Tego dnia 1999 roku Polska wstąpiła do NATO
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Polska znajdowała się po drugiej stronie żelaznej kurtyny, a dziś współtworzy najważniejszy sojusz obronny świata. Polska wstąpiła do NATO w momencie, gdy bezpieczeństwo w Europie wydawało się trwałe, ale kolejne kryzysy pokazały, jak istotna była ta decyzja. Dziś Sojusz to nie tylko gwarancja obrony, ale też zobowiązania, które kształtują polską politykę bezpieczeństwa i obecność militarną na świecie.
Przystąpienie do NATO było jednym z kluczowych celów polskiej polityki zagranicznej w latach 90. XX wieku. Dążenie do członkostwa wynikało z potrzeby zagwarantowania Polsce stabilności i bezpieczeństwa po upadku bloku wschodniego. W nowej rzeczywistości geopolitycznej konieczne stało się znalezienie trwałego miejsca w europejskiej architekturze bezpieczeństwa oraz zapewnienie sobie realnych gwarancji obronnych.
Po 1989 roku pierwsze polskie rządy stanęły przed fundamentalnym pytaniem: jak zapewnić państwu skuteczny system obronny? Rozważano kilka scenariuszy, w tym:
- uczestnictwo w systemie budowanym w oparciu o Konferencję Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE),
- integrację z NATO,
- współpracę z Wspólnotą Europejską oraz Unią Zachodnioeuropejską (UZE).
Początkowo myślenie o bezpieczeństwie koncentrowało się głównie na aspekcie militarnym, a w debacie publicznej pojawiała się obawa, że Polska może pozostać w swoistej „szarej strefie”, pozbawionej realnych gwarancji obronnych.
Dokumenty takie jak Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej z 2 listopada 1992 roku podkreślały konieczność określenia stabilnego miejsca Polski w systemie europejskiego bezpieczeństwa. Wiosną 1991 roku minister obrony Piotr Kołodziejczyk sugerował nawet opcję neutralności, jednak szybko uznano, że KBWE nie posiada skutecznych narzędzi zapewniających realne gwarancje. Ostatecznie uznano, że najlepszym rozwiązaniem będzie związanie się ze strukturą, w której kluczową rolę odgrywały Stany Zjednoczone.
Polska nawiązała pierwsze kontakty z NATO 21 marca 1990 roku, kiedy to minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski odwiedził Kwaterę Główną Sojuszu w Brukseli. Kolejnym istotnym krokiem było utworzenie 9 sierpnia 1990 roku Biura Łącznikowego RP przy NATO w Ambasadzie RP w Belgii, co stanowiło formalizację współpracy. Wkrótce relacje zacieśniły się dzięki wizytom wysokiej rangi urzędników: we wrześniu 1990 roku Polskę odwiedził sekretarz generalny NATO Manfred Wörner, a 3 lipca 1991 roku, dwa dni po rozwiązaniu Układu Warszawskiego, w Kwaterze Głównej NATO gościł prezydent Lech Wałęsa.
Ewolucja polskiego stanowiska wobec NATO
Początkowo Polska nie zgłaszała otwarcie aspiracji członkowskich. Minister obrony Janusz Onyszkiewicz w lipcu 1991 roku przekonywał:
Polska nie zgłasza i nie zgłasza chęci wstąpienia do Paktu Północnoatlantyckiego i jego struktur wojskowych. I wcale nie dlatego, że moglibyśmy się spotkać z odmową, lecz z obawy przed odtworzeniem układu dwubiegunowego i w konsekwencji – nowego podziału kontynentu.
Jednak zmieniała się zarówno sytuacja międzynarodowa, jak i podejście NATO do współpracy z Europą Środkową. Na spotkaniu w Kopenhadze (6–7 czerwca 1991 roku) Sojusz przyjął dokument „Partnerstwo z krajami Europy Środkowej i Wschodniej”, a w listopadzie 1991 roku na szczycie w Rzymie potwierdzono dalsze istnienie NATO. W grudniu tego samego roku powołano Radę Współpracy Północnoatlantyckiej (North Atlantic Cooperation Council, NACC), do której przystąpiła Polska.
