W 2019 roku polska Policja hucznie obchodzi setną rocznicę jej utworzenia, tym samym nawiązując do Policji Państwowej, istniejącej od 1919 roku. O ile większość akceptuje i odwołuje się do historii Policji Państwowej, funkcjonującej w okresie międzywojennym, o tyle większość chce zapomnieć o istniejącej w latach 1944-1989 Milicji Obywatelskiej, która jest pewnego rodzaju czarnym charakterem, w dziejach polskiej Policji. Lecz czy wiemy, jaki był cel jej powstania i jakie były jej zadania?
Okres przejmowania władzy przez komunistów w Polsce i związany z tym program przeobrażeń, do dzisiaj wzbudza wiele emocji wśród polskiego społeczeństwa. Rezultatem wspomnianego wyżej zainteresowania najnowszą historią Polski, jest stosunkowo duża ilość prac poświęconych walce o utrwalenie władzy ludowej. W wielu opracowaniach, często wspomina się o aparacie bezpieczeństwa i milicji, nie zaznaczając jej struktury i okoliczności jej powstania.[1]
Podpisanie kapitulacji przez państwo niemieckie 9 maja 1945r., zakończyło działania wojenne w Europie. Podczas działań wojennych mających miejsce na przestrzeni lat 1939-1945, na krótko doszło do współpracy pomiędzy blokiem państw zachodnich a Rosją, rządzoną przez komunistów. Niestety sukcesy militarne Armii Czerwonej sprowokowały Stalina do kolejnego kroku, którym było utworzenie szeregu państw od Europy po Azję, mających się stać ostoją komunistów. Opanowywanie władzy w kolejnych państwach, odbywało się za pomocą rdzennych komunistów, przy wsparciu władz sowieckich. By jednak urzeczywistnić wspomniany wyżej cel, Stalinowi potrzebny był skuteczny aparat władzy, który nie skupiał się wyłącznie na zwalczaniu przestępczości i zagwarantowaniu bezpieczeństwa obywatelom, lecz pełnił również funkcje ideologiczne i polityczne. [2]
Urzeczywistnieniem wspomnianych wyżej zamierzeń, był dekret z z 27 lipca 1944 roku, o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej, według którego to Rady Narodowe w terenie tworzyły jednostki Milicji Obywatelskiej i sprawowały nad nimi kontrolę społeczną. Poza tym, urzędy Milicji miały podlegać Radom w zakresie gospodarczym czy budżetowym. Jeśli chodzi natomiast o zwierzchnictwo merytoryczne i służbowe, miał nim kierować kierownik Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. Niestety wytworzony wyżej dualizm władzy, budził coraz większe obawy przedstawicieli komunistów, którzy w Radach Narodowych widzieli zagrożenie dla tworzenia się nowych władz ludowych. Rezultatem tego będzie fakt, iż wspomniany wyżej akt, pomimo zatwierdzenia przez Radę Narodową, nigdy nie wszedł w życie. O ile dyrektywa Manifestu Lipcowego nie została zrealizowana, o tyle wydano akty wykonawcze, które nakładały szereg zadań na organy bezpieczeństwa. [3]
Po formalnym rozwiązaniu Policji Państwowej 15 sierpnia 1944 roku można było przystąpić do tworzenia zapowiedzianej wyżej instytucji. Sama Milicja Obywatelska została powołana do życia dekretem z dnia 7 października 1944 roku, tym samym sankcjonując pod względem prawnym istniejącą od dwóch miesięcy instytucję.[4] Do podstawowych zadań nowo powołanej instytucji należało:
- Ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego.
- Dochodzenie i ściganie przestępstw.
- Wykonywanie zleceń władz administracyjnych, sądów i prokuratury w zakresie przewidzianym prawem.
