Tego dnia 1543 roku urodził się Ieyasu Tokugawa, założyciel dynastii siogunów Tokugawa, książkowy i serialowy Toranaga z Szoguna
Wśród burzliwych dziejów Japonii XVII wieku, kiedy kraj stawał na krawędzi chaosu, pojawił się lider, który nie tylko zjednoczył naród, ale zmienił jego przyszłość. Jego imię – Ieyasu Tokugawa – stało się synonimem potęgi, a jego szogunat rządził Japonią przez ponad 250 lat. W literaturze i filmie spotykamy postać, która może zaskoczyć swym podobieństwem do wielkiego przywódcy, choć jest jedynie tworem wyobraźni autora – książkowy i serialowy Toranaga z „Szoguna”. Kim tak naprawdę jest ta postać i jakie ma powiązania z prawdziwym Tokugawą?
Czy Toranaga z filmu Szogun jest prawdziwy?
Wielu widzów, którzy oglądali serial Szogun, może zastanawiać się, czy postać Yoshii Toranagi jest oparta na rzeczywistej postaci historycznej. Choć Toranaga odgrywa kluczową rolę w fabule zarówno książki, jak i filmu, jest postacią fikcyjną, stworzoną przez Jamesa Clavella na potrzeby powieści, która stała się podstawą głośnego serialu. Warto jednak zauważyć, że Toranaga jest literackim odpowiednikiem prawdziwego historycznego szoguna Tokugawy Ieyasu, jednego z najwybitniejszych przywódców Japonii.
Tokugawa Ieyasu rzeczywiście zjednoczył kraj i ustanowił szogunat Tokugawy, który rządził Japonią przez ponad 250 lat. Jednak Toranaga, mimo że jest inspirowany rzeczywistością, wciąż pozostaje tworem wyobraźni autora. W powieści Szogun Toranaga jest mężczyzną, który umiejętnie manipuluje dworem, gra w politycznych i wojskowych grach o władzę, balansując nieustannie między lojalnością a zdradą.
James Clavell wykreował go jako osobę o wyjątkowych zdolnościach intelektualnych i silnej woli, które pozwalają mu realizować ambitne plany. W filmowej adaptacji, rolę Toranagi zagrał Hiroyuki Sanada, nadając postaci cechy, które uczyniły ją centralną postacią fabuły. Toranaga w tej wersji staje się liderem, który zdaje się przewidywać przyszłość Japonii.
Toranaga jako polityk i manipulator
Postać Toranagi, wykreowana przez Clavella, to przykład osoby, która doskonale porusza się w skomplikowanej grze o władzę. Manipulując innymi, jest w stanie kontrolować sytuację, aby osiągnąć swoje cele. Dla Toranagi, strategia nie polega jedynie na wykorzystywaniu siły, ale także na rozumieniu niuansów politycznych i umiejętności przewidywania reakcji innych.
W filmie Toranaga ogłasza swoje przeznaczenie, przekonany, że przyszłość Japonii jest już zdefiniowana. W tej wersji historii, nie pokazuje się rzeczywistej bitwy pod Sekigaharą z 1600 roku, która stanowiła kluczowy moment w dziejach Japonii, zapewniając Tokugawie Ieyasu ostateczne zwycięstwo. Zamiast tego, Toranaga w filmie po prostu ogłasza, że jest nieuniknionym zwycięzcą, co nadaje opowieści odcień nieuchronności.
Postać Johna Blackthorne’a – fikcja w tle historii
Zaskakująca w tej opowieści jest także rola Johna Blackthorne’a, bohatera książki i filmu, który w rzeczywistości pełni znacznie mniej istotną rolę w kontekście historycznym. Choć w powieści Blackthorne jest jednym z głównych bohaterów, w rzeczywistości jego wpływ na ostateczny wynik wydarzeń był znikomy.
W filmie Toranaga traktuje go jako narzędzie w walce z rywalami, a nie kogoś, kto mógłby rzeczywiście zmienić bieg historii. Postać Blackthorne’a jest oczywiście wzorowana na Williamie Adamsie, angielskim żeglarzu, który rzeczywiście dotarł do Japonii na początku XVII wieku. Adams, podobnie jak Blackthorne, pozostał w Japonii, doradzając Tokugawie Ieyasu, ale nie odegrał on tak kluczowej roli, jak ta przedstawiona w powieści Clavella.
Mariko – postać inspirowana rzeczywistością
Kolejną postacią, której historia odbiega od tej przedstawionej w Szogunie, jest Mariko. W powieści i filmie Mariko popełnia samobójstwo, by uniknąć dalszego cierpienia i w imię swoich przekonań, co stanowi emocjonalny punkt kulminacyjny.
W rzeczywistości pierwowzorem tej postaci była Lady Hosokawa, japońska szlachcianka, która, zamiast ulec rozkazowi i stać się zakładnikiem w zamku w Osace, wybrała dramatyczną śmierć, wysadzając w powietrze swój dom. Choć okoliczności te różniły się, podobieństwo polegało na tym, że Lady Hosokawa postanowiła sama zadecydować o swoim losie, co miało wpływ na dalszy bieg wydarzeń w Japonii.
