Walentynki, obchodzone 14 lutego, to święto zakochanych, którego nazwa wywodzi się od świętego Walentego. W Kościele katolickim wspomnienie tego patrona przypada na ten sam dzień. Tradycja tego święta obejmuje wysyłanie listów miłosnych, często wierszowanych, oraz obdarowywanie ukochanych drobnymi upominkami. Jaka jest historia Walentynek?
Walentynki obchodzono w południowej i zachodniej Europie już w średniowieczu, natomiast północne i wschodnie regiony dołączyły do tej tradycji znacznie później. Choć święto ma katolickiego patrona, niektórzy wiążą je ze starożytnym rzymskim zwyczajem, polegającym na losowaniu imion potencjalnych partnerek z urny.
Niektórzy wskazują, że walentynkowe tradycje nawiązują do Luperkaliów, starożytnego święta płodności obchodzonego 13–15 lutego na cześć Junony, bogini kobiet i małżeństwa, oraz Pana, bóstwa przyrody. Motywy miłosne przywołują także postacie z mitologii, takie jak Kupidyn, Eros czy Juno Februata. Jednak Walentynki wcale się nie wzięły od Luperkaliów.
Brytyjczycy uważają Walentynki za swoje święto, przypisując jego światową sławę sir Walterowi Scottowi (1771–1832). To właśnie anglosaskie kraje spopularyzowały zwyczaj wysyłania kartek i upominków. Obecnie Walentynki są jednym z najbardziej skomercjalizowanych świąt, a ich popularność nie słabnie, zwłaszcza w kulturze zachodniej.
Krótka historia Walentynek
Walentynki pokrywają się z dniem wspomnienia dwóch chrześcijańskich męczenników noszących imię Walentyn. Zwyczaje związane z tym świętem nie mają jednak bezpośredniego związku z ich życiem.
W źródłach historycznych pojawia się kilku świętych o tym imieniu – jeden był księdzem w Rzymie, drugi biskupem w Terni. Obaj ponieśli śmierć męczeńską w III wieku, choć nie można wykluczyć, że była to ta sama osoba. Niewiele wiadomo o ich życiu, a brak szczegółowych danych biograficznych sprawia, że wokół ich postaci narosło wiele legend.
Już w XVIII wieku pojawiła się teoria, że Walentynki zostały ustanowione 14 lutego w celu zastąpienia starożytnych Luperkaliów. W 496 roku papież Gelazy I zakazał obchodzenia tego pogańskiego święta, jednak nie istnieją dowody na to, że w jego miejsce wprowadzono Walentynki.
Kolejne źródła podtrzymywały legendę o Walentym, dodając nowe szczegóły. Według późniejszych przekazów, papież Juliusz I miał zbudować kościół nad jego grobem. W rzeczywistości było to pomylenie z innym Walentym – rzymskim trybunem, który przekazał ziemię pod budowę świątyni w czasach pontyfikatu Juliusza. Mimo to ta wersja historii pojawiła się w wielu średniowiecznych martyrologiach, w tym w XIII-wiecznej Legenda aurea.
W XVIII wieku legenda zyskała dodatkowy romantyczny wątek – przypuszcza się, że w wieczór poprzedzający egzekucję Walenty napisał list do uzdrowionej córki strażnika, podpisując go Twój Walenty. To właśnie stąd pochodzi zwyczaj składania życzeń walentynkowych i używania zwrotu From your Valentine.
Święty Walenty z Terni i jego uczniowie
Niektóre przekazy sugerują, że Walenty został pochowany w rzymskim kościele św. Praksedy, niedaleko cmentarza św. Hipolita. Według tradycji, córka strażnika więziennego – Julia – miała zasadzić w pobliżu jego grobu drzewo migdałowe o różowych kwiatach, które do dziś symbolizuje trwałą miłość i przyjaźń.
Dodatkowe legendy podają, że Walenty potajemnie udzielał ślubów chrześcijańskim żołnierzom, co było nielegalne za rządów Klaudiusza II. Cesarz miał zakazać małżeństw, aby zwiększyć liczebność swojej armii, uznając, że żonaci mężczyźni nie nadają się na żołnierzy. Historyk George Monger podważa jednak tę teorię, wskazując, że Klaudiusz nigdy nie wprowadził takiego zakazu i wręcz zachęcał swoich żołnierzy do posiadania wielu żon.
Jedna z popularnych legend głosi, że Walenty, chcąc przypomnieć żołnierzom o ich ślubach i miłości Boga, wręczał im pergaminowe serca, co mogło dać początek tradycji związanej z symbolem serca w dniu Walentynek. Podobno nosił też pierścień z fioletowym ametystem, na którym wyryty był wizerunek Kupidyna – symbolu miłości w Cesarstwie Rzymskim. Dzięki temu żołnierze mogli go rozpoznać i prosić o udzielenie sakramentu małżeństwa.
