Tego dnia 1555 roku, więziona w Tordesillas zmarła Joanna Szalona – córka Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda II Aragońskiego, która po śmierci ojca w 1516 roku została królem Aragonii
Rzuciła się w wir namiętności, która miała ją zniszczyć. Zdradzona przez ojca, upokorzona przez męża i zdradzona przez syna — Joanna Szalona stała się więźniem we własnym królestwie, odgrywając tragiczny spektakl napisany przez mężczyzn. Historia jej życia to nie bajka o księżniczce — to opowieść o obsesji, manipulacji i samotności w złotej klatce.
Joanna I Kastylijska, znana powszechnie jako Joanna Szalona, była córką słynnych Królów Katolickich – Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda II Aragońskiego. Choć z urodzenia była infantką, a później królową, jej życie dalekie było od bajki. Ostatecznie padła ofiarą politycznych intryg, zdrad i osobistych dramatów, które doprowadziły ją do wieloletniego uwięzienia oraz tragicznej samotności.
Jej historia to opowieść o kobiecie, która została zdradzona przez każdego mężczyznę, któremu zaufała – przez ojca, męża i syna. Ostatecznie stała się marionetką w grze o władzę, więźniem we własnym królestwie i bohaterką dramatu, którego nie była autorką, lecz jedynie bezsilną uczestniczką.
Między królewską koroną a niepokojem o przyszłość
Joanna Szalona już za życia swojej matki przejawiała symptomy zaburzeń psychicznych. Królowa Izabela I Kastylijska z niepokojem obserwowała zachowanie córki i obawiała się, że po jej śmierci Joanna – wraz ze swoim mężem, Filipem I Habsburgiem, zwanym Pięknym – zaprzepaści dzieło zjednoczenia i umocnienia Hiszpanii, które Izabela zbudowała u boku męża.
Izabela szczególnie obawiała się wpływów Francji, z którą Królowie Katoliccy prowadzili wówczas intensywną wojnę. Filip, będąc z pochodzenia Habsburgiem, był powiązany z przeciwnikami politycznymi hiszpańskiego dworu i faworyzował profrancuską politykę. W tej sytuacji niepokój matki Joanny był jak najbardziej uzasadniony.
Joanna Szalona i małżeństwo z Filipem Pięknym. Sojusz, który przyniósł zgubę
Mimo obiekcji ze strony królowej, w 1496 roku, szesnastoletnia Joanna wyruszyła z Hiszpanii do Niderlandów, by poślubić Filipa I Pięknego. Podróż była niebezpieczna – hiszpańska eskadra, która ją eskortowała, była silnie uzbrojona, ponieważ trasa przebiegała wzdłuż wybrzeży kontrolowanych przez Karola VIII Walezjusza, władcę Francji. Eskorta musiała być gotowa na możliwy atak.
Związek Joanny i Filipa miał również wymiar dyplomatyczny. Ekspedycja, która wiozła Joannę do przyszłego męża, miała przy okazji przywieźć jego siostrę – Małgorzatę Habsburżankę, która została przeznaczona na żonę Jana z Asturii, brata Joanny i dziedzica hiszpańskiego tronu.
Filip okazał się nie tylko niewiernym mężem, ale również bezlitosnym politykiem. Choć oficjalnie pozostawał przy boku Joanny, w rzeczywistości zdradzał ją regularnie i prowadził spisek z jej ojcem – Ferdynandem II Aragońskim. Celem tej intrygi było przedstawienie Joanny jako osoby niezrównoważonej psychicznie, co miało umożliwić Ferdynandowi przejęcie władzy w jej imieniu.
Obsesyjna miłość i dramat zazdrości
Filip I Piękny, typowy przedstawiciel rodu Habsburgów, słynął z licznych romansów. Joanna, głęboko zakochana w swoim mężu, cierpiała z powodu jego niewierności. Jej zazdrość przybierała ekstremalne formy – miała obsesyjny stosunek do młodych kobiet w swoim otoczeniu, podejrzewając każdą z nich o potencjalny romans z Filipem. Kazała nawet usuwać je z dworu.
