Marek Sołonin, Pranie mózgu. Fałszywa historia Wielkiej Wojny
Na półkach księgarskich nie brakuje opracowań dotyczących historii II wojny światowej. Modną, aczkolwiek niekoniecznie słuszną, tendencją są odważne tezy zawarte w tytułach wielu nowych publikacji. Niewątpliwie wymowny pierwszy człon tytułu najnowszej pracy Marka Sołonina: „Pranie mózgu”, przyciąga uwagę. Choć cel jest oczywisty, warto zastanowić się czy jest to wyłącznie element marketingu, czy kryje się za nim coś więcej. Po lekturze tej książki nie mam wątpliwości, że tytuł doskonale oddaje treść rozważań zawartych w książce.
Mark Siemonowicz Sołonin nie jest historykiem. Jest publicystą historycznym, autorem wielu publikacji poświęconych dziejom walk na froncie wschodnim podczas II wojny światowej, a dokładniej w ich początkowej fazie. W jednym z wywiadów stwierdził, że zainteresował się historią imperium Stalina angażując się w działalność opozycyjną w okresie rozpadu ZSRR. Choć napisana przez niego książka nie jest pracą naukową, doskonale wpisuje się w naukowe polemiki. Profesjonalny historyk nie znajdzie w niej nic nowego. Stanowi jedynie omówienie nowszych badań naukowych rosyjskich badaczy. Mimo to, nie sposób nie docenić wartości tej publikacji, ponieważ w formie popularnonaukowej przedstawia szerszemu gronu odbiorców wyniki najnowszych badań dotyczących historii tak zwanej Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Ustalenia w niej przedstawione, burzą wiele mitów funkcjonujących w ramach wyobrażeń o dziejach wojny nazistowsko-sowieckiej z lat 1941-1945. Spośród najciekawszych wątków, jakie w niej poruszono, można wymienić chociażby okoliczności przygotowań do wojny pomiędzy ZSRR a III Rzeszą oraz kwestię sowieckich strat w kampanii 1941 roku. Wszystkie wątki poruszone w książce, zostały omówione w kontekście przekłamań w historiografii.
Jest to praca pod wieloma względami bardzo interesująca. Autor, w bardzo przystępny i niekiedy zabawny sposób, odkrywa przed czytelnikiem meandry fałszerstw w historiografii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Książka zawiera wiele ciekawych przykładów manipulacji czy wręcz poważnych nadużyć w stosunku do opisu dziejów walk na froncie wschodnim. Autor podejmuje polemikę z dogmatami, którym przez lata przydawano rangę naukowości. W rzeczywistości były to często fałszerstwa tragicznych dziejów osób, które z pewnością nie zasłużyły ani na zapomnienie, ani tym bardziej na zakłamanie historii ich losów. Mark Sołonin skupił się na scharakteryzowaniu i zdemaskowaniu tego zjawiska. Obalając mity pokazał, że w historiografii nie powinno być dogmatów, bowiem szkodzą one poznaniu prawdy o przeszłości.
Książka jest niewielkich gabarytów, więc idealnie nadaje się do czytania w podróży. Wydano ją w twardej oprawie. Czcionka jest przyjemna dla oka. Mimo, że jest to publikacja popularnonaukowa, nie brakuje w niej cytowań dokumentów, oraz tabel stanowiących analizę materiałów archiwalnych. Odwołania do dokumentów zamieszczono w nawiasach. Często cytowana jest również literatura, jednak autor nie zamieścił bibliografii na końcu swojej pracy. Książka podejmuje wiele wątków, dlatego tym dotkliwszy jest fakt, że nie uzupełniono jej o indeksy. Pomocny nie jest również spis treści, ponieważ zawarte w nim nazwy rozdziałów niewiele mówią o ich treści. Książka została napisana bardzo przystępnym językiem. Sposób, w jaki objaśniono tezy w niej przedstawiane, nie stanowi przeszkody nawet dla osób dopiero rozpoczynających swoją przygodę z historią.
W książce Marka Sołonina występuje również wątek polski. Spośród licznych wydarzeń z przeszłości, które miały i mają wpływ na obecne stosunki pomiędzy Polską a Rosją, najbardziej kontrowersyjną jest sprawa katyńska. Przez wiele lat była tematem tabu. Autor opisał dzieje misternej mistyfikacji okoliczności tej zbrodni. Wskazał niejasności oraz sposoby, jakimi próbowano ukryć prawdę przed opinią publiczną. W bardzo klarowny sposób, przedstawił również argumentację, niezbicie dowodzącą sowieckiej winy w tejże kwestii.
Książka Marka Sołonina niewątpliwie jest warta uwagi. Przedstawione w niej tezy są ciekawe i warte poznania. Autor w bardzo klarowny i interesujący sposób przedstawił w swojej pracy skomplikowaną metodykę kłamstwa o przeszłości. Dodajmy, że w zamierzeniu osób ją tworzących, prawda, o niewygodnych okolicznościach z przeszłości, nigdy nie miała wyjść na jaw. Ciekawym urozmaiceniem narracji są również przytoczone w niej fragmenty publikacji autorstwa historyków-amatorów, które niestety świadczą o wypaczeniu ich erudycji. Książka opowiada o dążeniu do prawdy o przeszłości, oraz próbach jego powstrzymania. Polecam ją właściwie każdemu, kto interesuje się historią XX wieku. Szczególnie polecam ją osobom zainteresowanym dziejami II wojny światowej.
Ocena recenzenta: 5/6
Maciej Kościuszko
