Muzeum Książąt Lubomirskich

25 grudnia 1823 roku powstało Muzeum Książąt Lubomirskich

Tego dnia 1823 roku powstało Muzeum Książąt Lubomirskich

Historia powstania Muzeum Książąt Lubomirskich sięga 1817 roku, kiedy to za zgodą cesarza Franciszka I, Józef Maksymilian hrabia Ossoliński założył Fundację Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Na siedzibę instytucji wybrano Lwów.

Formalnie muzeum powstało 25 grudnia 1823 roku. W tym dniu Józef Maksymilian hrabia Ossoliński, podpisał umowę z księciem Henrykiem Lubomirskim, dzięki czemu powstał oddział dzisiejszego Ossolineum.

Jak czytamy w umowie fundacyjnej, muzeum nazwano „Musaeum Lubomirscianum”. Do jego zbiorów włączono dwie kolekcje artystyczne należące do Ossolińskiego i Lubomirskiego. Kilka lat później w 1870 roku muzeum otwarto dla zwiedzających.

Józef Maksymilian hrabia Ossoliński

Hrabia Józef Maksymilian Ossoliński był intelektualistą, patriotą, pisarzem, mężem stanu i bibliofilem. Chciał stworzyć instytucję, dzięki której zniewolony przez zaborców naród zachowa swoją tożsamość. Dzięki ogromnemu majątkowi rozwijał się jako kolekcjoner, gromadził cenne książki i dzieła sztuki.

Hrabia był jednak wyjątkowym człowiekiem, chciał przede wszystkim stworzyć instytucję, która gromadzi tzw. pomniki kultury narodowej. Nie szczędził na ten cel pieniędzy. Chciał, aby kolejne pokolenia Polaków kultywowali swoją tradycję, znali swoją przeszłość, literaturę.

Placówka musiała powstać na ziemiach któregoś z zaborów. Dobra ziemskie Ossolińskiego po 1772 roku znajdowały się w zaborze austriackim. Sam Józef Maksymilian hrabia Ossoliński w latach 90. XVIII wieku mieszkał w Wiedniu.

Tam nawiązał relacje z dworem cesarskim, co pomogło w zrealizowaniu planów stworzenia instytucji gromadzącej wspominane wcześniej dobra. Protektorat nad fundacją objął Franciszek I 4 czerwca 1817 roku.

Dodatkowo cesarz zgodził się, aby opiekę nad instytucją (zgodnie z prośbą Ossolińskiego), sprawowali przedstawiciele szlachty galicyjskiej. Oprócz nich Ossoliński ustanowił tak zwanych reprezentantów potomności (mieli czuwać nad przestrzeganiem „Ustanowienia Familijnego” przez kuratorów).

Hrabia wiedział, że istotne dla nowo powołanej instytucji było pozyskanie kogoś z elit. Wybór padł na Henryka księcia Lubomirskiego (1777-1850) z Przeworska. Był to bardzo mądry krok, ponieważ zbiory hrabiego obejmowały głównie książki, natomiast kolekcje Lubomirskiego stanowiły cenne muzealia.

Henryk książę Lubomirski

Henryk Lubomirski był synem kasztelana kijowskiego Józefa Lubomirskiego i Ludwiki z Sosnowskich. Jednak wychowaniem księcia zajęła się księżna marszałkowa, Izabela z Czartoryskich Lubomirska.

To ona miała największy wpływ na jego wykształcenie i zamiłowanie do sztuki. Odziedziczone po śmierci marszałkowej zbiory z pałacu w Wiedniu przeniósł do Przeworska. Henryk Lubomirski był pierwszym ordynatem przeworskim. Dzięki niemu kolekcja się powiększyła, a w 1823 roku włączył swe muzealia jako odrębną część do zbiorów przyszłego Ossolineum.

Józef Maksymilian hrabia Ossoliński chciał za wszelką cenę zabezpieczyć powstałą fundację i muzeum. W latach 20. XIX wieku jego stan zdrowia nie był najlepszy. Wówczas powstały dwa dokumenty: Kodycyl i Akt Dodatkowy do Ustawy Fundacyjnej, które podpisano 15 stycznia 1824 roku.