Wspomniane wyżej hasła, pozwalały nowym władzom stwierdzić, iż nowo utworzona Milicja jest kontynuacją Policji Państwowej, co było tylko zwykłym zagraniem politycznym, w praktyce funkcjonując jako jedno wielkie zaprzeczenie swojej poprzedniczki. Dowodem tego było złamanie konstytucji z czasów II RP, która mówiła o apolityczności służb policyjnych.[5] Uzupełnieniem wspomnianych wyżej przepisów był dekret z 20 lipca 1954 roku, w którym uzupełniono podstawy prawne i zasady działania Milicji Obywatelskiej. Jednak prawdziwe zmiany nadeszły dopiero 21 grudnia 1955 roku, kiedy MO zostało podporządkowane Ministrowi Spraw Wewnętrznych, z racji zlikwidowania Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Nowy dekret wyróżniał również wprowadzenie nowych 13 zadań Milicji Obywatelskiej, wśród których możemy wymienić:
– utrzymywanie bezpieczeństwa publicznego,
– ochrona spokoju, ładu i porządku publicznego,
– ochrona życia o zdrowia obywateli,
– ochrona własności społecznej i mienia obywateli,
– zapobieganie i przeciwdziałanie przestępczości oraz zorganizowane skutecznych metod tej walki,
– prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach karnych,
– wykonywanie zleceń rad narodowych i ich prezydiów- w zakresie prawem przewidzianym,
– czuwanie nad przestrzeganiem przepisów wynikających z innych ustaw szczególnych,
– czuwanie nad przestrzeganiem przepisów o ruchu ulicznym i drogowym,
– wydawanie pozwoleń na posiadanie broni palnej, przebywanie w strefie nadgranicznej, dokonywanie fotografii i filmów w miejscach, gdzie takie zezwolenie jest wymagane,
– wydawanie dowodów osobistych i prowadzenie ewidencji ludności,
– prowadzenie rejestracji cudzoziemców,
– wykonywanie innych czynności wymaganych prawem. [6]
Co do samej struktury organizacyjnej Milicji Obywatelskiej, jej pierwszym komendantem został generał Franciszek Jóźwiak – „Witold”.[7] W nowo przyjętej strukturze Komendy Głównej podstawowymi jednostkami były trzy oddziały tj:
– Oddział Służby Zewnętrznej, który dzielił się na wydziały: Organizacji i Nadzoru Administracyjnego, Nadzoru nad Ochroną Obiektów Państwowych i Społecznych, Bezpieczeństwa Ruchu Pieszego i Kołowego, Milicji Kolejowej i Wodnej, Organizacji Służby i Posterunków MO, Walki z Nierządem, Przestępczością Nieletnich oraz Włóczęgostwem i Żebractwem.
– Oddział Służby Śledczej, zajmujący się: przemytem, kradzieżami, fałszerstwami, bandytyzmem, handlem walutą i narkotykami, przestępstwami urzędniczymi, przestępstwami podatkowymi i spekulacją.
– Oddział Szkoleniowo-Polityczny, który zajmował się pracą z oficerami, szkoleniami politycznymi, jak również studiami i wydawnictwem.
Oprócz powyższych w skład Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej wchodziły tzw inne jednostki organizacyjne, wśród których możemy wymienić:
– Oddział ogólny,
– Inspektorat ORMO,
– Biuro Rejestracji Cudzoziemców,
– Samodzielny Wydział Personalny,
– Samodzielny Wydział Specjalny.
Fot. Wikimedia Commons
Z tego Wydział Specjalny był podporządkowany bezpośrednio Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego i zajmował się inwigilacją polityczną samych funkcjonariuszy. Jeśli chodzi o strukturę terenową Milicji, była ona ściśle dostosowana do podziału terytorialnego państwa dzieląc się na komendy wojewódzkie, powiatowe, jak również komisariaty i posterunki MO. Biorąc pod uwagę sytuację polityczną w kraju, jak również walkę władz komunistycznych z polskim podziemiem, stan zatrudnienia w Milicji Obywatelskiej już w 1945 roku, liczył 62 tysiące, do czego dochodziło 25 tysięcy pracowników bezpieczeństwa publicznego i 32 tysiące oficerów i żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.[8]
Początkowe lata działalności Milicji Obywatelskiej to głównie walka z opozycją antykomunistyczną, zabezpieczenie imprez politycznych, takich jak referendum 1946 roku, czy wybory parlamentarne z 1947 roku. Dochodziły też problemy z zaopatrzeniem w mundury, środki transportu, czy słabe wyszkolenie samych funkcjonariuszy, którzy w początkowym okresie działalności zamiast wprowadzania porządku, siali strach i pustoszenie. Z racji braków kadrowych i sytuacji międzynarodowej, do Milicji ciągnęło bardzo często młodych mężczyzn bez wykształcenia, którzy przyzwyczajeni do wojennego stylu życia, mogli dać upust swoim emocjom. Większość nowo przyjmowanych milicjantów nie miała przynależności partyjnej. Wiele komend zostało zorganizowanych, przez oddziały Armii Ludowej, jak np. w Lublinie, Częstochowie, Rzeszowie, czy Siedlcach. W oddziałach nie brakowało też byłych członków Batalionów Chłopskich, czy Armii Krajowej. Milicja była też świetnym sposobem uniknięcia kary czy służby wojskowej. Innym problemem była początkowo głodowa pensja milicjantów, która w latach 1945-1946 wynosiła średnio 500-550 zł, co z kolei przełożyło się na niski stan bezpieczeństwa w Polsce w pierwszej dekadzie po zakończeniu II wojny światowej. [9] Inaczej wyglądała sytuacja z uzbrojeniem, którego po zakończeniu II wojny światowej było pod dostatkiem. Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 50, kiedy przestała istnieć legalna jak i podziemna opozycja. Już w styczniu 1951 roku, korzystając z rozwiązań radzieckich, na terenowe jednostki MO nałożono nowe obowiązki, takie jak zwalczanie pijaństwa czy demoralizacji wśród młodzieży. Nadal jednak angażowano funkcjonariuszy do typowo propagandowych akcji, takich jak walka ze stonką ziemniaczaną, co z czasem przybierało formy pewnego rodzaju schizofrenii antykapitalistycznej. Pewnego rodzaju odwilż we władzach MO przyszła dopiero wraz ze śmiercią Stalina w 1953 roku. Już wiosną 1954 roku, przeniesiono do Milicji Centralną Registraturę Daktyloskopijną i laboratorium ekspertyz, co z kolei w połączeniu z Wydziałem Naukowo-Technicznym przyczyniło się do utworzenia Zakładu Kryminalistyki. Dodatkowo w celu dostarczenia odpowiednich specjalistów utworzono w Warszawie szkołę techników śledczych, która w niedługim czasie została przeniesiona do Legionowa. Wszystkie te reformy, jak również wprowadzony dekret z 7 grudnia 1954 roku, o czym była mowa wyżej, przyczynił się do pewnego odpolitycznia samej Milicji. W celu realizacji wspomnianych wyżej zadań, Milicja korzystała z szeregu uprawnień takich jak: legitymowanie w celu ustalenia tożsamości, zatrzymywanie osób podejrzanych o popełnianie przestępstwa lub naruszających porządek publicznych, czy do stosowania środków przymusu bezpośredniego, z czego korzystano z ogromną swobodą, w porównaniu do dzisiejszych czasów.[10] Wśród uzbrojenia oddziałów Milicji Obywatelskiej, możemy wymienić: Pistolet TT, Pistolet P-64, Pistolet P-83 Wanad, Pistolet maszynowy PPSz-41, Pistolet maszynowy PM 63 Rak, Pistolet maszynowy PM-84 Glauberyt, Karabin AK, Karabin AKMS, Ręczny Miotacz Granatów Łzawiących (RMGŁ), Miotacz Pocisków Gumowych (MPG), Automatyczna Wyrzutnia Granatów Łzawiących ( AWGŁ). [11]
Kolejny przełom miał miejsce 13 listopada 1956 roku, kiedy to zlikwidowano Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, włączając go do kompetencji MSW i podległych mu funkcjonariuszy. [12] W opinii rządzących manifestacje udowodniły, iż istniejące dotąd jednostki Milicji nie są gotowe do pacyfikowania szeroko zakrojonych manifestacji, co próbowano zmienić tworząc ZOMO – Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, które początkowo uzbrojone w pałki i tarcze, miały za zadanie tłumić zamieszki, z czego skrzętnie korzystano w marcu 1968, grudniu 1970, czy podczas stanu wojennego, okrywając niechlubną sławą całą formację.[13]
Fot. Wikimedia Commons
Nie można jednak zapomnieć, iż Milicja zajmowała się również tym, co stanowi podstawy działalności wszystkich Policji na świecie, to jest ochroną porządku publicznego i zwalczaniem przestępczości. Niestety stopniowy wzrost przestępczości i dodatkowe obowiązki nakładane na milicjantów powodowały, iż system z czasem stawał się niewydolny, odpowiadając dalej potrzebom walki z podziemiem i stabilizacją życia. Niestety bardzo często sami milicjanci byli rekrutowani na podstawie przesłanek politycznych i ideologicznych, i bardzo często nie prezentowali się najlepiej. Nie zmienia to jednak faktu, iż z czasem rozpoczęto tworzenie dobrze działającej służby wywiadowczej, czy pionu do walki z przestępczością gospodarczą, których oficerowie, dużo wcześniej od innych zdiagnozowali niewydolność i nieefektywność gospodarki socjalistycznej. Pomimo licznych przemian i szerokiego upolitycznienia interesującej nas formacji warto zaznaczyć, iż na przestrzeni lat Milicja odniosła również szereg sukcesów, wśród których możemy wyróżnić: zatrzymanie sprawców włamania do NBP w Wołowie w 1962 roku, ujęcie „wampira” z Gałkówka, który w latach 1952-1956 zabił sześć kobiet, aresztowanie Krzysztofa Plewy, który w latach 1970-1972 dokonał 20 napadów na kobiety, czy ujęcie sprawców włamania do bazyliki w Gnieźnie.[14] Wykorzystując powyższe sukcesy Milicja starała się cały czas o społeczną aprobatę. Dowodem tego były liczne kampanie reklamowe, filmy, czy spotkania. Niestety na skutek działalności władz, relacje na linii milicja- społeczeństwo ulegały coraz większej korozji. Nie możemy jednak zapomnieć , iż pomimo olbrzymiego upolitycznienia , instytucja ta była sprawnym organem walczącym z przestępczością w Polsce.[15]
Mgr Mateusz Baran
Bibliografia:
Dudek A., Bijące serca partii, [w:] Wprost 24 [on Line]. 2001, dostęp z dnia 14.03.2010.
