlićević, op cit., s. 542-543,

25Ibidem, s. 544.

28 Ima jedan covik Tvrdi nego stina Ime mu je Ante Gotovina. cili svoj zivot Hrvatsko je dao i nikada nije na koljena pao Ucija si skole po stranome svitu kako postat covik kako dobit bitku Sta si uz ramen svakoga vojnika za domovinu ti si ponos i dika Ante Ante , svi smo za te svi smo za te i uvik cemo biti Ante Ante zivot za te zivot za te jesi heroj rata Ti si Ante Legenda Hrvata. Vodija si sve Blijeske i Oluje protjerao cetnike neka svatko cuje zalija nisi ni truda ni znoja zato ti je za hvalna domovina tvoja Ante Ante , svi smo za te svi smo za te i uvik cemo bit Ante Ante zivot za te zivot za te jesi heroj rata. Ti si Ante legenda Hrvata.

29N. Ivanković, Ratnik – pustolov i general (Jedna Biografija), pozycja wydana w Chorwacji, maszynopis w zbiorach autora, s. 12-24.

30 Knjigu pise vitez roda moga. U dalekoj zemlji okovan Pa je salje svojoj vjernoj ljubi. Pod zidine grada bijeloga.
Ej, ljube moja, moga oka vilo Idu dani ode godina. Ej da uza me nije tvoje tilo. I da su me braca izdala. Sude mi, zato sto svoje volim. Volim najvise, sto sam branio Moje najdraze. Sude mi , dusmani moja ljube Ali ne znaju da je istina, Voda duboka.

31http://www.przegladpowszechny.pl/archiwum_content/pdfs/1884/2.txt dostęp: 7.12.2012. oraz D. Pavlićević, op cit, s. 180 -187.

32 Prodali su nase snove Judini sinovisuho zlato bacili u blatobudjenje je bilo tako lijepo, mozda prekasnoi nevinom krvlju placenoEj, umorna zemljo izmucenaima li jos tko umrijeti za teProdali su nase snove Judini sinovi
suho zlato bacili u blatopred vratima tudjim opet za pravdu molimotezak sada kriz mi nosimo
Ej, umorna zemljo izmucena ima li jos tko umrijeti za te. Kralju Dmitre Zvonimire kroz planine odjekuju krici u tamnici tvoji su vojnici. Izdajice, ne imali mira ubili ste kralja Zvonimira. Izdali ste nase velikane
i sinove sto su majke dale.Jucer gledam sliku naroda baca cvijece po herojimaa vec sutra pobjednike sude
prodase ih za Judine skude.

One Comment

  1. Małe sprostowanie. „Po zdobyciu Vukovaru, miasto zostało włączone do Republiki Serbskiej Krainy. Prezydentem republiki został Radovan Karadžić, premierem Milan Babić, a głównodowodzącym wojska – Ratko Mladić.” Podczas wojen w latach 90 istniały dwie takie republiki – Republika Serbska bośniackich Serbów, która nadal istnieje jako część BiH i to w niej prezydentem był Karadzić, a generałem Mladić; oraz Republika Serbskiej Krajiny – w Chorwacji, o której mowa w tekście. Milan Babić był premierem tej drugiej tylko przez dwa miesiące tuż przed jej końcem. Był natomiast jej prezydentem w 1991-1992.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*