Atlas Twierdzy Toruń, Zeszyt 1
Seria Atlas Twierdzy Toruń ukazuje się od 2005 roku. Każdy z atlasów zawiera unikatową historię, związaną z fortyfikacjami toruńskiej twierdzy. Obok naukowych tekstów, zostały również zamieszczone grafiki, plany, mapy związane z tematyką danego atlasu. Pracę nad atlasami i ich publikację koordynuje Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Do tej pory opublikowano 8 zeszytów.
Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń. Taką nazwę nosi pierwsza publikacja serii Atlas Twierdzy Toruń. Zeszyt pierwszy zapoznaje czytelników z tematyką fortyfikacji, wprowadza do głównego tematu, a także jest swojego rodzaju informatorem, który przekazuje wiedzę o zasobach źródłowych twierdzy pruskiej. Można wręcz powiedzieć, że jest podręcznikiem, dla każdego fortecznego pasjonata.
W pierwszym artykule „Uwagi wstępne”, Marian Biskup wyjaśnia sens powstania atlasów, oraz zapowiada, co czeka czytelników na dalszych stronach publikacji.
Lech Narębski w następnym artykule opisuje Twierdze Toruń w latach 1815 – 1945. Najpierw zostaje omówiony obwód wokółmiejski tzw. wewnętrzny z lat 1814 – 1914. Zostają przedstawione pierwsze fortyfikacje oraz pierwsze prace modernizacyjne przy twierdzy. Lata 1877 – 1914, autor zaczyna od początku budowy twierdzy fortowej, następnie skupia się na poszczególnych etapach rozbudowy. Warto tutaj zaznaczyć, że garnizon do I wojny światowej został powiększony do około 30 tysięcy żołnierzy, co świadczy o tym, że budowa fortów detaszowanych była nie lada kosztownym wyzwaniem. Z tego rozdziału dowiemy się również o wyposażeniu dzieł fortecznych oraz załodze poszczególnych fortyfikacji i już wcześniej wspomnianych kosztach tych militarnych inwestycji. Kolejnym szczegółowo omówionym etapem przez Lecha Narębskiego jest „Twierdza w okresie międzywojennym oraz II wojna światowa”. Autor w rozdziale IV, krótko podsumowuje przemiany dzieł fortyfikacji, opisywane wcześniej i ujawnia braki toruńskiej twierdzy.
Lucyna Pomerenke w swoim artykule opisuje, przytacza i charakteryzuje źródła dotyczące Twierdzy Toruń w XIX i pierwszej połowie XX wieku, które znajdują się w zasobie Archiwum Państwowym w Toruniu. Autorka również wymienia zbiory kartograficzne, w których chociażby można znaleźć plan oblężenia Torunia w 1813 r.
Kolejne strony atlasu zajmuje obszerny artykuł Mirosława Giętkowskiego, który uzupełnia tekst Lucyny Pomerenke o zbiory Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie. Autor porusza kwestię przekazania toruńskiej twierdzy Polakom w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Znajdziemy tutaj trzy tabele, które podają dokładną ilość gruntów fortecznych przejętych przez Polaków od Niemców.
Ostatnim artykułem w zeszycie pierwszym Atlasu Twierdzy Toruń, jest dysertacja Janusza Pokrzywnickiego na temat niektórych archiwaliów i materiałów drukowanych, dotyczących Twierdzy Toruń. Zostaje tutaj przedstawiona literatura powiązana z dziełami fortecznymi na terenie Torunia.
Sam koniec atlasu został poświęcony na zamieszczenie kolorowych, dobrej jakości reprodukcji planów i map fortecznego miasta włącznie ze szczegółowymi opisami.
Pierwszy zeszyt, został dedykowany pamięci Krzysztofa Biskupa (1952 – 2000), prekursora nowoczesnych badań Twierdzy Toruń, miłośnika fortyfikacji i obrazu kartograficznego. Pozycję polecam w szczególności miłośnikom toruńskich fortyfikacji.
Ocena recenzenta: 6/6
Wydawnictwo: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Paweł Pilarski
