Państwa oazowe na Jedwabnym Szlaku- stan badań

Wysoki rozwój gospodarczy współczesnych Chin oraz poszukiwanie nowych rynków zbytu, doprowadziło w ostatnich latach, do powstania Nowego Szlaku Jedwabnego. Mimo, iż ten nowy szlak handlowy będzie prowadzony głównie transportem kolejowym oraz przebiegać będzie w innym kierunku, widoczne jest, jak sama nazwa wskazuje, nawiązanie do historycznego Szlaku Jedwabnego. Ten szlak był najstarszą drogą łączności pomiędzy Chinami a resztą świata. Jednakże przez dłuższy czas, badania nad szlakiem, jego wpływem (czy też brakiem takowego) na handel i łączność z cesarskimi Chinami, były zaniedbywane.

Przedstawione kierunki Szlaku Jedwabnego
Fot. Wikimedia Commons

W 1877 roku, Ferdinand Freiherr von Richthofen, bazując na swoich wyprawach do Chin w latach wcześniejszych, opublikował wielotomową pracę, dotyczącą tego kraju. Wyprawy o których mowa, zaczęły się we wrześniu, 1868 roku. Richthofen planował wyprawę jeszcze wcześniej, jednakże rebelia Taipingów, trwająca od 1850 do 1864 roku, uniemożliwiła wyjazd. Musiały minąć cztery lata, zanim względnie bezpiecznie można było udać się do Chin. Pierwsza wyprawa sponsorowana była przez Bank Kalifornijski a potem również przez Szanghajską Izbę Handlową. Warunkiem sponsoringu były raporty dotyczące odwiedzanego kraju, pisane w języku angielskim, które miał wysyłać do banku a potem do Szanghaju. Wyprawa trwała do 1872 roku i w jej trakcie Richthofen zwiedził osiemnaście chińskich prowincji. Swoje wnioski z wyprawy (skupiające się głównie na gospodarczych i geologicznych analizach potencjalnych surowców naturalnych) zamieścił w Listach o Chinach. Podczas swojej wyprawy spędził dużo czasu w zachodnich częściach Chin, w kotlinie Kaszgarskiej, tam, gdzie szlak jedwabny przechodził poprzez królestwa oazowe, o których będzie jeszcze mowa. Mimo, iż skupiał się głównie na geologicznych aspektach pyłu na pustyni Takla Makan oraz na analizie wyschniętego jeziora Lop Nur, po raz pierwszy zetknął się tam z informacjami dotyczącymi szlaków handlowych, przebiegających niegdyś poprzez kotlinę Kaszgarską. Po powrocie do Niemiec, w 1875 roku, został profesorem geologii w Bonn, jednakże zamiast prowadzić wykłady, skupiał się pisaniu swojej pracy, którą wydał w 1877 roku, pod tytułem China, Ergebnisse eigner Reisen und darauf gegründeter Studien, w tłumaczeniu na język Polski –  Chiny, Rezultaty moich podróży i badań na nich bazujących. Po raz pierwszy pojawia się w tej pracy właśnie, termin Seidenstraße czyli Jedwabny Szlak. [1][2]

