Władysław Ważniewski, Walka polityczna w kierownictwie PPR i PZPR 1944-1964
Mimo upływu lat, wiele aspektów działań podejmowanych przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą wciąż budzi żywe dyskusje wśród historyków. Wśród pytań nurtujących naukowców jak również pasjonatów historii nie trudno dostrzec trudności z oceną takiego czy innego przebiegu wybranych fragmentów czy punktów zwrotnych w historii PRL. W nurt tych rozważań z pewnością można wpisać pracę Władysława Ważniewskiego, wydaną przez wydawnictwo Adam Marszałek w formie reprintu w 2014 roku.
Autor pracy jest polskim historykiem. Na jego dorobek publicystyczny składa się wiele prac oscylujących wokół historii PRL i ruchu robotniczego w Polsce. Z ważniejszych można wymienić chociażby Zarys historii Polski Ludowej 1944-1983 (Warszawa 1985) czy Władza i polityka w Polsce 1944-1956 (Siedlce 2001). Za najnowszą należy uznać wydaną pod jego redakcją pracę Kultura narodowa i kościół katolicki w tysiącleciu państwa polskiego (Siedlce 2003). Książka prezentowana w ramach niniejszej recenzji jest reprintem pracy wydanej w 1991 roku.
Władysław Ważniewski w swojej książce porusza bardzo interesującą problematykę wewnętrznych układów w PPR a później w PZPR. Kwestie konfliktów personalnych, doktrynalnych i politycznej walki o władzę od ukonstytuowania się Centralnego Biura Komunistów Polskich (CBKP) w 1944 roku do 1964 roku, kiedy to w opinii autora doszło do gwałtownego zaostrzenia walki z polskim kościołem. Choć cezura 1944 roku nie budzi żadnych zastrzeżeń, autor słusznie we wstępie nadmienił, że końcowa cezura może być dyskusyjna. W pracy poruszana jest szeroka problematyka dyskusji i politycznych starć wewnątrz PPR i PZPR w omawianym okresie. Biorąc pod uwagę znaczenie działalności przedstawicieli tych formacji politycznych dla powojennych losów Polski, prac porusza kwestie ogromnej wagi. Omawia wpływ sytuacji gospodarczej i społecznej na stosunki wewnątrz partii rządzącej oraz kierunki i cele ewentualnych zmian. Jej największą wartością są liczne przytoczenia referatów i dyskusji, których przebieg nierzadko rzutował na rzeczywistość w ówczesnej Polsce. Autor wielokrotnie wskazał, że komunistyczni notable doskonale zdawali sobie sprawę z licznych trudności z którymi zmagało się polskie społeczeństwo. W swojej pracy przedstawił kulisy i wyniki mniej lub bardziej udanych prób zmian w związku z kształtowaniem się sytuacji politycznej wewnątrz PPR i później – PZPR.
Niestety reprint oddany do dyspozycji czytelników, choć niewątpliwie zasługuje na uwagę ze względu na treści w nim przytaczane, w praktyce pozostawia wiele do życzenia. Autor korzystał z bogatej podstawy źródłowej. Są nią materiały wytworzone przez wspomniane wcześniej CBKP, PPR, PZPR oraz najciekawsze – stenogramy z obrad plenarnych, które w okresie PRL były utajnione. W miarę upływu lat stan badań znacznie się poszerzył. W tym kontekście reprint oddany do dyspozycji czytelników jest pracą mocno zdezaktualizowaną. Ponadto naprawdę trudno w pracy dostrzec, w którym miejscu autor przechodzi do cytowania źródeł a w którym powraca do własnej narracji. Winą za taki stan rzeczy należy obarczyć nie tylko kwestie edytorskie. Terminologia używana w pracy jest charakterystyczna dla okresu PRL i nijak nie przystaje pod tym kątem do współczesnych prac poświęconych historii Polski z lat 1944-1989. Pojęcia takie jak „burżuazja”, „czujność rewolucyjna”, czy „obóz prolondyński”, „sekciarstwo”, dziś brzmią już nieco enigmatycznie, a dodawane do nich niekiedy przymiotniki nadają pracy kolorytu politycznego, ujmując jej wartości naukowej. Autor sam przyznał we wstępie, że część używanej terminologii może być dyskusyjna (np. „socjalizm”). Praca wpisuje się w nurt historiografii PRL oceniający jego historię po „polskim październiku” 1956 roku i w tym kontekście może stanowić ciekawe ujęcie prezentowanej w niej problematyki, ale dla osoby badającej ją. Dla czytelnika dopiero poznającego tą tematykę, zawarte w niej konkluzje mogą być niekiedy mylące lub nie do końca zrozumiałe.
Praca nie posiada jakichkolwiek pomocy w formie indeksów. Jedyną formą wskazania źródeł są skąpe przypisy, przy czym warto zauważyć, że sygnatury dokumentów archiwalnych przytaczanych w pracy są już nieaktualne. Nie licząc krótkiego wstępu i podsumowania na końcu pracy, próżno w niej szukać jakichkolwiek innych komentarzy edytorskich dotyczących współczesnych badań nad podejmowaną problematyką. Za poważny uszczerbek należy uznać brak zdjęć, przez co wiele ważnych – choć mniej znanych – postaci pozostaje bardziej anonimowymi dla czytelnika. Na końcu książki autor nie zamieścił jakiejkolwiek bibliografii. Książka mocno niedomaga pod kątem edytorskim. Jak zaznaczyłem wcześniej, jest to reprint, więc jakość czcionki pozostawia wiele do życzenia.
Książka Władysława Ważniewskiego z pewnością zasługuje na uwagę, ale polecałbym zapoznanie się z nią raczej osobom zajmującym się naukowo omawianą w niej problematyką. Nie ulega wątpliwości, że poruszane w niej kwestie są istotne i ciekawe. Nie mniej, czytelnikom, których temat pracy interesuje, ale dotychczas nie zapoznali się z innymi opracowaniami dotyczącymi tej tematyki, przed lekturą sugerowałbym zapoznanie się z nowszymi publikacjami.
Wydawnictwo: Adam Marszałek
Ocena recenzenta: 3/6
Maciej Kościuszko