W Akcie Dodatkowym do Ustawy Fundacyjnej Ossoliński oddzielił kuratorię literacką od ekonomicznej oraz wyznaczył obowiązki, jakie miały być nałożone na obie grupy. Dzięki temu zbiory miały być zabezpieczone przed potencjalnymi dziedzicami.

W swoim testamencie określił, jaką część majątku przekazuje rodzinie, natomiast w Kodycylu, co i na jakich zasadach oddaje na rzecz biblioteki. Kwestie zabezpieczenia tych zbiorów były dla niego niezwykle istotne.

Lata 1827-1938

W latach 1827-1828 załatwiono kilka podstawowych kwestii, które miały umożliwić legalne funkcjonalnie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W 1827 roku zaprzysiężono Henryka Lubomirskiego na pierwszego kuratora literackiego, następnie na dyrektora placówki wybrano ks. Franciszka Siarczyńskiego.

Niedługo potem otrzymano zgodę na posiadanie drukarni i litografii oraz wydawanie czasopisma.

W 1831 roku dyrektorem placówki został Konstanty Słowiński, który wykorzystał Ossolińską drukarnię do działań konspiracyjnych, przez co czytelnia Ossolineum została zamknięta. Natomiast dyrektor został aresztowany i skazany na 8 lat więzienia w twierdzy Kufstein.

Kolejnym dyrektorem w 1839 roku został Adam Kłodziński (prawnik i członek towarzystwa naukowego w Krakowie). Skupił się przede wszystkim na legalnej działalności statutowej Ossolineum. W kolejny latach przeprowadzono remont budynku, zbierano także kolejne zbiory. Sama biblioteka pozostawała nieczynna.

Ossolineum wznowiło swoją działalność dopiero w 1848 roku. Po śmierci Henryka Lubomirskiego w 1850 roku Zakład ponownie zmagał się z problemami prawnymi i potrzebą wybrania nowego kuratora literackiego. Miał nim zostać syn zmarłego księcia Jerzy Henryk Lubomirski. Rząd austriacki planował jednak objąć w swój zarząd Zakład, dlatego przez lata utrudniał przejęcie kurateli przez Lubomirskiego.

Dopiero po 18 latach Jerzy Henryk Lubomirski objął urząd kuratora. Rząd austriacki ponownie nie zgodził się na oficjalne zaprzysiężenie. Władze zaboru chciały wykorzystać fakt nieuzyskania przez Lubomirskich zgody na ustanowienie Ordynacji Przeworskiej.

Postanowiły także wprowadzić swojego rządowego kuratora, którym został w 1851 roku Maurycy hrabia Dzieduszycki. Książę Jerzy Lubomirski mógł wrócić na urząd kuratora dopiero w roku 1869 roku. W tym czasie włączono nowe zbiory do przeworskiej kolekcji książąt Lubomirskich.

W 1876 roku kolejnym dyrektorem został Wojciech Kętrzyński (filolog, historyk). Dzięki niemu Zakład otrzymał zgodę od władz austriackich na drukowanie książek dla szkół ludowych w Galicji.

Gdy w 1918 roku odzyskano niepodległość, a Kętrzyński zmarł, nowym dyrektorem został Ludwik Bernacki (historyk literatury i teatru, bibliograf i edytor). Dzięki niemu Ossolineum uzyskało przywilej otrzymywania egzemplarza obowiązkowego czasopism. Jego dalsze działania przyczyniły się do rozwoju wydawnictwa. W kolejnych latach starano się rozwinąć działalność wydawniczą i w dalszym ciągu gromadzono zbiory.

Muzeum Książąt Lubomirskich w latach 1939-1945

Okupacja Lwowa przez Sowietów, a następnie Niemców w czasie trwania II wojny światowej była dla Ossolineum tragiczna. Wydawnictwo i Muzeum Książąt Lubomirskich zostały zlikwidowane. Biblioteka została włączona .do Lwowskiej Filii Biblioteki Akademii Nauk USRR w 1940 roku. Zbiory muzealne podzielono i przekazano do różnych lwowskich muzeów.