Szogunat Tokugawy i jego wpływ na Japonię
Powieść i film Szogun przybliżyły wielu osobom XVII-wieczną Japonię i szogunat Tokugawy, który rzeczywiście zmienił bieg historii tego kraju. Po zwycięstwie Tokugawy Ieyasu pod Sekigaharą, Japonia została zjednoczona, a jego dynastia sprawowała władzę przez ponad 250 lat. Jego wpływ na Japonię był ogromny – zbudował system polityczny, który zreorganizował całą strukturę społeczną.
Jednym z najważniejszych elementów reform Tokugawy było wprowadzenie systemu sankin-kotai, który zmuszał arystokrację do częstych podróży do Edo, czyli dzisiejszego Tokio, co miało na celu utrzymanie jej w posłuszeństwie. Tokugawa Ieyasu miał również ogromny wpływ na rozwój miasta Edo, które stało się jednym z najważniejszych ośrodków na świecie. Jego dziedzictwo wciąż jest obecne w historii Japonii, zarówno w kulturze, jak i strukturze politycznej.
Skąd pochodził Ieyasu Tokugawa?
Ieyasu Tokugawa przyszedł na świat 31 stycznia 1543 roku w zamku Okazaki. Wtedy nazywał się jeszcze Matsudaira Takechiyo. Był synem Matsudairy Hirotady, lokalnego daimyo z prowincji Mikawa, oraz Odai no Kata córki Mizuno Tadamasy . Co ciekawe, jego rodzice byli przyrodnim rodzeństwem. Gdy Takechiyo się urodził, jego matka miała 17 lat, a ojciec 15.
W tamtym czasie ród Matsudaira kontrolował część prowincji Mikawa (dzisiejsza prefektura Aichi). Ich ziemie leżały między dwoma potężnymi klanami: Imagawa na wschodzie i Oda na zachodzie. Ojciec Takechiyo, choć był lokalnym władcą, musiał stale balansować między tymi potęgami. Jego największym rywalem był Oda Nobuhide, ojciec słynnego Ody Nobunagi.
Niestety, kiedy Takechiyo miał zaledwie kilka miesięcy, jego ród popadł w poważne tarapaty. Jego wujek, Matsudaira Nobutaka, przeszedł na stronę klanu Oda, co dało Nobuhide pretekst do ataku na Okazaki. W tym samym czasie klan Mizuno zerwał sojusz z Matsudaira, a Hirotada rozwiódł się z Odai no Kata i odesłał ją do jej rodziny. Choć Hirotada później miał jeszcze jedenaścioro dzieci z innych małżeństw, Takechiyo przez długi czas pozostawał jedynym prawowitym dziedzicem rodu.
Dzieciństwo spędzone jako zakładnik
Gdy wojna z klanem Oda nabierała tempa, Hirotada postanowił zawrzeć sojusz z Imagawą Yoshimoto – potężnym daimyo z Surugi. Jednak miał to swoją cenę: Takechiyo musiał zostać oddany do domeny Sunpu jako zakładnik, by przypieczętować układ.
Zanim jednak do tego doszło, pięcioletni chłopiec został porwany przez Oda Nobuhide, który chciał zmusić jego ojca do zerwania sojuszu z Imagawą. Hirotada nie ugiął się pod presją – miał pokazać swoją lojalność nawet kosztem syna. Na szczęście Nobuhide nie zdecydował się go zabić, lecz przez trzy lata trzymał chłopca w świątyni Honshōji w Nagoi.
W 1549 roku, kiedy Takechiyo miał 6 lat, jego ojciec nagle zmarł – według niektórych plotek został zamordowany przez własnych wasali przekupionych przez klan Oda. W tym samym roku zmarł również Nobuhide, a sytuacja w regionie stała się jeszcze bardziej skomplikowana. Rok później armia klanu Imagawa obległa zamek Oda i zmusiła ich do negocjacji. W efekcie Takechiyo trafił wreszcie do Sunpu, gdzie miał dorastać pod opieką Yoshimoto.
Ieyasu Tokugawa i służba pod klanem Imagawa
W Sunpu Takechiyo miał dobre warunki, ale wciąż był zakładnikiem i nie miał większej swobody. Jego przyszłość wydawała się przesądzona – miał być wasalem Imagawy. Gdy w 1556 roku osiągnął pełnoletność, odbył ceremonię genpuku (inicjacja samurajska), zmieniając imię na Matsudaira Jirōsaburō Motonobu. Wkrótce pozwolono mu odwiedzić Okazaki, gdzie po raz pierwszy od lat spotkał swoich poddanych i oddał hołd ojcu.
Rok później, w wieku 15 lat, poślubił Lady Tsukiyamę, krewną Imagawy Yoshimoto, a następnie znów zmienił imię na Matsudaira Kurandonosuke Motoyasu. Wkrótce potem na świat przyszedł jego syn, Matsudaira Nobuyasu. Tymczasem Yoshimoto zaczął wykorzystywać młodego Motoyasu do walki przeciwko klanowi Oda.