Majer P., Milicja Obywatelska 1944-1957. Geneza, organizacje, działalność, miejsce w aparacie władz, Olsztyn 2004.
Sykut P., Geneza i powstanie Milicji Obywatelskiej, Źródło: http://www.kujawsko-pomorska.policja.gov.pl/kb/informacje/historia-policji/historia-policji-1945/2997,Geneza-i-powstanie-Milicji-Obywatelskiej-1944-1990.html, dostęp z dnia 09-07-2019.
Głowacz D., Bartosik Z., Od Policji Państwowej, do Policji, Kwartalnik Policyjny 2/2014.
Misiuk A., Materiały i dokumenty [w:] Przegląd Policyjny nr 1 i 2, Szczytno 1999.
Majer P., Misiuk A., Policja a społeczeństwo- wydane problemy, Szczytno 1997.
Dz. U. Nr 7/1944, poz. 33.
Misiuk A., Historia Policji w Polsce. Od X wieku do współczesności, Warszawa 2008.
Roszkowski W., Historia Polski 1945-1980, Warszawa 2003.
Jakubowski Z., Milicja Obywatelska 1944-1948, Warszawa 1998.
https://uzbrojenie.fandom.com/pl/wiki/Milicja_Obywatelska_(MO).
Przypisy:
[1]Z. Jakubowski, Milicja Obywatelska 1944-1948, Warszawa 1998, s 5-7
[2]W. Roszkowski, Historia Polski 1945-1980, Warszawa 2003, s. 7-9
[3]A. Misiuk, Historia Policji w Polsce. Od X wieku do współczesności, Warszawa 2008, s. 172
[4]Dz. U. Nr 7/1944, poz. 33
[5]P. Majer A. Misiuk, Policja a społeczeństwo- wydane problemy, Szczytno 1997, s. 39
[6]A. Misiuk, Materiały i dokumenty [w:] Przegląd Policyjny nr 1 i 2, Szczytno 1999, s. 169
[7]D. Głowacz, Z. Bartosik, Od Policji Państwowej, do Policji, Kwartalnik Policyjny 2/2014 , s.122
[8]A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…,dz. cyt., s. 174-177
[9]P. Sykut, Geneza i powstanie Milicji Obywatelskiej, Źródło: http://www.kujawsko-pomorska.policja.gov.pl/kb/informacje/historia-policji/historia-policji-1945/2997,Geneza-i-powstanie-Milicji-Obywatelskiej-1944-1990.html, dostęp z dnia 09-07-2019
[10]A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…,dz. cyt., s. 179-180
[11]Źródło: https://uzbrojenie.fandom.com/pl/wiki/Milicja_Obywatelska_(MO), dostęp z dnia 09.07.2019
[12]P. Majer, Milicja Obywatelska 1944-1957. Geneza, organizacje, działalność, miejsce w aparacie władz, Olsztyn 2004
[13]A. Dudek, Bijące serca partii, [w:] Wprost 24 [on Line]. 2001, dostęp z dnia 14.03.2010
[14]A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…,dz. cyt., s. 184-186
[15]Z. Małecki, Instytucje policyjne na ziemiach polskich od 1919 do 1990 r., s. 7-9