Pod okupacją niemiecką Biblioteka Ossolineum została włączona do tzw. Biblioteki Państwowej we Lwowie. Po zajęciu Lwowa przez Sowietów w lipcu 1944 roku biblioteka ponownie została wchłonięta przez Lwowską Filię Biblioteki AN USRR. Muzeum w dalszym ciągu nie funkcjonowało.

W lecie 1945 roku zaczęto rozważać przeniesienie biblioteki do Wrocławia. Problemem było jednak sprowadzenie do kraju zbiorów. Należało także rozwiązać wszystkie problemy prawno-administracyjne, które wynikały z przeniesienia instytucji na nowe terytorium.

Muzeum Książąt Lubomirskich – losy po wojnie

W 1946 roku Ossolineum przeniesiono do Wrocławia. Niestety bez większości cennych muzealiów i książek. Sprowadzono około 30 procent zbiorów, głównie bibliotecznych. Po wojnie Muzeum Lubomirskich przez jakiś czas nie funkcjonowało. Do Wrocławia udało się sprowadzić niektóre grafiki i numizmatyki. W kolejnych latach uzupełniano te działy dzięki różnym darowiznom i depozytom.

W roku 1995 sejm przyjął ustawę, która przywróciła Ossolineum status fundacji. Na tej zasadzie funkcjonowało do 2007 roku. Ustawę zmodyfikowano, przez co zobowiązano Zakład Narodowy im. Ossolińskich do prowadzenia Muzeum Książąt Lubomirskich.

Obecnie w skład Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, czyli Ossolineum wchodzą:

  • Biblioteka Ossolineum
  • Muzeum Książąt Lubomirskich
  • Wydawnictwo Ossolineum
  • Muzeum Pana Tadeusza

Muzeum Książąt Lubomirskich – zbiory obecnie

Muzeum Książąt Lubomirskich szczyci się sporą kolekcją. Możemy tutaj wyróżnić konkretne działy:

Dział Sztuki z kolekcją rysunków europejskich (XVI-XX w.), rysunki polskie (do 1945 r.), grafika polska dawna (XV-XIX w.), grafika obca (XV- 1 poł. XX w.), grafika polska XX i XXI w., varia graficzne, ekslibrisy (XVI-XX w.), fotografie, varia fotograficzne, miniatury (XVI-XX w.), malarstwo (XV-XXI w.), reprodukcje, rzemiosło artystyczne.

Dział Numizmatów i Pamiątek Historycznych ze zborami mennictwa polskiego, mennictwa obcego (od ok. VII–VIII w. do XXI w.), mennictwa antycznego, banknoty polskie (od schyłku XVIII w. po czasy współczesne), banknoty obce (XVIII–XXI w.), medalerstwo (XVI–XXI w.), falerystyka (od schyłku wieku XVIII po czasy współczesne), sfragistyka (XI–XXI w.), varia numizmatyczne, pamiątki historyczne).

Nowy budynek

Z okazji jubileuszu 200-lecia Ossolineum w 2018 roku został ogłoszony konkurs na projekt nowego gmachu muzeum. Obecnie trwają pracę nad budową siedziby Muzeum Książąt Lubomirskich. Nowy budynek będzie się znajdował w okolicy Ossolineum. Planowany termin zakończenia prac to 2027 rok.


Bibliografia

  • Długajczyk B., Machnik L., Muzeum Lubomirskich 1823-1940. Zbiór malarstwa, Wrocław, 2019.
  • Juzwenko A., Kaletowa L., Matwijów M., Ossolineum we Wrocławiu, Wrocław 2007.
  • Korzon K., Biblioteka Ossolineum we Wrocławiu, Wrocław 1975.
  • Szubert T., „Cóż to za życie nowe, co za cuda wielkie stały się niemal dotykalnymi dla zmysłów moich!”: Konstanty Słowiński – niezwykły więzień Kufsteinu” [w:] Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 1, t. 63, 2008, s. 1-20.

Fot. Muzeum Książąt Lubomirskich, dziedziniec, autor zdjęcia: Magdalena Opęchowska

Comments are closed.