Jego pierwsza bitwa miała miejsce w 1558 roku pod Terabe, gdzie poprowadził atak na zamek, a następnie wycofał się, celowo prowokując przeciwnika do pościgu. Rok później skutecznie dostarczył zaopatrzenie do oblężonego zamku Odaka, co było istotnym zwycięstwem dla Imagawy.
W 1560 roku Imagawa Yoshimoto zebrał 25 000 armię i wyruszył na wielką kampanię przeciwko Oda Nobunadze. Motoyasu dostał zadanie zdobycia zamku Marune, co udało mu się bez większych trudności. Nie wiedział jednak, że w tym samym czasie Yoshimoto zostanie zaskoczony przez Nobunagę i zabity w słynnej bitwie pod Okehazamą. Ta nagła śmierć diametralnie zmieniła sytuację polityczną regionu.
Ucieczka do Okazaki i sojusz z Nobunagą
Po klęsce Imagawy, Motoyasu szybko ocenił sytuację. Zdobył informacje o bitwie i postanowił wycofać się do Okazaki. Dzięki pomocy przewodnika Asai Michitady udało mu się ominąć siły wroga i bezpiecznie dotrzeć do świątyni Daijuji, skąd mógł przejąć opuszczony przez Imagawę zamek Okazaki. W ten sposób odzyskał swoją rodową siedzibę i po raz pierwszy od lat zaczął działać na własną rękę.
Zdawał sobie jednak sprawę, że aby przetrwać, potrzebuje silnego sojusznika. W 1562 roku potajemnie porozumiał się z Odą Nobunagą i zawarł z nim Sojusz Kiyosu. Oficjalnie wciąż należał do klanu Imagawa, ale w rzeczywistości zaczął działać na własną rękę. Jego żona i syn wciąż byli zakładnikami w Sunpu, więc musiał działać ostrożnie.
Rok później jego syn, Matsudaira Nobuyasu, poślubił córkę Nobunagi, Tokuhime. To jeszcze bardziej umocniło ich sojusz, ale jednocześnie wzbudziło niezadowolenie pro-imagawskiej frakcji w Mikawie. W 1563 roku doszło do buntu przeciwko Ieyasu, co było jednym z pierwszych wyzwań jego samodzielnych rządów.
To był jednak dopiero początek jego drogi do władzy.
Zjednoczenie Mikawy
W połowie XVI wieku klan Matsudaira stanął w obliczu poważnego zagrożenia ze strony ruchu Ikkō-ikki, który zrzeszał chłopów i wojowniczych mnichów sekty Jōdo Shinshū, kwestionując feudalny porządek Japonii. Przeciwko tym buntownikom wystąpił Tokugawa Ieyasu, który stoczył kilka bitew, mających na celu stłumienie rebelii. Jednym z najważniejszych starć była bitwa pod Azukizaka w 1564 roku.
Niektórzy wasale Ieyasu, m.in. Honda Masanobu i Natsume Yoshinobu, porzucili go z powodów religijnych, przystępując do ruchu Ikkō-ikki. Jednak inni, tacy jak Ishikawa Ienari czy Honda Tadakatsu, pozostali lojalni wobec swojego pana i aktywnie walczyli przeciwko buntownikom. 15 stycznia 1564 roku Ieyasu zdecydował się na decydujące uderzenie.
W trakcie bitwy został kilkukrotnie trafiony kulami, jednak jego zbroja ochroniła go przed śmiercią. W starciu obie strony używały nowoczesnej broni prochowej, którą Portugalczycy sprowadzili do Japonii zaledwie dwie dekady wcześniej. Ostatecznie siły Ikkō-ikki poniosły klęskę, a Ieyasu umocnił swoją władzę w Mikawie. Rok później, w 1565 roku, stał się niekwestionowanym panem całej prowincji.
W 1566 roku Ieyasu oficjalnie ogłosił niepodległość od klanu Imagawa i przeprowadził szereg reform administracyjnych oraz wojskowych w prowincji Mikawa. Wcześniej lojalny wobec Imagawy, pod wpływem swojego doradcy Sakai Tadatsugu zdecydował się na zerwanie dotychczasowych więzów. Kluczowym elementem nowego porządku stała się organizacja wojskowa zwana Sanbi no gunsei, która dzieliła siły militarne na trzy główne jednostki:
- Hatamoto-Senshi – elitarna straż przyboczna Ieyasu, odpowiedzialna za jego osobistą ochronę. Dowódcami byli m.in. Matsudaira Ietada (Tojo), Torii Mototada, Honda Tadakatsu, Sakakibara Yasumasa, Ōkubo Tadayo i inni.
- Higashi-Mikawa – jednostka wschodniej części Mikawy, dowodzona przez Sakai Tadatsugu, w której służyło wielu członków klanu Matsudaira, m.in. Matsudaira Ietada (Fukōzu), Matsudaira Tadamasa.