Ferdinand Freiherr von Richthofen
Fot. Wikimedia Commons

Uważa się, iż Ferdinand-von Richthofen był pierwszą osobą, która tak dokładnie zbadała kotlinę Kaszgarską i opisała jezioro Lop Nur. Jednakże nie jest to do końca prawda. Oczywiście, był pierwszą osobą, która stworzyła nazwę Jedwabny Szlak oraz pierwszą, która dokładnie opisała kotlinę Kaszgarską, tym niemniej jednak był jeszcze jeden badacz, który pojawił się w tamtych rejonach wcześniej. Mowa o  Nikołaju Michajłowiczu Przewalskim. Był on synem porucznika armii carskiej, żołnierzem, który na ochotnika zgłosił się walki z powstaniem styczniowym i po jego stłumieniu został nauczycielem geografii w rosyjskiej akademii wojskowej w Warszawie. Uczył tam do 1867 roku, kiedy to skierowany został na Syberię. Został tam do 1870 roku, cały czas prowadząc badania przyrodnicze. W 1870 roku  wyruszył na wyprawę odkrywczą, kierując się chęcią odnalezienia białych plam na mapie Azji, tak jak Richthofen parę lat później. Pierwsza wyprawa powiodła Przewalskiego przez Mongolię do Pekinu a stamtąd do Północnego Tybetu. Wyprawa trwała trzy lata, jednakże bardziej intrygująca, w kontekście tematu omawianego w niniejszym tekście, wydaje się być kolejna ekspedycja, rozpoczęta w roku 1876 i trwająca do 1877r. W jej trakcie, jako pierwszy europejczyk po Marco Polo, odkrył jezioro Lop-Nur, tak bardzo ważne dla kotliny Kaszgarskiej oraz Królestw Oazowych. Swoim odkryciem rozpoczął konflikt pomiędzy geografami europejskimi, którzy ostatecznie zarzucili Przewalskiemu nieścisłości i niestaranność w kreśleniu map. Można śmiało powiedzieć, że w pewnym sensie umożliwiło to swobodne kreślenie map tego samego jeziora przez Richthofena i jego ucznia Svena Hedina. Jak się później okazało, zarówno mapy Przewalskiego jak i Richthofena oraz Hedina były na swój sposób tak samo dokładne, jako że Lop-Nur zmienia swoje położenie w zależności od zasilających go rzek. Stąd też nieścisłości w starych mapach chińskich, na których wzorowali się wspomniani odkrywcy. Przewalski podczas tej samej wyprawy odkrył również Ałyn Tag, pasmo górskie rozdzielające kotlinę Kaszgarską od kotliny Cajdamskiej w Tybecie. Tybet był również celem jego kolejnych wypraw, tak samo jak źródła rzeki Huang He, które w końcu odkrył. Jednakże te ekspedycje nie prowadziły przez kotlinę Kaszgarską, dlatego też nie będą szerzej omawiane w niniejszym tekście. Omawiając jednakże postać Nikołaja Michajłowicza Przewalskiego należy wspomnieć, iż był on pierwszą osobą, która sporządziła w miarę dokładne i kompletne mapy kotliny Kaszgarskiej. Przetarł on tym samym szlaki zarówno dla Ferdinanda von Richthofena jak i dla jego utalentowanego ucznia i następcy, Svena Andersa Hedina.

Nikołaj Michajłowicz Przewalski
Fot. Wikimedia Commons

Poprzez długie lata swojej kariery naukowej na Uniwersytecie w Bonn (przeszło 30 lat pracy),  Ferdinand Freiherrvon Richthofen miał wielu uczniów. Jednakże w kontekście tematu, poruszanego w tym tekście, bardzo ważnym, jeśli nie najważniejszym, okazał się być właśnie Sven Anders Hedin. Zainspirowany swoim nauczycielem Hedin, który już wcześniej niezwykle interesował się ideą eksploracji i podróży w nieznane, znalazł nowy cel. Była nim eksploracja dotąd nie zbadanych albo mało zbadanych miejsc w Azji centralnej. Należy przy tym pamiętać, iż pod koniec XIX wieku, wiele było jeszcze białych plam na mapie świata, głównie na terenach Azji. W 1892 roku Hedin obronił swoją pracę doktorską, Osobiste Obserwacje Damavandu, bazującą na jego wcześniejszych wyprawach do Persji i wspinaczce na górę Damavand. Richthofen, po obronie doktoratu swojego ucznia, radził mu kontynuację studiów i poświęcenie się geografii, z czego jednak Hedin nie skorzystał (czego w późniejszych latach żałował). Zamiast studiów, Sven Hedin udał się niemalże natychmiast, bo już 1893 roku, na ekspedycję w celu odkrycia wcześniej wspomnianych białych plam. [3]