Walentynki w tradycjach ludowych
Współczesne Walentynki wyewoluowały z dawnych europejskich tradycji, które na przestrzeni wieków ulegały zmianom. W Anglii istniał zwyczaj obdarowywania ukochanych listami i prezentami, a w hrabstwie Norfolk tajemnicza postać zwana Jack Valentine zostawiała dzieciom słodycze i podarunki.
W Słowenii natomiast Walenty był uznawany za zwiastuna wiosny i patrona pszczelarzy oraz pielgrzymów. Wierzono, że właśnie 14 lutego rośliny zaczynają wzrastać, a ptaki łączą się w pary.
Historia Walentynek i romantycznej miłości
Obchody Dnia Świętego Walentego zostały ustanowione przez Kościół Zachodni na cześć chrześcijańskiego męczennika, lecz nie miały początkowo żadnych romantycznych konotacji. Dopiero w XIV wieku angielski poeta Geoffrey Chaucer po raz pierwszy powiązał Walentynki z romantycznym uczuciem w swoim dziele Parlament Ptactwa.
Chaucer pisał: Bo to było w dzień Świętego Walentego, kiedy każdy ptak przylatuje, aby wybrać swoją drugą połowę.
Niektórzy badacze twierdzą, że Chaucer mógł odnosić się do święta św. Walentego z Genui, obchodzonego 3 maja, co lepiej pasowałoby do sezonu godowego ptaków w Anglii. Warto też zauważyć, że w kalendarzu juliańskim 14 lutego przypadałoby bliżej końca lutego, czyli okresu, w którym faktycznie ptaki zaczynały łączyć się w pary.
Pierwsze Walentynki w historii? Dwór miłości i rycerskie tradycje
Pierwsza udokumentowana wzmianka o obchodzeniu 14 lutego jako święta miłości pojawiła się w XIV wieku na francuskim dworze. W 1400 roku, podczas panowania Karola VI, powstał dokument opisujący „Dwór Miłości”, czyli uroczystość, w ramach której rycerze i damy konkurowali w poezji miłosnej i uczestniczyli w pojedynkach.
Chociaż nie wszystkie legendy o św. Walentym można potwierdzić historycznie, jego postać na trwałe wpisała się w kulturę europejską. Dziś święto to obchodzone jest niemal na całym świecie jako dzień miłości i romantycznych gestów.
Historia Walentynek w nowożytności
W 1797 roku brytyjski wydawca opublikował The Young Man’s Valentine Writer, zbór romantycznych wierszy, które miały pomóc młodym mężczyznom w wyrażaniu uczuć. Było to szczególnie pomocne dla tych, którzy nie czuli się na siłach, by samodzielnie komponować miłosne wyznania. Wkrótce drukarnie zaczęły produkcję ozdobnych kartek z gotowymi wierszami i ilustracjami.
Na początku XIX wieku papierowe walentynki zyskały taką popularność w Anglii, że ich produkcję rozpoczęto na skalę przemysłową. Ozdabiano je prawdziwą koronką i wstążkami, a po 1850 roku wprowadzono do użycia papierową koronkę. Pomimo wysokich kosztów wysyłki, w 1835 roku w Wielkiej Brytanii nadano pocztą aż 60 000 takich kartek.
Rewolucja pocztowa i jej wpływ na walentynki
Prawdziwy przełom nastąpił dzięki reformie pocztowej Sir Rowlanda Hilla, która obniżyła koszty wysyłki. W 1840 roku wprowadzono pierwszy znaczek pocztowy, Penny Black, co umożliwiło anonimowe wysyłanie walentynek. Zaledwie rok później liczba wysłanych kartek wzrosła do 400 000. To właśnie wtedy pojawiły się bardziej frywolne i odważne wiersze, mimo ogólnej pruderyjności epoki wiktoriańskiej.
Produkcja walentynek stała się dużym przedsięwzięciem, a Charles Dickens nazwał ją Manufakturą Kupidyna. W fabrykach zatrudniano tysiące kobiet, które tworzyły ozdobne kartki na ogromną skalę. Wśród czołowych wydawców znajdowały się firmy, których prace dziś można podziwiać w zbiorach Uniwersytetu Metropolitalnego w Manchesterze, gdzie przechowywanych jest 450 XIX-wiecznych walentynek.
Historia Walentynek po drugiej stronie Atlantyku
W 1847 roku w Stanach Zjednoczonych Esther Howland (1828–1904) z Worcester w stanie Massachusetts rozpoczęła masową produkcję walentynek. Zainspirowała ją kartka, którą otrzymała z Anglii. Postanowiła stworzyć własne wzory, importując papierowe koronki i kwiatowe dekoracje. Jej prace odniosły ogromny sukces i wyznaczyły standardy dla przyszłych producentów kart okolicznościowych.