- Nishi-Mikawa – jednostka zachodniej Mikawy, formalnie podlegająca Ishikawie Ienari, lecz faktycznie kontrolowana przez jego siostrzeńca Ishikawę Kazumasę. Jej dowódcy to m.in. Shimada Heizo, Hiraiwa Chikayoshi, Naitō Ienaga.
Dzięki tym reformom Ieyasu umocnił swoją pozycję jako niezależny daimyō.
Przyjęcie nazwiska Tokugawa i uznanie cesarskie
W 1567 roku Ieyasu dokonał symbolicznej zmiany, przyjmując rodowe nazwisko Tokugawa, co miało podkreślić jego szlacheckie pochodzenie i powiązania z legendarnym klanym Minamoto. Chociaż początkowo cesarz odrzucił jego wniosek o uznanie genealogii klanu Matsudaira jako gałęzi Minamoto, Ieyasu uzyskał poparcie Konoe Motohisy, wpływowego arystokraty.
Ekspansja na wschód – sojusz z Takeda Shingenem
Jeszcze w tym samym roku Ieyasu rozpoczął ekspansję na wschód, na terytoria północnej prowincji Tōtōmi, które znajdowały się pod władzą klanu Imagawa. W ramach tego planu zawarł sojusz z potężnym daimyō Takedą Shingenem, przywódcą klanu Takeda z prowincji Kai. Uzgodniono, że:
- Takeda zajmie Surugę (wschodnią część dawnego terytorium Imagawy),
- Tokugawa przejmie Tōtōmi, z rzeką Ōi jako granicą między ich domenami.
Na początku 1569 roku wasal Takedy, Akiyama Nobutomo, najechał Tōtōmi z północy, co wywołało napięcia między Ieyasu a Takedą. Mimo że Takeda pozostawał w dobrych relacjach z Odą Nobunagą, Ieyasu zdecydował się nie zmieniać sojuszu i kontynuował ekspansję.
Podczas kampanii w Tōtōmi, w 1569 roku, Ieyasu zdobył zamek Horikawa. Po jego kapitulacji rozkazał swojemu wasalowi Ishikawie Hanzaburo wymordować całą załogę i mieszkańców zamku, w tym kobiety oraz dzieci. Według historycznych zapisów około 700 osób zostało ściętych nad rzeką Miyakoda.
Ieyasu Tokugawa – podbój Kakegawy i koniec klanu Imagawa
Po zdobyciu Horikawy, armia Ieyasu wkroczyła głębiej do prowincji Tōtōmi, podczas gdy Takeda Shingen zajął Surugę, odbierając Imagawie Sunpu, dawną stolicę. Ostatni władca klanu Imagawa Ujizane schronił się w zamku Kakegawa, gdzie został otoczony przez wojska Tokugawy. W obliczu beznadziejnej sytuacji Ujizane podjął negocjacje – w zamian za kapitulację, Ieyasu obiecał mu pomoc w odzyskaniu Surugi.
Jednak po zdobyciu Tōtōmi, Tokugawa zerwał sojusz z Takedą Shingenem i zawarł nowy układ z jego wrogiem, Uesugi Kenshinem. Dzięki temu samurajowie z Tōtōmi opowiedzieli się po stronie Ieyasu, wzmacniając jego pozycję.
W 1570 roku Ieyasu ustanowił Hamamatsu swoją nową stolicą, przekazując Okazaki swojemu synowi, Matsudairze Nobuyasu. W ten sposób zakończyła się dominacja klanu Imagawa, a Tokugawa wkroczył do grona najpotężniejszych daimyō w Japonii.
Unicestwienie klanu Takeda
W 1580 roku Ieyasu Tokugawa rozpoczął oblężenie zamku Takatenjin, budując wokół niego sześć twierdz, aby odciąć go od zaopatrzenia. Dowództwo nad nimi powierzył swoim zaufanym generałom. Głodzeni obrońcy zamku, dowodzeni przez Okabe Motonobu, próbowali negocjować kapitulację, jednak po konsultacji z Oda Nobunagą Ieyasu odrzucił ich propozycję. Nobunaga uznał, że brak reakcji Takedy Katsuyoriego na oblężenie osłabi prestiż klanu, a jeśli spróbuje pomóc, jego armia zostanie rozbita w otwartym starciu.
Rok później siły Tokugawy zdobyły zamek, a Motonobu zginął w walce. Upadek Takatenjin był ciosem dla Katsuyoriego, który w 1582 roku poniósł ostateczną klęskę pod Tenmokuzan. Osaczony, popełnił seppuku, a klan Takeda przestał istnieć jako siła polityczna. Nobunaga, w nagrodę za zasługi, przekazał Ieyasu kontrolę nad prowincją Suruga.
