Wpis Pomników Historii powiększony: tydzień temu w Pałacu Prezydenckim doszło do uroczystego ogłoszenia przez prezydenta Andrzeja Dudę 10 nowych obiektów wpisanych na listę Pomników Historii.
Wpisanie na listę Pomników Historii jest jednym ze sposobów ochrony zabytków w Polsce. Wpisu na taką listę może dokonać Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na drodze rozporządzenia. Z takiego prawa skorzystał w zeszłą środę prezydent Andrzej Duda i poszerzył listę o kolejnych 10 zabytków. Pierwsze Pomniki Historii zostały wpisane na listę 20 września 1994 roku przez ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsę.
Prezydent Duda o nowo wpisanych zabytkach wypowiedział się w następujący sposób: każdy z tych obiektów jest elementem bezcennym, każdy niesie w sobie wielką historię, każdy jest w jakimś sensie perłą i myśli technicznej i architektury, dziełem inżynierskim a także z całą pewnością można powiedzieć, również przejawem twórczości artystycznej. W każdym z tych obiektów jest artyzm, są wśród nich obiekty starsze, które mają tyle lat swojej historii, że widziały całe w zasadzie dzieje Rzeczypospolitej, 1050 lat naszej historii poczynając od Chrztu Polski, poprzez te, które są znacznie, znacznie młodsze, nie mniej jednak są wielkim świadectwem dziejów, ważnych dla naszej historii wydarzeń i nie tylko dla społeczności lokalnych, ale myślę, że dla całej Polski symbolem tego, co w naszych dziejach się wydarzyło, a co istotne.
Lista obejmuje aktualnie 60 obiektów, które wyróżniają się ze względu na ich wartość historyczną, naukową czy artystyczną. Na liście aktualnie możemy znaleźć między innymi Kraków jako historyczny zespół miast, Zamek w Malborku, Kopalnie soli w Wieliczce czy pole bitwy pod Grunwaldem. Prezydent Duda poszerzył tą listę o następujące obiekty.
- Radiostacja w Gliwicach (Województwo Śląskie) wysoka za 111 metrów zbudowana w całości z drewna wieża nadawcza jest najwyższym tego typu zabudowaniem na całym świecie. Budowa wieży została zakończona w 1938 roku, a aktualnie jest częścią oddziału Muzeum w Gliwicach. Radiostacja jest miejscem ważnego wydarzenia historycznego. 31 sierpnia 1939 roku doszło tutaj do tzw. prowokacji gliwickiej, czyli tajnej akcji dywersyjnej niemieckich służb bezpieczeństwa, która to przed wybuchem wojny miała symulować agresje Polaków na jedną z niemieckich placówek.
- Kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju w Jaworze oraz Zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy w Świdnicy (Województwo Dolnośląskie). Drewniane kościoły ewangelickie zostały wybudowane w latach 1645-1657. Kościoły powstały dzięki ustaleniom pokoju westfalskiego, który kończył wojnę trzydziestoletnią i są to dwa z trzech zachowanych obiektów architektury sakralnej tego typu. Ewangelicy według ustaleń traktatu utracili wolność religijną na terenie księstw śląskich jak i większość swoich świątyń. Dzięki interwencji jednego ze szwedzkich dyplomatów wyrażono zgodę na budowę trzech kościołów w Świdnicy, Jaworze i Głogowie (niestety kościół spłonął w 1758 roku). Kościoły zostały wybudowane z nietrwałych materiałów (drewno, glina, słoma, piasek), jednakże bogate barokowe wnętrze wybijają się na pierwszy plan i pokazują prawdziwy kunszt rzemieślniczy tamtych czasów. Oba obiekty trafiły w 2001 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
- Opactwo benedyktynów w Tyńcu (Wieś włączona do miasta Kraków w 1973 roku) to najstarszy w Polsce klasztor ufundowany najprawdopodobniej przez samego Kazimierza Odnowiciela w 1044 roku. Niektórzy historycy i badacze uważają, że klasztor został wybudowany dopiero później przez pierworodnego syna Kazimierza – Bolesława II Szczodrego. Niemniej jednak jest to najstarszy tego typu obiekt w Polsce, który sięga początków państwa Polskiego. Opactwo tynieckie miało pomóc w odbudowaniu struktur państwowych i kościelnych na terenach biskupstwa krakowskiego po pogańskich rebeliach i najazdach czeskiego księcia – Brzetysława. Opactwo wybudowane na wapiennym wzgórzu nad rzeką Wisłą jest przepięknym przykładem architektury romańskiej Xi w. i wspaniałym Pomnikiem Historii.