Zwyczaj wysyłania walentynek szybko stał się popularny w całym kraju. W 1849 roku w piśmie Graham’s American Monthly odnotowano: Dzień Świętego Walentego staje się, a nawet już się stał, świętem narodowym.
Historia Walentynek w Polsce
Obchody Walentynek w Polsce pojawiły się w wyniku wpływów kultu św. Walentego, który pochodził z Bawarii i Tyrolu. Święto to, choć znane było na Zachodzie, na stałe zagościło w polskim kalendarzu dopiero w latach 80. XX wieku, kiedy to w naszym kraju zaczęto je nieformalnie obchodzić, nazywając je właśnie „Walentynkami”.
Pierwsze próby wprowadzenia walentynkowych tradycji miały miejsce w 1989 roku, kiedy to Stowarzyszenie Młodzieży Niepełnosprawnej „Alfa” z Bytomia zaczęło rozprowadzać kartki walentynkowe.
Choć początkowo nie były one powszechnie popularne, zyskały większą uwagę dopiero w latach 90. XX wieku, kiedy ich promocję podjęły osoby związane z mediami i kulturą. Szczególną rolę odegrała w tym procesie Nina Kowalewska-Motlik, dyrektorka wydawnictwa Harlequin, która wspólnie z Niną Terentiew zorganizowała telewizyjną kampanię promującą Walentynki w 1992 roku.
Zgodnie z jej wspomnieniami, to właśnie telewidzowie zaproponowali polską nazwę tego święta. To właśnie dzięki takim inicjatywom Walentynki stały się zjawiskiem szeroko obecnym w polskiej popkulturze.
Kilka polskich miast twierdzi, że przechowuje relikwie św. Walentego. Należą do nich Lublin, Kraków oraz Chełmno, które każdego roku 14 lutego organizują wydarzenia upamiętniające tego patrona zakochanych. W tych miejscach niezmiennie obchodzone są uroczystości związane z kultem św. Walentego.
Z kolei stałym elementem obchodów Walentynek w całej Polsce jest tradycja wzajemnego obdarowywania się ozdobnymi kartkami walentynkowymi. Zwykle są to czerwone kartki, często w kształcie serca, które zawierają miłosne wierszyki, a nierzadko także wyznania uczucia.
Warto wspomnieć, że od 2002 roku w Chełmnie organizowane są coroczne wydarzenia pod nazwą „Walentynki Chełmińskie”, które stały się jednym z bardziej rozpoznawalnych lokalnych świąt. Chełmno, które od średniowiecza przechowuje relikwie św. Walentego w tamtejszym kościele farnym pw. Wniebowzięcia NMP (zbudowanym w latach 1280–1320), połączyło lokalny kult tego patrona z tradycjami anglosaskimi, tworząc unikalne obchody, które przyciągają liczne osoby pragnące uczcić święto zakochanych w wyjątkowy sposób.
Walentynkowa komercjalizacja i współczesne Walentynki
Pod koniec XIX wieku tradycja ręcznie robionych kartek zaczęła zanikać, ustępując miejsca masowej produkcji kart okolicznościowych. Współczesne walentynki to nie tylko kartki, ale również kwiaty, czekoladki i inne upominki. W 2015 roku Brytyjczycy wydali na to święto 1,9 miliarda funtów.
Już w 1868 roku brytyjska firma Cadbury wprowadziła na rynek Fancy Boxes – zdobione pudełka czekoladek w kształcie serca, które szybko stały się symbolem walentynek.
Obecnie walentynki są obchodzone na całym świecie. U.S. Greeting Card Association szacuje, że każdego roku w USA wysyłanych jest około 190 milionów kartek walentynkowych, a liczba ta wzrasta do 1 miliarda, gdy uwzględnimy kartki tworzone przez dzieci na zajęciach szkolnych. Co ciekawe, to nauczyciele otrzymują ich najwięcej.
Na przełomie tysiącleci Internet otworzył nowe możliwości obchodzenia tego święta. Popularne stały się e-kartki, cyfrowe kupony miłosne oraz personalizowane wiadomości. Coraz częściej walentynki uważane są za „święto Hallmark”, ze względu na jego komercyjny charakter.
W 2016 roku katoliccy biskupi Anglii i Walii ustanowili specjalną nowenną modlitewną dla osób samotnych, które pragnęły znaleźć małżonka przed Walentynkami. To dowodzi, że nawet w świecie zdominowanym przez marketing, ten dzień wciąż ma głębsze znaczenie dla wielu ludzi.
Katarzyna Fiołkowska