Jedną z kochanek Filipa była piękna Niderlandka o jasnych włosach. Joanna, dowiedziawszy się o tej relacji, odwiedziła kobietę, pobiła ją i obcięła jej włosy – akt symboliczny i pełen desperacji. Wkrótce potem doszło do awantury między małżonkami, podczas której Filip miał dopuścić się przemocy fizycznej.
W tym samym czasie Filip zbierał dokumenty, które miały rzekomo potwierdzać chorobę psychiczną Joanny. Zbiór ten został przedłożony jej ojcu, który zgodnie z testamentem Izabeli pełnił funkcję regenta w imieniu córki. W ten sposób rozpoczął się długotrwały proces marginalizacji Joanny z życia politycznego.
Joanna Szalona po śmierci męża. Miłość aż po grób
Filip I Piękny zmarł nagle w 1506 roku. Mimo zdrad i upokorzeń, Joanna nie potrafiła pogodzić się z jego odejściem. Jej miłość do męża przybrała formę głębokiej obsesji. Odmówiła ponownego wyjścia za mąż, choć jej ojciec rozważał propozycję wydania jej za Henryka VII Tudora, króla Anglii, który niedawno owdowiał. Pomysł ten szczególnie spodobał się Katarzynie Aragońskiej, siostrze Joanny i zarazem żonie Artura Tudora, a później Henryka VIII. Liczyła na bliskość rodzinnych więzi.
Joanna jednak odrzuciła propozycję. Pozostała wierna wspomnieniu męża – nawet po jego śmierci. Przez długi czas podróżowała z trumną Filipa, regularnie sprawdzając, czy ciało nadal się w niej znajduje. Ten dramatyczny rytuał stał się jednym z symboli jej żałoby i stanu psychicznego.
Joanna Szalona w niewoli: od ojca do syna
Joanna resztę życia spędziła jako więzień. Najpierw jej uwięzienie zaaranżował ojciec – Ferdynand II Aragoński, a po jego śmierci opiekę nad nią przejął syn – Karol V Habsburg, późniejszy cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Karol kontynuował politykę odosobnienia matki, trzymając ją zamkniętą w klasztorze w Tordesillas, gdzie spędziła kolejne dekady życia w izolacji i zapomnieniu.
Według niektórych przekazów, Joanna żyła w bardzo surowych warunkach. Miała jadać posiłki siedząc na podłodze, a jedzenie było jej podawane przez uchylone drzwi – wszystko po to, by uniknąć napadów szału, podczas których potrafiła rzucać naczyniami w służbę.
Joanna Szalona zmarła 12 kwietnia 1555 roku w Tordesillas. Rok później, jej syn – Karol V Habsburg – abdykował z tronu Hiszpanii na rzecz swojego syna, Filipa II Habsburga. Abdykacja ta może być postrzegana jako symboliczne zakończenie misji Karola – utrzymania matki w odosobnieniu aż do jej śmierci. Karol zmarł trzy lata później, w 1558 roku, mając 58 lat.
Doczesne szczątki Joanny pierwotnie spoczywały w klasztorze Santa Clara, jednak w 1574 roku, na polecenie jej wnuka, zostały przeniesione do monumentalnego kompleksu Escorial, będącego królewskim panteonem dynastii Habsburgów.
Historia Joanny Szalonej to opowieść o kobiecie złamanej przez bliskich, skazanej na samotność i zapomnienie. To również refleksja nad ceną władzy i bezwzględnością dynastycznych ambicji, dla których jedno życie – nawet królewskie – nie miało znaczenia.
Bibliografia:
- Brouwer Johan, Joanna Szalona, Warszawa 1991.
- Fernandez Manuel, Alvarez Izabela Katolicka, Warszawa 2003.
- Licence Amy, Kobiety Henryka VIII, Kraków 2015.