Ucieczka Ieyasu – podróż Shinkun Iga-goe
W czerwcu 1582 roku, po upadku klanu Takeda, Nobunaga zaprosił Ieyasu do Kansai, aby uczcić zwycięstwo. W trakcie podróży Ieyasu dowiedział się, że Nobunaga został zamordowany przez Akechiego Mitsuhide w świątyni Honnō-ji. Znajdując się na terytorium wroga, Tokugawa musiał ratować się ucieczką. Towarzyszyło mu jedynie kilku wiernych samurajów, w tym Sakai Tadatsugu, Ii Naomasa i Honda Tadakatsu. Najkrótsza droga powrotu do Mikawy wiodła przez prowincję Iga, pełną niebezpieczeństw i bandytów.
Różne źródła podają odmienne trasy jego ucieczki, ale historycy zgadzają się, że Ieyasu, po wielu starciach, zdołał dotrzeć do przyjaznych mu klanów Kōka ikki, które zapewniły mu ochronę. Po dotarciu do Mikawy jego świta była zdziesiątkowana – według kronik Matsudairy Ietady ze 200 ludzi ocalało zaledwie 34.
Wojna Tenshō-Jingo (1582)
Po powrocie Ieyasu natychmiast skupił się na przejęciu dawnych ziem Takedy, spodziewając się zamieszek. W tym samym czasie klany Hōjō i Uesugi ruszyły na prowincje Kai, Shinano i Kōzuke, chcąc rozszerzyć swoje wpływy. Tak rozpoczął się trójstronny konflikt, znany jako Wojna Tenshō-Jingo.
Hōjō wysłali 55 000 żołnierzy, zdobywając zamek Iwadono. Tymczasem Tokugawa, dysponując znacznie mniejszą armią, podzielił swoje siły – część ruszyła do Shinano, a on sam z głównym trzonem armii wkroczył do Kai. Wiele byłych wasali Takedy przyłączyło się do niego, choć musiał stawić czoła oporowi Suwa Yoritady, który sprzymierzył się z Hōjō. W jednej z bitew Okabe Masatsuna osłaniał odwrót Tokugawy przed przeważającymi siłami wroga.
Ieyasu umocnił swoje pozycje, przejmując kolejne zamki, a część klanów Takedy, pozbawiona przywództwa, przeszła na jego stronę. W rezultacie konflikt zakończył się rozejmem – Hōjō uzyskali część terytoriów, ale Tokugawa umocnił swoją pozycję w Kai i Shinano. Wojna Tenshō-Jingo była kluczowym etapem w jego drodze do dominacji nad Japonią.
Trzęsienia ziemi i konflikt z Hideyoshim
W latach 1583–1584 ziemie klanu Tokugawa nawiedziły katastrofy naturalne. Ulewne deszcze, uznane za najcięższe od 50 lat, oraz trzęsienia ziemi poważnie utrudniły sytuację polityczną. Mimo to w 1584 roku Ieyasu Tokugawa zdecydował się wesprzeć Odę Nobukatsu, syna Ody Nobunagi, przeciwko rosnącej potędze Toyotomiego Hideyoshiego.
W wyniku tej decyzji doszło do bitwy pod Komaki i Nagakute, w której siły Tokugawy początkowo odniosły sukcesy. Wykorzystując znajomość terenu, Ieyasu rozbił awangardę wojsk Toyotomi, zabijając generałów Moriego Nagayoshiego i Ikedę Tsuneokiego. Rozwścieczony Hideyoshi wysłał główną armię, lecz Ieyasu uniknął decydującej konfrontacji. W czerwcu Tokugawa i Oda Nobuo zdobyli zamek Kanie, jednak losy wojny uległy zmianie, gdy Nobukatsu poddał się Hideyoshiemu. Pozbawiony sojusznika, Ieyasu również złożył broń i uznał zwierzchnictwo Toyotomiego.
Umacnianie pozycji w Kantō
W 1590 roku Ieyasu wziął udział w kampanii przeciw klanowi Hōjō. Po kapitulacji Odawary, ostatniej twierdzy Hōjō, za zasługi wojenne Ii Naomasa otrzymał znaczne nadania ziemskie. Po zakończeniu wojny Hideyoshi zaproponował Ieyasu przeniesienie jego domeny do regionu Kantō. Mimo ryzyka związanego z porzuceniem dotychczasowej władzy, Tokugawa przyjął propozycję, co pozwoliło mu umocnić się w nowym regionie.
Przenosiny do Kantō oznaczały reformy administracyjne i militarne. Ieyasu wprowadził system zarządzania wzorowany na klanie Takeda, a jego główni wasale, tacy jak Honda Tadakatsu, Ii Naomasa i Sakakibara Yasumasa, otrzymali kluczowe stanowiska. Dzięki geograficznej izolacji Kantō Ieyasu utrzymał względną niezależność od Hideyoshiego, stopniowo budując własną potęgę.
Historycy podkreślają, że przeniesienie Ieyasu do Kantō było punktem zwrotnym. Jego nowe terytoria podwoiły się, a byłym samurajom Hōjō przydzielono ziemie, co zmniejszyło ryzyko buntów. Dzięki strategicznym sojuszom z Date Masamune i innymi daimyō z północno-wschodniej Japonii, Tokugawa stał się drugim najpotężniejszym wodzem w kraju.
