Jak egipskie figurki Ozyrysa i popiersie Bachusa znalazły się w Polsce?
W Kluczkowicach w zeszłym roku odnaleziono starożytne przedmioty: dwie egipskie figurki Ozyrysa i popiersie Bachusa. Jest to nietypowe znalezisko na terenie Polski, dlatego wzbudziło wiele wątpliwości. Przez ostatni rok odkryte przedmioty były badane i analizowane.
Za pozwoleniem Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, pan Krzysztof Kozłowski prowadził w zeszłym roku poszukiwania na terenie Kluczkowic w gminie Opole Lubelskie (woj. lubelskie). W maju 2022 roku poinformował LWKZ o niezwykłym odkryciu dwóch figurek wykonanych z brązu, które określił jako „ faraona” i „boginię”. (…) Tak niespotykane na naszym terenie znalezisko wzbudziło wątpliwości co do autentyczności zabytków – możemy przeczytać na profilu na Facebook’u LWKZ.
Okazało się, że figurki przedstawiają Ozyrysa, a popiersie – Bachusa (Dionizosa). Ozyrys to bóstwo w mitologii egipskiej. Jest synem Geba, boga ziemi, i jego siostry Noet, bogini nieba. Został królem starożytnego Egiptu po Ra. Jego żoną i siostrą jest Izyda. Wraz z nią należy do Enneady (Dziewiątki bogów) Heliopolis. Jego synem jest Horus.
Według mitologii, Ozyrys przybył z nieba i zastąpił Ra jako faraon Egiptu. W starożytnym Egipcie był bardzo popularnym bogiem, a wkrótce stał się jednym z największych i najważniejszych bogów w Egipcie. Jest bogiem umarłych i życia wiecznego w życiu pozagrobowym.
Bachus (łac. Dionizos) to postać z mitologii frygijskiej, trackiej i greckiej. Jest przede wszystkim bogiem wina i uprawy owoców, ale także rosnącej potęgi ziemi, płodności, ludzkiej cywilizacji, poezji, teatru i muzyki. Jego symbolami są odwaga, bogactwo i siła. Miał ważny wpływ pod różnymi względami na życie, myśl i dzieła Greków i Rzymian.
Egipskie figurki Ozyrysa i popiersie Bachusa w Kluczkowicach
Dzięki współpracy LWKZ, Muzeum Narodowego w Lublinie i badaczy z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, udało się ustalić wiek znalezionych w Kluczkowicach figurek i popiersia. Figurki Ozyrysa wykonano w I tysiącleciu p.n.e., a popiersie Bachusa – w I wieku n.e. Jednak jak to możliwe, że figurki z tego okresu znalazły się na ziemiach polskich?
Sprawą zainteresował się dr Łukasz Miechowicz z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Według niego, figurki i popiersie są częścią kolekcji rodziny Kleniewskich, która była przechowywana do II wojny światowej w pałacu w Kluczkowicach.
Po wojnie jej losy są nieznane. Wg Ł. Miechowicza figurka Ozyrysa została zapewne zakupiona do zbiorów przez Marię Kleniewską podczas jej pobytu w Egipcie w 1904 r. W tym czasie spędziła wraz z córką 4 miesiące w Kairze, o czym pisze w swoich pamiętnikach. Brązowe popiersie rzymskiego boga Bachusa zostało odkryte ok. 1906 r. przez ks. Antoniego Chotyńskiego, kapelana rodziny Kleniewskich w ówczesnym Dratowie (obecnie Zagłoba/Wrzelów). Znaleziono je w bogato wyposażonym grobie zmarłego z kultury przeworskiej. Według relacji A. Chotyńskiego odkryte wówczas zabytki (wraz z popiersiem Bachusa), miały trafić do kolekcji starożytności w pałacu w Kluczkowicach.
Popiersie Bachusa jest prawdopodobnie fragmentem większego zabytku. Analogiczny kompletny zabytek odkryto w XVIII wieku w pobliżu Wezuwiusza we. Podobne przedstawienie Bachusa znaleziono także w jednym z trzech tzw. „grobów książęcych” na terenie Wrocławia – Zakrzowa, datowanych na III-IV wiek.
Dr Miechowicz przy pomocy Nadleśnictwa Kraśnik oraz we współpracy z Towarzystwem Starożytniczym w Chodliku oraz Opolskim Stowarzyszeniem Eksploratorów „Topór” zbadał również miejsce, w którym znaleziono figurki oraz przypuszczalną lokalizację grobu odkrytego przez ks. Antoniego Chotyńskiego.
Od jednego z mieszkańców wsi pozyskano wykopany ok. 100 metrów dalej fragment paradnej, bogato zdobionej broni białej (szpady, kordelasa?) z XVII-pocz. XIX w. Broń została znaleziona podczas prac ziemnych i najprawdopodobniej również stanowi element zaginionej kolekcji rodziny Kleniewskich.
Niestety nie udało się ustalić dokładnej pierwotnej lokalizacji znalezienia popiersia Bachusa. Przypuszcza się, że odkryte w Kluczkowicach zabytki mogły być ukryte w 1942 roku przez właścicieli lub tuż po wojnie, gdy wnętrze pałacu Kleniewskich zostało rozgrabione.
Pałac Kleniewskich w Kluczkowicach
Pałac Kleniewskich z początku XIX wieku jest siedzibą Muzeum Regionalnego w Kluczkowicach. Data budowy jest trudna do ustalenia, ale wybite daty na belkach sufitowych wieży pałacowej wskazują na lata 1829-1832.
Jan Kleniewski, który nabył Kluczkowice w 1871 roku, zatrudnił architekta Konstantego Wojciechowskiego, aby przekształcić starą rezydencję. Wokół pałacu na stoku wzniesienia urządzono park krajobrazowy w stylu angielskim projektu Waleriana Kronenberga.
W 1888 roku nie było jeszcze naniesionej reprezentacyjnej zabudowy mieszkalnej, co sugeruje, że powstała ona w ostatniej dekadzie XIX wieku. Wewnątrz pałacu, zamienionego na muzeum malarstwa polskiego, znajdowała się kolekcja 64 portretów olejnych wykonanych na zamówienie przez innych artystów, dającą wyobrażenie o stanie malarstwa portretowego w różnych epokach. Biblioteka w Kluczkowicach została urządzona w stylu zakopiańskim z witrażami, rzeźbami, ławami etc., dzięki orędowniczce stylu zakopiańskiego, Marii Kleniewskiej.
Fot. Figurka Ozyrysa odkryta w Kluczkowicach, Ł. Miechowicz i pałac w Kluczkowicach
Źródła:
- muzeum.kluczkowice.pl [dostęp: 08.05.2023].
- Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków, profil na Facebook’u.
- Szymon Zdziebłowski, Lubelskie/ W Kluczkowicach odkryto egipskie figurki Ozyrysa, PAP [dostęp: 08.05.2023].