- Żelazny łańcuchowy most wiszący na Małej Panwi w Ozimku (Województwo Opolskie). Zabytkowy most powstał w 1827 roku. Żelazny most łańcuchowy jest jednym z pierwszych tego typu rozwiązań technicznych na świecie, a został w całości wybudowany w miejscowej hucie Małapanew. Na świecie zachowałp się kilka podobnych mostów, głównie na terenie Wielkiej Brytanii. Przykładem może być Wallijski most nad cieśniną Menai, jednakże ten most zawieszony jest na kamiennych pylonach, a nie tak jak w przypadku naszego mostu w Oziomku na żeliwnych. Ten fakt powoduje, że jest to obecnie najstarszy zachowany most łańcuchowy wykonany w całości z żelaza na świecie.
- Założenie rezydencjonalno-urbanistyczne w Rydzynie (Województwo Wielkopolskie). Rezydencja w Rydzynie wraz z okoliczną urbanistyką jest przykładem kompozycji przestrzennej z XVII i XVIII wieku. Jest to najlepiej zachowana realizacja urbanistyczna na terenie Polski odznaczająca się wyjątkowymi wartościami zarówno architektonicznymi, jak i historycznymi. Widoczne w kompozycji są wzorce z Europy zachodniej (Francja, Włochy), a główne nurty, z których korzystano przy tworzeniu to barok oraz klasycyzm. Głównym punktem jest Zamek w Rydzynie wybudowany na sztucznej wyspie w XV w. Pod koniec XVII wieku częściowo na jego murach powstała barokowa rezydencja rodu Leszczyńskich. Przez lata przy zmianach dokonywanych w rezydencji pracowali wybitni polscy, jak i zagraniczni artyści, np. Michelangelo Palloni, Józef Szymon Bellotti czy Pompeo Ferrari. W 1945 roku zamek został ograbiony i spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Później odbudowany w latach siedemdziesiątych i przekazany w ręce Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich.
- Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku (Lubuskie). Pierwotnie kościół ten był świątynią wyznania katolickiego, jednakże w późniejszym czasie został przystosowany do potrzeb lokalnej społeczności ewangelickiej. Kościół ten jest jedną z najstarszych świątyń ewangelickich tej części Europy. Świątynia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku jest świetnym przykładem wielowyznaniowego jak i wielokulturowego życia prowadzonego na dawnych ziemiach polskich. Jeden z najstarszych zabytków drewnianej architektury sakralnej łączy ze sobą dwa rodzaje architektury. Zabytek stanowi interesujące połączenie gotyckiego typu drewnianego kościoła wiejskiego charakterystycznego dla architektury późnego średniowiecza oraz wczesnej świątyni protestanckiej z typowymi dla niej rozwiązaniami funkcjonalnymi i programem ideowym.
- Katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika w Świdnicy (Województwo Dolnośląskie) powstała w XIV wieku na polecenie księcia Bolka II Świdnickiego, który to kazał wybudować ją na miejscu stojącego tam wcześniej drewnianego kościoła, który został zniszczony w pożarze. Katedra należy do najważniejszych zabytków Dolnego Śląska i zachwyca swoją klasą artystyczną, jak i przepięknymi walorami architektonicznymi. Kościół za swe harmonijne łączenie różnych stylów architektury został wyróżniony w konkursie 10 pereł Dolnego Śląska.
- Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze (Góry Świętokrzyskie). Dokładna data założenia opactwa benedyktynów na Łysej Górze nie jest niestety znana. Fundację przypisuje się już Bolesławowi Chrobremu w 1006 roku. Natomiast romański kościół oraz klasztor powstały w latach 1102-1138 zostały ufundowane przez Bolesława Krzywoustego. Najstarsze w Polsce sanktuarium benedyktynów było swego czasu jednym z najważniejszych punktów religijnych i duchowych. Opactwo benedyktynów jest właścicielem relikwii drzewa Krzyża Świętego, która stale przyciąga do tego miejsca licznych pielgrzymów. Według legendy owe relikwie zostały przekazane przez syna Stefana I Świętego – Emeryka węgierskiego księcia. Ponoć książę przebywał w Polsce na zaproszenie Bolesława Chrobrego. Podczas polowania Emeryk miał podczas pogoni za jeleniem zabłądzić. Gdy miał już zabić zwierzę, ponoć między rogami jelenia ukazał się krzyż, a samego księcia oślepiła wielka jasność. Emerykowi miał w tym momencie ukazać się anioł, który wskazał mu drogę do klasztoru, gdzie miał zostawić relikwie.
- Zespół opactwa cystersów w Wąchocku (Świętokrzyskie). Powstał w 1179 roku z inicjatywy biskupa krakowskiego Gedeona. W 1218 opactwo otrzymało bulle protekcyjną wydaną przez papieża Honoriusza III. Wąchockie opactwo jest najlepiej zachowanym przykładem romańskich założeń klasztornych. Od powstania do dnia dzisiejszego opactwo w Wąchocku jest jedyną na ziemiach polskich bezpośrednią filią protoopactwa w Morimond we Francji. Wielokrotnie rabowane i ponownie odbudowywane przez niezłomnych cysterskich braci opactwo jest miejscem, w którym historia jest wiecznie żywa. Trzy razy w XIII wieku zostało niszczone przez najazdy Mongołów. Później w czasie potopu szwedzkiego zostało zniszczone przez Siedmiogrodzian. Architektura jest prosta, ma przyświecać regułą piękna głoszonym przez jednego z braci św. Bernarda z Clairvaux. Jego poglądy nakazują wyrzeczenie się wszystkiego, co okazałe, a zamiast tego powinno się dążyć do prostoty.
Status Pomnika Historii to przede wszystkim status symboliczny, natomiast w dzisiejszych czasach taka symbolika jest bardzo potrzebna i niezwykle istotna. Wicepremier i minister kultury i dziedzictwa Narodowego mówiąc o wpisanych na listę świątyniach powiedział: dzisiejszy tytuł to jest różnorodność, to są oczywiście świątynie katolickie, ale także bardzo ważne świątynie protestancko-augsburskie, to jest także powrót myśli technicznej, to są wspaniałe założenia architektoniczne, to jest dowód bogactwa polskiej kultury. Profesor Gliński mówił również o tym jak ważne są takie działania w celu zaznaczenia naszej rodzimej kultury. Myślę, że tak wielka frekwencja i zainteresowanie, są największym dowodem, jak to jest ważne – że to jest świadectwo po pierwsze bogactwa kultury, dziedzictwa narodowego, ale jest to też świadectwo różnorodności tej kultury.
Prezydent Duda zaznaczył, że wpisane na listę Pomniki Historii są ważnymi obiektami nie tylko na terenie Rzeczypospolitej, ale i na świecie. Powiedział również, że właściwie każdy powinien przynajmniej niektóre z nich zobaczyć na własne oczy, ponieważ są to zarówno historyczne zabytki naszej kultury oraz wielkiej klasy dzieła architektoniczne. Ale myślę, że to także wskazanie dla artystów, to wskazanie dla młodych ludzi, którzy mają ambicje artystyczne, bo to przecież wielki wzór dla twórców, żeby popatrzeć na to, co w twórczości architektonicznej, inżynierskiej, artystycznej, najpiękniejsze. Co stanowi element nie tylko historii tych ziem, historii Rzeczypospolitej, ale także można powiedzieć historii świata, bo przecież są wśród nich obiekty wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Źródła: prezydent.pl wiadomosci.onet.pl wikipedia.pl, niezalezna.pl, dzieje.pl
Fot.: Wikimedia Commons
Marcin Majchrzak