Mimo że decyzja o transferze została wymuszona przez Hideyoshiego, Ieyasu dostrzegł w niej szansę. Wykorzystał nowe możliwości do umocnienia władzy, kładąc fundamenty pod przyszłe panowanie rodu Tokugawa nad Japonią.
Ieyasu Tokugawa, władca Japonii
W 1598 roku, gdy stan zdrowia Toyotomiego Hideyoshiego wyraźnie się pogarszał, podjął on decyzję o utworzeniu Rady Pięciu Starszych. Było to ciało rządzące, które miało sprawować władzę w imieniu jego kilkuletniego syna, Hideyoriego, po śmierci ojca. Do grona regentów zostali powołani: Maeda Toshiie, Mōri Terumoto, Ukita Hideie, Uesugi Kagekatsu oraz Ieyasu Tokugawa, który był najsilniejszym i najbardziej wpływowym członkiem tej grupy.
Powołanie tej rady stanowiło kluczową zmianę w strukturze władzy w Japonii w okresie poprzedzającym bitwę pod Sekigaharą. Jednocześnie Ieyasu podejmował różne polityczne inicjatywy, w tym próbę nawiązania stosunków dyplomatycznych z Nową Hiszpanią (czyli współczesnym Meksykiem). Te działania miały na celu umocnienie jego pozycji w nadchodzącej walce o kontrolę nad krajem.
Po trzech miesiącach pogarszającego się zdrowia Hideyoshi zmarł 18 września 1598 roku. Formalnie władzę objął jego syn, Hideyori, lecz jako że miał on zaledwie pięć lat, faktyczna kontrola nad Japonią znalazła się w rękach regentów. Niemal natychmiast po śmierci Hideyoshiego rozpoczęła się seria konfliktów, które przybliżały kraj do nowej wojny domowej.
Siedmiu generałów wojskowych: Fukushima Masanori, Katō Kiyomasa, Ikeda Terumasa, Hosokawa Tadaoki, Asano Yoshinaga, Katō Yoshiaki i Kuroda Nagamasa, popadło w konflikt z Ishidą Mitsunarim. Przyczyną napięć były spory dotyczące oceny ich zasług w wojnie Imjin przeciwko Korei i Chinom.
Generałowie ci zebrali się w zamku Osaka, a następnie pomaszerowali do rezydencji Mitsunariego, zamierzając go zabić. Jednak Mitsunari zdołał uciec i schronił się w zamku Fushimi.
Wojska generałów otoczyły twierdzę, żądając wydania Mitsunariego, ale Ieyasu Tokugawa, który wówczas sprawował nadzór nad polityką w zamku Fushimi, odmówił ich żądaniu i wynegocjował kompromis – Mitsunari miał wycofać się z życia politycznego.
W 1599 roku doszło do wewnętrznych walk w klanie Ukita, gdy część wasali zbuntowała się przeciwko swojemu przywódcy, Ukicie Hideie. Ieyasu początkowo wysłał swojego generała, Sakakibarę Yasumasę, by pośredniczył w konflikcie, lecz gdy spór trwał zbyt długo, osobiście zaangażował się w jego rozwiązanie.
Choć Ieyasu zdołał powstrzymać wojnę domową, wielu dotychczasowych stronników Hideie, w tym Sakazaki Naomori, zmieniło lojalność na korzyść Tokugawy. Było to ogromne osłabienie klanu Ukita i jednocześnie znaczące wzmocnienie pozycji Ieyasu.
W tym samym czasie Ieyasu podjął działania zmierzające do zmiany terytoriów klanu Mōri. W kwietniu 1599 roku powołał się na testament Hideyoshiego, aby wymusić na Mōri Terumoto oddanie części prowincji Nagato i Suō na rzecz jego kuzyna, Mōri Hidemoto.
W czerwcu jego manifest o ograniczeniu władzy Terumoto został wprowadzony w życie, co miało kluczowe znaczenie w rozkładzie sił przed nadchodzącym konfliktem. Ieyasu rozszerzał swoje wpływy także na inne rody:
- wysłał swojego generała Ii Naomasę, by nawiązał sojusz z potężnym klanem Kuroda, co pozwoliło mu zdobyć poparcie Kurody Yoshitaki i Kurody Nagamasy,
- zawarł małżeńskie sojusze – w 1599 roku jego szósty syn, Matsudaira Tadateru, poślubił Irohahime, córkę Date Masamune, co umocniło jego relacje z potężnym rodem Date,
- pozyskał także wsparcie Mogamiego Yoshiakiego, którego córka Komahime została brutalnie stracona z rozkazu Hideyoshiego w 1595 roku, co wzbudziło w Yoshiakim głęboką urazę do klanu Toyotomi.