Od 1992 roku polska polityka zagraniczna stała się bardziej proatlantycka, choć brakowało jednoznacznej strategii. Prezydent Lech Wałęsa zaproponował nawet stworzenie alternatywnej koncepcji NATO-bis, co spotkało się z mieszanym odbiorem. Ostatecznie polskie władze zaczęły koordynować swoje działania, a 6 maja 1992 roku prezydenci Czechosłowacji, Polski i Węgier ogłosili wspólną deklarację: Długofalowym celem pozostaje pełne członkostwo w NATO.
Dwa dni później, 8 maja 1992 roku, minister spraw zagranicznych potwierdził, że członkostwo w NATO jest celem perspektywicznym. Podkreślała to również premier Hanna Suchocka w swoim exposé, a 2 listopada 1992 roku członkostwo w NATO oficjalnie wpisano do celów polskiej dyplomacji.
Proces integracji z NATO napotykał na sprzeciw Rosji. Podczas wizyty Borysa Jelcyna w Warszawie (24–26 sierpnia 1993 roku) podpisano Wspólną deklarację polsko-rosyjską, w której rosyjski prezydent wyraził zrozumienie dla aspiracji Polski. Jednak wkrótce Moskwa zmieniła stanowisko i zaczęła sprzeciwiać się rozszerzeniu NATO. W odpowiedzi prezydent Lech Wałęsa skierował list do sekretarza generalnego NATO, przedstawiając argumenty za członkostwem Polski. Był to jeden z kluczowych kroków na drodze do integracji z Sojuszem.
Geneza Partnerstwa dla Pokoju
Po zakończeniu zimnej wojny priorytetem Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) stało się zapewnienie stabilności w Europie Środkowo-Wschodniej. Przywódcy Sojuszu poszukiwali sposobu na zacieśnienie współpracy z państwami postkomunistycznymi, jednocześnie starając się unikać ryzyka eskalacji napięć politycznych i militarnych. W odpowiedzi na te potrzeby, z inicjatywy Stanów Zjednoczonych, wspieranej przez Niemcy, podjęto decyzję o stworzeniu mechanizmu umożliwiającego krajom spoza NATO stopniowe zbliżanie się do Sojuszu.
W październiku 1993 roku Rada Północnoatlantycka zatwierdziła inicjatywę nazwaną Partnerstwo dla Pokoju (PdP). Program ten zakładał szeroką współpracę wojskową i polityczną między NATO a zainteresowanymi państwami, lecz nie gwarantował automatycznego członkostwa. Właśnie ten brak jednoznacznych zobowiązań dotyczących przyszłego rozszerzenia Sojuszu wzbudzał obawy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
Podczas szczytu NATO w Brukseli, który odbył się 10–11 stycznia 1994 roku, oficjalnie przyjęto Partnerstwo dla Pokoju jako instrument umacniania zaufania i wspólnego budowania bezpieczeństwa. W deklaracji podkreślono, że ewentualne rozszerzenie Sojuszu będzie przebiegać w sposób stopniowy i obejmie demokratyczne państwa Europy Wschodniej w zależności od rozwoju sytuacji politycznej i bezpieczeństwa.
Zaznaczono również, że: w ramach ewolucyjnego procesu objęłoby demokratyczne państwa położone na wschód, biorąc pod uwagę rozwój sytuacji politycznej i bezpieczeństwa w całej Europie. […] Aktywny udział w Partnerstwie dla Pokoju będzie odgrywać istotną rolę w ewolucyjnym procesie rozszerzania NATO.
