Historia Olsztyna 1353-1772
Z początkiem roku wydano ponownie po ponad siedemdziesięciu latach Historię Olsztyna 1353-1772, autorstwa Hugo Bonka. Do przywrócenia tej pracy nauce przyczyniło się Towarzystwo Naukowe Pruthenia z Olsztyna. Tego spektakularnego przedsięwzięcia podjęło się dwoje członków Towarzystwa, doktor Alicja Dobrosielska oraz doktor Marek Pacholec, którzy wraz z zespołem tłumaczy przełożyli pracę Darstellung der Geschichte Allensteins na język polski, oraz dzięki wsparciu finansowemu miasta Olsztyna doprowadzili do jej wydania.
Mogłoby się wydawać iż przetłumaczenie wydanej w latach 30-tych pracy nie jest żadnym rewolucyjnym osiągnięciem. Jednak to tylko złudzenie. Praca, którą stworzył Hugo Bonk miała się pierwotnie ukazać z okazji 550-lecia miasta w 1903 roku. Bonk jednak z racji niewielkiej ilości czasu jaki otrzymał stworzył jedynie niespełna stu stronicową broszurkę zatytułowaną Przyczynek do historii Olsztyna. Ta praca stała się dla niego punktem wyjściowym do ponownie wydanej przez Pruthenię pracy. Sam Bonk, prowadził szeroko zakrojone kwerendy w archiwach w Królewcu i Malborku, systematycznie opracowując i wydając znajdowane tam materiały. Zbieranie, opracowywanie i wydawanie kompletnych tomów materiałów źródłowych do historii miasta zajęło mu 27 lat. Dopiero po wydaniu kompletu materiałów, Bonk mógł przystąpić do stworzenia rzetelnej pracy przedstawiającej historię Olsztyna – i jak do tej pory jedynej rzetelnie napisanej (nie można porównywać prac popularyzatorskich Wakara z 1956, Browińskiego z 1974 czy Sikorskiego i Achremczyka z 2003 z czysto naukową pracą Bonka opierającą się na konkretnych materiałach źródłowych).
W oryginalnej wersji praca Bonka zawiera 16 rozdziałów, jednak we współczesnym wydaniu, redaktorzy ograniczeni możliwościami wydawniczymi musieli zrezygnować z czterech z nich. Tak też zostaje nam przedstawiona historia miasta od czasów prahistorycznych, którymi Bonk określił okres tworzenia się pierwszych struktur osadniczych na terenie Olsztyna, oraz ich rolę w budowaniu Państwa Zakonnego i miejsca w strukturach diecezji warmińskiej. W drugim rozdziale autor przedstawił okres powołania kapituły warmińskiej, która to rezydowała właśnie w Olsztynie oraz powody przemawiające za potrzebą budowy zamku. Rozdział trzeci poświęcił natomiast samej budowie i rozplanowaniu miejskich fortyfikacji, w skład których wchodził zarówno zamek, jak i miejskie mury i bramy. W kolejnym rozdziale przedstawiono przywilej lokacyjny miasta z 31 października 1353 roku, który to autor samodzielnie przetłumaczył z łaciny na nowożytny język niemiecki. Ponadto autor poświęcił następny rozdział omówieniu osoby i zadań zasadźcy, obszarów miejskich i ich granic. Szósty rozdział przedstawia rozwój miasta i jego znaczenie militarne od chwili założenia aż do eskalacji polsko-krzyżackiego konfliktu. Siódmy rozdział odnosi się do roli warmińskich żołnierzy podczas bitwy pod Grunwaldem, którą autor przedstawia wręcz jako starcie dwóch cywilizacji – germańskiej i słowiańskiej. W kolejnym rozdziale Bonk przedstawia współczesny mu spór o herb i barwy miejskie, które są również wymienione u Długosza, starając się rozdzielić, która kolorystyka była własnością kapituły, a która miasta. W następnym rozdziale autor skupia się na przedstawieni konsekwencji bitwy Grunwaldem, czyli powstanie Związku Pruskiego, oraz rolę Olsztyna w nowo powstałej organizacji. Przedstawia również problemy z jakimi musiał się borykać administrator miasta podczas oblężenia zorganizowanego przez służących Zakonowi najemników. Dziesiąty rozdział został poświęcony postaci Mikołaja Kopernika, którego nazwisko autor z żelazną konsekwencją zapisuje przez podwójne p jako Koppernikus. Możemy tutaj przeczytać nie tylko o działalności wybitnego astronoma w Olsztynie ale również o kultywowaniu przez mieszkańców pamięci o jego pobycie w mieście. Kolejny rozdział poświecono natomiast lasowi miejskiemu. Autor nie tylko przedstawia regulacje dotyczące korzystania z niego, ale również wspomina o olbrzymich dochodach, które las generował, a dzięki którym władze miasta mogły niejednokrotnie zmniejszać pobierane podatki lub nawet z nich rezygnować. Bonk pisze również o okropnej zarazie spowodowanej przez gąsienice, przez którą mieszkańcy musieli ratować las miejski. Ostatni rozdział natomiast przedstawia problem wojen szwedzkich i nieustannego plądrowania Olsztyna przez obce wojska, oraz sprawę docierającej do miasta epidemii dżumy. Rozdział kończy się opisaniem sytuacji następującej po przyłączeniu Warmii do Królestwa Prus w 1772 roku.
Oddana nam praca jest doskonałym materiałem dotyczącym historii miasta. Nie tylko opiera się na rzeczywistych dokumentach, ale również niejednokrotnie je całymi partiami cytuje. Ta maniera historyków końca XIX wieku pozwala nam poznawać, przynajmniej fragmentarycznie, dokumenty, które nie zachowały się do naszych czasów. Rzetelnie opracowane materiały, zestawione i przedstawione jako spójna całość pozwalają nam nie tylko poznać znaczny okres dziejów Olsztyna, ale też nie doprowadzają czytelnika do zanudzenia – z czym często mają problem współcześni historycy. Kolejnym mocnym punktem pracy są zamieszczone w tekście ilustracje, oraz rzetelnie i, co najważniejsze, czytelnie sporządzone przypisy i bibliografia dodające Historii Olsztyna wartości. Ponadto należą się tutaj słowa uznania dla redaktorów i tłumaczy, którzy wspierani przez profesora Mariana Holonę przetłumaczyli, zredagowali i wydali tekst w formie, która pozwala na jego przyswojenie. W tej chwili pozostaje jedynie mieć nadzieję, że zespół redakcyjny podejmie się wydania usuniętych z tej wersji pracy pozostałych czterech rozdziałów, oraz pozostałych prac Hugo Bonka.
Łukasz Nowok
Ocena: 6/6
Autor: Hugo Bonk
Redakcja: Alicja Dobrosielska, Marek Pacholec
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza PRUTHENIA