Próba zamachu na Ieyasu
12 września 1599 roku, kiedy Ieyasu powrócił do zamku Fushimi, doszło do zamachu na jego życie. Trzech wasali Toyotomiego Hideyoshiego – Katsuhisa Hijikata, Asano Nagamasa i Ōno Harunaga – próbowało go zamordować, lecz zamach nie powiódł się z powodu ścisłej ochrony.
Po zatrzymaniu sprawców odkryto, że spisek miał powiązania z Maedą Toshimasą, synem jednego z regentów, Maedy Toshiie.
Ieyasu początkowo rozważał surową karę, lecz jego doradca, Honda Masanobu, zasugerował łagodniejsze podejście. W efekcie Hijikata i Katsuhisa zostali osadzeni w areszcie domowym w północnym Kantō, a Asano Nagamasa jedynie przeniesiony do innej rezydencji.
Toshimasa otrzymał surową karę, a jego ojciec, chcąc uniknąć konfliktu z Tokugawą, wysłał swoją matkę jako zakładniczkę do Edo oraz zaproponował polityczne małżeństwo swojego syna Toshitsune z córką Hidetady Tokugawy, Tamahime.
Polityczne manewry Ieyasu Tokugawa przed bitwą pod Sekigaharą
Kolejne lata przed decydującą bitwą pod Sekigaharą w 1600 roku upłynęły pod znakiem intryg i przetasowań sojuszy. Ieyasu Tokugawa umiejętnie rozgrywał polityczne konflikty, stopniowo eliminując potencjalnych rywali i wzmacniając swoją pozycję. Jego działania doprowadziły do ostatecznego starcia, które zmieniło historię Japonii i otworzyło drogę do ustanowienia szogunatu Tokugawa, trwającego ponad 250 lat.
Po śmierci Hideyoshiego, Ieyasu Tokugawa stanął w obliczu rosnącej opozycji, której przewodził Ishida Mitsunari, jeden z najwyższych administratorów rządu Toyotomi. Mitsunari, jako potężny daimyō, spiskował przeciwko Ieyasu, planując jego śmierć. Wieści o spisku dotarły do części generałów Ieyasu, którzy próbowali go zabić, lecz Mitsunari zdołał uciec i zyskał ochronę u Tokugawy.
Decyzja Ieyasu o ochronie swojego wroga mogła wynikać z jego mistrzowskiej strategii — lepiej, by Mitsunari dowodził wrogą armią, niż jeden z bardziej prawowitych regentów. Konflikt narastał, a japońscy daimyō podzielili się na dwie frakcje: Armię Zachodnią dowodzoną przez Mitsunariego oraz Armię Wschodnią, którą wspierał Ieyasu.
Wojna stała się nieunikniona, kiedy Uesugi Kagekatsu, regent powołany przez Hideyoshiego, sprzeciwił się Tokugawie, rozbudowując swoje wojska. Gdy Ieyasu zażądał od niego wyjaśnień, odpowiedział on kontrpotępieniem, co bardzo zdenerwowało Ieyasu.
W lipcu 1600 roku Ieyasu wrócił do Edo, a jego sojusznicy rozpoczęli walki z Uesugi, oskarżonym o planowanie buntu. 8 września Ieyasu dowiedział się, że Mitsunari zdobył zamek Fushimi, a jego armia ruszyła przeciwko niemu. Do 15 września armia Mitsunariego dotarła do Ogaki, a armia Tokugawy zajęła Gifu.
Kluczowym momentem w tej wojnie była bitwa pod Sekigaharą, która rozpoczęła się 21 października 1600 roku. Tokugawa stanął przeciwko armii Mitsunariego, która liczebnie przewyższała armię Wschodnich. Jednak Ieyasu, umiejętnie utrzymując kontakt z daimyō w Armii Zachodniej i obiecując im nagrody za zmianę stron, zdołał przekonać część wrogów do zdrady.
Bitwa zakończyła się miażdżącym zwycięstwem Tokugawy, mimo przewagi liczebnej sił Mitsunariego. Po bitwie, Mitsunari oraz jego sprzymierzeńcy, w tym Konishi Yukinaga i Ankokuji Ekei, zostali schwytani i straceni. Choć syn Ieyasu, Hidetada, spóźnił się na bitwę, Ieyasu wybaczył mu, a także ułaskawił niektórych wrogów, jak Sanada Masayuki i jego syna Yukimurę.
Po zwycięstwie w Sekigaharze, Ieyasu przeprowadził redystrybucję ziem. Zyskał kontrolę nad terytoriami wielu daimyō, w tym Ii Naomasa i Fukushima Masanori, a także wzmocnił swoich sojuszników, jak Maeda Toshinaga i Katō Kiyomasa.
Jednak niektórzy, jak klany Shimazu, pozostali nietknięci. Toyotomi Hideyori, syn Hideyoshiego, stracił część swoich ziem i nie mógł już pełnić roli regenta. Po bitwie Tokugawa rozróżnił swoich wasali na fudai (lojalni przed bitwą) i tozama (lojalni po bitwie), traktując tych drugich jako mniej zaufanych.