Polska w Partnerstwie dla Pokoju
Dla Polski przystąpienie do Partnerstwa dla Pokoju było kluczowym krokiem w kierunku członkostwa w NATO. 2 lutego 1994 roku premier Waldemar Pawlak podpisał ramowy program PdP, natomiast 25 kwietnia minister obrony Piotr Kołodziejczyk przekazał w Kwaterze Głównej NATO Dokument Prezentacyjny, w którym Polska zobowiązała się do:
- rozwijania współpracy wojskowej z NATO,
- zwiększenia przejrzystości budżetowej i planowania obronnego,
- zapewnienia demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi,
- gotowości do udziału w misjach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) oraz Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE),
- organizowania wspólnych ćwiczeń i szkoleń wojskowych.
Pierwsze wspólne manewry wojskowe NATO i Polski, nazwane Most Współpracy, odbyły się 12–15 września 1994 roku na poligonie w Biedrusku. Polska brała także udział w operacjach pokojowych NATO w Bośni i Hercegowinie, m.in. w ramach Brygady Nordycko-Polskiej.
Studium o rozszerzeniu NATO i strategia Polski
We wrześniu 1995 roku NATO opublikowało dokument Studium o rozszerzeniu, w którym określono warunki przystąpienia nowych członków. Kandydaci musieli wykazać się:
- demokratycznym systemem rządów,
- gospodarką wolnorynkową,
- przestrzeganiem zasad Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE),
- cywilną kontrolą nad armią,
- przejrzystością budżetową w zakresie obronności,
- zdolnością do współpracy z siłami NATO.
Mimo postępów Polska obawiała się braku konkretnych terminów rozszerzenia Sojuszu. Rozmowy z Rosją były trudne, a część zachodnich polityków sugerowała, że priorytetem powinno być raczej przyjęcie byłych państw socjalistycznych do Unii Europejskiej (UE).
12 marca 1999 roku Polska wstąpiła do NATO
Przełom nastąpił 8 lipca 1997 roku, gdy podczas szczytu NATO w Madrycie Polska, Czechy i Węgry otrzymały oficjalne zaproszenie do rozmów akcesyjnych. W kolejnych miesiącach Komitet Obrony Kraju powołał Zespół Negocjacyjny, na czele którego stanął Andrzej Towpik.
Ostateczny akt przystąpienia Polski do NATO nastąpił 12 marca 1999 roku, kiedy prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ratyfikację Traktatu Waszyngtońskiego. Tym samym Polska stała się pełnoprawnym członkiem Sojuszu, co było ukoronowaniem wieloletnich działań dyplomatycznych i militarnych, mających na celu zapewnienie trwałych gwarancji bezpieczeństwa.
Po przystąpieniu do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) Polska aktywnie uczestniczyła w kształtowaniu polityki Sojuszu, opowiadając się za jego dalszym rozszerzeniem. Szczególnie wspierała przyjęcie do NATO państw bałtyckich oraz Słowacji, a także zbliżenie Sojuszu z Gruzją i Ukrainą. Taka polityka, choć wzmacniała stabilność regionu, jednocześnie przyczyniała się do wzrostu napięć w relacjach z Federacją Rosyjską.
Polska konsekwentnie popierała strategiczne działania Stanów Zjednoczonych, m.in. wyrażając aprobatę dla nalotów NATO na Serbię, dystansując się od koncepcji Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, a także angażując się w amerykańską inwazję na Irak i wspierając zaangażowanie NATO w stabilizację tego kraju. Skutkiem takiego podejścia był rozwój zdolności ekspedycyjnych Sojuszu, choć odbywało się to kosztem modernizacji jego potencjału obrony terytorialnej.
Udział Polski w kształtowaniu strategii NATO
Polska brała aktywny udział w pracach nad nową Koncepcją Strategiczną NATO, szczególnie po szczycie w Strasburgu i Kehl oraz po decyzji Francji o powrocie do struktur wojskowych Sojuszu. W skład dwunastoosobowego zespołu ekspertów, który pracował nad redefinicją strategii, wszedł Adam Daniel Rotfeld, co podkreślało rosnącą rolę Polski w kształtowaniu polityki NATO.