Sven Hedin
Fot. Wikimedia Commons

Jego pierwsza ekspedycja zaprowadziła go od gór Pamirskich poprzez kotlinę Kaszgarską i pustynię Takla Makan aż do północnego Tybetu. Podczas swojej wyprawy przeszedł przez niebezpieczną przygodę, gubiąc się na pustyni oraz sporządził mapy jezior Bosten (które nomen omen sam odkrył) oraz Kara-Koshun. Jednakże najważniejszym elementem jego pierwszej ekspedycji, biorąc pod uwagę temat niniejszej pracy, były z pewnością wizyty w opuszczonych miast Karadung oraz Dandan Oilik, które były częścią królestwa Khotan, znanego również jako Yutian w przekazach chińskich. Było to jedno z ważniejszych Królestw Oazowych, które leżały na Jedwabnym Szlaku i co więcej, zaopatrywały go w wodę pitną jak i w jadeit, którego bogate złoża leżały w pobliżu oaz zarówno Khotan jak i Shule, czyli inaczej Kashgar, drugiego  Państwa Oazowego. Pierwsza ekspedycja zakończyła się w roku 1897, jednakże już w 1899r. Hedin wyruszył w kolejną, poprzez Takla Makan i Tybet, w kierunku Kaszmiru. Najważniejsze, w kontekście poruszanego tematu, są lata 1899 – 1900, które spędził w kotlinie Kaszgarskiej. O ile w trakcie pierwszej wyprawy odkrył jeziora i sporządził ich mapy, to podczas drugiej, podczas badania kolejnego acz wyschłego jeziora Lop Nur, Hedin odkrył garnizonowe, chińskie miasto Loulan, gdzie między innymi znajdowały się dokumenty zapisane w języku Kharosti sporządzone na drewnie, papierze i jedwabiu. Język Kharosti był językiem używanym w starożytnych Indiach i Gandharze. Trzeba jednakże zwrócić uwagę na fakt, iż był to język bardzo popularny wzdłuż Jedwabnego Szlaku, co więcej często był używany w Khotan, które jak już wcześniej wspomniano, należało do Królestw Oazowych. Tabliczki znalezione w Loulan opisywały historię miasta, które było stworzone w celu utrzymywania nie tyle może kontroli nad szlakiem, co raczej w celu jego zabezpieczenia i jako element utrzymywania w ryzach królestw oazowych. Kolejne ekspedycje Hedin odbył do Mongolii oraz między innymi do Stanów, jednakże można je w kontekście poruszanego tematu pominąć. Ważna natomiast jest czwarta ekspedycja, rozpoczęta w 1927 roku, chińsko-szwedzka, która odbyła się pod przewodnictwem Hedina i pod patronatem Czang Kaj Szeka, zainteresowanego mapowaniem terenów, przez które niegdyś przebiegał Jedwabny Szlak. W wyniku ekspedycji odkryto wiele złóż naturalnych, między innymi żelaza i złota, a dzięki mapom sporządzono dwie nowe drogi, które w celu wygody nieco odbiegały od dawnego szlaku, jednakże mniej więcej przebiegały zgodnie ze starym kierunkiem i przez krótki okres czasu rewitalizowały szlak jedwabny. Odnaleziono również wiele nowych informacji na temat Jedwabnego Szlaku oraz Państw Oazowych. Sven Hedin nie był pierwszą osobą, która badała tereny kotliny Kaszgarskiej, ten honor przypada jego nauczycielowi, jednakże z pewnością był pierwszym badaczem, który rozpoczął dogłębne badania w tym rejonie i spopularyzował szlak jedwabny wśród badaczy historycznych. Hedin sporządził wiele publikacji na temat swoich badań i wypraw oraz wiele map. Duża część jego prac przetłumaczona została na język angielski.[4]

Ekspedycje Svena Hedina
Fot. Wikimedia Commons

Niestety, wybuch drugiej wojny światowej, a potem wojna domowa w Chinach i dłuższy okres izolacji tego kraju, wynikający z polityki rządów komunistycznych, na długi okres uniemożliwiły badania w rejonie kotliny Kaszgarskiej. Jednak po wielu latach, na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, restrykcje utrudniające podróż i badania zaczęły maleć. Ten proces trwa do dziś, co więcej, postępujący plan stworzenia Nowego Szlaku Jedwabnego na nowo rozbudził zainteresowanie historią samego szlaku. Powstały nawet nowe publikacje internetowe propagujące jego historię jak na przykład Silk Road Foundation[5]. Wiele jeszcze zostało do zbadania w tym rejonie, szczególnie dotyczy to państw oazowych, których historia oraz wpływ istnienia na szlak, nie zostały dogłębnie zbadane. Pewną przeszkodą w badaniach są niepokoje wewnętrzne w prowincji Xinjiang, gdzie znajduje się kotlina Kaszgarska, które przejawiają się w atakach terrorystycznych ze strony separatystów Ujghurskich.

Daniel Morek

Bibliografia:

Uhlig H., Jedwabny Szlak Kultury Antyku Między Chinami a Rzymem. Bergisch Gladbach 1986. 
Hedin S., My Life as an Explorer. Long Riders’ Guild Press 2001.
The International Dunhuang Project (http://idp.bl.uk)

Silk Road Foundation (silkroadfoundation.org)
Encyclopaedia Iranica (iranicaonline.org)

Digital Silk Road Project (http://dsr.nii.ac.jp/index.html.en)

The Famous People (thefamouspeople.com)


Przypisy:

[1]https://www.thefamouspeople.com/profiles/ferdinand-von-richthofen

[2]Digital Silk Road Project (http://dsr.nii.ac.jp/index.html.en)

[3]Encyclopaedia Iranica (http://www.iranicaonline.org/articles/hedin-sven)

[4]The International Dunhuang Project (http://idp.bl.uk/)

[5]http://www.silkroadfoundation.org

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*