Ieyasu Tokugawa – schyłek życia
Ieyasu, po zdobyciu tytułu szoguna 24 marca 1603 roku, zrezygnował z pełnienia oficjalnej roli w 1605 roku, przekazując władzę synowi Hidetadzie. Dwa lata później wprowadzono obowiązek, by każdy daimyō utrzymywał rezydencję w Edo, co wzmocniło centralizację władzy. Mimo swojej rezygnacji, Ieyasu pozostał faktycznym władcą Japonii jako ōgosho, nadzorując budowę zamku Edo i budując swoją dynastię.
W 1608 roku Tokugawa przekazał część ziem Takatorze, a w 1611 roku pojechał do Kioto, by być świadkiem intronizacji cesarza Go-Mizunoo. Po drodze zmusił wielu daimyō do przysięgi wierności, wprowadzając Trzy Prawa, które miały na celu kontrolowanie feudałów. W 1615 roku przygotował Buke shohatto, dokument definiujący zasady rządów Tokugawy.
Ieyasu, dbając o polityczną izolację Toyotomi Hideyoriego, nadal podejmował kroki, by umocnić swoją pozycję, w tym nadzorując stosunki z katolickimi misjonarzami. Z czasem zdecydował się na ograniczenie wpływów europejskich, choć nadal zezwalał na handel z Holandią.
Konflikt z Hideyorim stanowił ostatnie poważne zagrożenie dla rządów Ieyasu Tokugawy. Hideyori, syn i prawowity spadkobierca Hideyoshiego, żył w zamku w Osace i zyskiwał poparcie samurajów, którzy wierzyli, że to on jest prawdziwym władcą Japonii. Ieyasu znalazł pretekst, by zaatakować, oskarżając Hideyoriego o modlitwy o jego śmierć.
W 1614 roku rozpoczęło się pierwsze oblężenie Osaki, znane jako „zimowe oblężenie”, które zakończyło się negocjacjami po tym, jak ostrzał zagroził matce Hideyoriego, Yodo-dono. Po zawarciu zawieszenia broni Tokugawa przeprowadzili podstęp, zasypując fosy wokół zamku, co umożliwiło im dalszy zysk terytorialny.
Kiedy Hideyori odmówił opuszczenia Osaki, Ieyasu ponownie zaatakował, a po „Letnim Oblężeniu” w 1615 roku zamek padł, a Hideyori zginął, podobnie jak jego matka i syn. Żona Hideyoriego, Senhime, błagała o życie, ale Ieyasu odmówił.
Po tej wojnie, w 1616 roku, Ieyasu Tokugawa zmarł w wieku 73 lat. Jego śmierć była prawdopodobnie wynikiem raka lub kiły. Po śmierci został ubóstwiony jako Tōshō Daigongen (Wielki Gongen, Światło Wschodu), a jego szczątki pochowano najpierw w Kunōzan Tōshō-gū, a później przeniesiono do Nikkō Tōshō-gū, gdzie pozostają do dziś, choć miejsce pochówku pozostaje tajemnicą. Ieyasu pozostawił po sobie ogromny majątek, szacowany na 4 miliony koku, a także około 42 tony złota, co świadczyło o silnej centralizacji władzy za czasów Tokugawy.
Ieyasu był postacią skomplikowaną, łączącą lojalność z bezwzględnością. W swoich działaniach wykorzystywał zarówno spryt, jak i odwagę. Zyskał uznanie za skuteczne rządy w Kantō, gdzie szybko zyskał poparcie ludności, kontynuując politykę podatkową poprzednich rządów. Jednak był również bezlitosny wobec swoich wrogów, jak pokazała jego brutalna eliminacja ocalałych po oblężeniu Osaki. Nie dążył do podboju poza Japonią, lecz skoncentrował się na zapewnieniu porządku i zakończeniu wojen domowych.
Jego zainteresowanie sokolnictwem i pływaniem, a także charakterystyczne, oszczędne zbroje, których używał, odzwierciedlały jego praktyczną, wojskową naturę. Ieyasu potrafił łączyć umiejętność zarządzania państwem z osobistą odwagą na polu bitwy, co uczyniło go jednym z najwybitniejszych przywódców w historii Japonii.
Bibliografia:
- Hall J.W., Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj, Warszawa 1979.
- Henshall Keneth G., Historia Japonii, Warszawa 2004.
- Mason R.H.P., J.G. Caiger, A History of Japan, Tokio 1977.
- Sansom George Bailey, Japan a short cultural history, Londyn 1931.
- Squires Graham, Tokugawa Ieyasu, World History Encyclopedia [dostęp: 20.01.2025].
- Tokugawa Ieyasu, Encyclopedia Britannnica [dostęp: 20.01.2025].
- Tubilewicz Jolanta, Historia Japonii, Wrocław 1984.
- Wilkes Jonny, The real Toranaga in Shōgun: how Tokugawa Ieyasu unified Japan, BBC History Magazine [dostęp: 20.01.2025].
