Żołnierze wyklęci. Żołnierze polskiego podziemia antykomunistycznego, działającego po drugiej wojnie światowej. Ostatni „żołnierz wyklęty” – Józef Franczak, pseudonim „Lalek” bądź „Laluś” – poległ w Majdanie Kozic Górnych w starciu ze Służbą Bezpieczeństwa w roku 1963. Dziś – siedemdziesiąt pięć lat po wybuchu II wojny światowej, sześćdziesiąt dziewięć lat po jej zakończeniu, a pięćdziesiąt jeden lat po śmierci „Lalka” – zainteresowanie działalnością „żołnierzy wyklętych” pozostaje wciąż duże. Stąd – coraz więcej pozycji książkowych na ich temat; do jednych z nich należy książka Marka A. Koprowskiego, którą warto przeczytać.
Po krótce, jest to wzbogacony o materiał fotograficzny, zbiór piętnastu relacji członków podziemia antykomunistycznego, zrzeszonych w rozmaitych organizacjach: Narodowym Legionie, Wolności i Niezawisłości (WiN), Konspiracyjno – Młodzieżowej AK, Młodzieżowym Ruchu Oporu, Polskich Powstańczych Siłach Zbrojnych, Konspiracyjnym Wojsku Polskim, Narodowych Siłach Zbrojnych. Ludzie, których Marek A. Koprowski poprosił o złożenie relacji, swoje opowieści zaczynają nierzadko już od lat wojny. Mówią o swojej działalności w Armii Krajowej lub w Szarych Szeregach. Jeden z rozmówców Koprowskiego – prezes częstochowskiego oddziału Związku Byłych Żołnierzy Konspiracyjnego Wojska Polskiego – z dumą mówi, iż był harcerzem drużyny wchodzącej w skład hufca, który założył harcmistrz Eugeniusz Stasiecki ,,Piotr Pomian’’, jeden z członków Głównej Kwatery Szarych Szeregów, poległy podczas walk powstańczych w Warszawie. Rozmówcy Koprowskiego mówią również o powojennych już przesłuchaniach prowadzonych przez Urząd Bezpieczeństwa, o nieustannej inwigilacji, pytaniach w stylu: ,,Kto należał do twojej bandy?”. Przede wszystkim – wspomnienia obejmują działanie przeciw komunistycznej władzy. Pod komendą legendarnego majora Antoniego Żubryda ,,Zucha’’ i nie tylko… mówi się o Jerzym Vaulinie, agencie mającym rozpracować oddział Żubryda; ci żołnierze, którym udało się przeżyć, wracają pamięcią do dni walki.
Autor książki – M. A. Koprowski – to historyk, pisarz, dziennikarz. Do jego głównych zainteresowań należą losy Polaków na Wschodzie, a spod jego pióra wyszło ponad dwadzieścia książek na ten temat. Jest laureatem nagrody imienia Oskara Haleckiego na książkę historyczną roku 2013.
Książka Marka A. Koprowskiego jest pozycją wartą przeczytania, gdyż autorowi udało się zebrać wspomnienia bardzo nielicznej już grupy – ocalił od zapomnienia ich myśli i uczucia. Niedługo takiej okazji – by móc rozmawiać ze świadkami historii, ludźmi, którzy zaliczają się do ,,żołnierzy wyklętych’’ – może nie być. Chylę czoła przed M. A. Koprowskim, że podjął się trudnego, wymagającego wielkiego zapału i wielkiej pracowitości zadania spisania relacji tych ludzi. Książce daję ocenę 6.
Ocena: 6/6
Helena Sarna