Jednym z kluczowych sukcesów Polski w Sojuszu było wprowadzenie zagadnienia bezpieczeństwa energetycznego do obszaru jego zainteresowań. Działania w tym kierunku rozpoczęto jeszcze za rządów Prawa i Sprawiedliwości, a kontynuowano po przejęciu władzy przez Platformę Obywatelską. Istotnym krokiem był szczyt NATO w Bukareszcie (3 kwietnia 2008 roku), podczas którego przyjęto raport Rola NATO w bezpieczeństwie energetycznym. Rok później zatwierdzono kolejny dokument – Raport o postępie osiągniętym w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego. To osiągnięcie zwiększyło znaczenie Polski w strukturach Sojuszu.
Bukaresztańska Dziewiątka i polskie przewodnictwo w NATO
Od 2015 roku Polska, wspólnie z innymi państwami wschodniej flanki NATO, uczestniczy w Bukaresztańskiej Dziewiątce (B9) – formacie współpracy, który ma na celu wzmocnienie głosu tych krajów w Sojuszu oraz rozwój współpracy w dziedzinie obronności, zwłaszcza w kontekście rosnącego zagrożenia ze strony Rosji.
W 2016 roku Polska po raz pierwszy była gospodarzem szczytu NATO, który odbył się w Warszawie. To wydarzenie miało kluczowe znaczenie dla wzmocnienia pozycji Polski w Sojuszu oraz podkreślenia jej roli jako lidera w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.
Wojsko Polskie w operacjach NATO
Polska aktywnie uczestniczyła w operacjach NATO na świecie, wysyłając swoje siły do:
- Albanii – AFOR (1995-1996),
- Bośni i Hercegowiny – IFOR (1995-1996) oraz SFOR (1996-2004),
- Kosowa – KFOR (od 1999),
- Iraku – NATO Training Mission – Iraq,
- Afganistanu – ISAF i RS (2012-2021).
Dodatkowo Siły Powietrzne RP uczestniczą w misji Baltic Air Policing, chroniąc przestrzeń powietrzną Litwy, Łotwy i Estonii.
W 2017 roku, na podstawie ustaleń szczytu NATO w Warszawie, Polska skierowała swoje kontyngenty do Rumunii i Łotwy w ramach:
- wzmocnionej wysuniętej obecności (eFP),
- dopasowanej wysuniętej obecności (tFP) na wschodniej flance Sojuszu.
Struktury NATO w Polsce
Na terytorium Polski ulokowano kluczowe struktury NATO, które wzmacniają jej rolę w Sojuszu:
- Wielonarodowy Korpus Północno-Wschodni w Szczecinie,
- Centrum Szkolenia Sił Połączonych (JFTC) w Bydgoszczy,
- Zespół Wsparcia Teleinformatycznego NATO w Bydgoszczy,
- Dowództwo 3 Batalionu Łączności NATO w Bydgoszczy,
- Centrum Eksperckie Policji Wojskowej NATO w Bydgoszczy,
- Grupa Integracyjna Sił NATO w Bydgoszczy,
- Centrum Eksperckie Kontrwywiadu NATO w Krakowie,
- Dowództwo Wielonarodowej Dywizji Północ-Wschód w Elblągu.
W marcu 2023 roku oszacowano, że na terytorium Polski stacjonuje około 12 000 żołnierzy NATO. Ich obecność jest dowodem na zaangażowanie Sojuszu w bezpieczeństwo wschodniej flanki oraz na rosnącą strategiczną rolę Polski w NATO.
Od momentu przystąpienia do NATO, Polska konsekwentnie wzmacniała swoją pozycję jako istotny członek Sojuszu. Angażowała się w operacje wojskowe, współtworzyła kierunki strategiczne oraz aktywnie uczestniczyła w inicjatywach na rzecz bezpieczeństwa regionu. Jej działania na arenie międzynarodowej, w tym organizacja szczytów oraz udział w strukturach NATO, umacniają jej rolę jako filaru bezpieczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej.
