Marcin Ludwicki, Płonące pustkowie. Warszawa od upadku powstania do stycznia 1945. Relacje świadków
Druga wojna światowa to jeden z najtragiczniejszych okresów dla historii Polski. Bezmiar zniszczeń i cierpień jest trudny do opisania czy pojęcia, szczególnie dla pokoleń, które wojny nie zaznały. Bodaj najtragiczniejszym przykładem miasta, które ucierpiało w wyniku działań wojennych jest Warszawa. Jej mieszkańcy doświadczyli niewyobrażalnej tragedii, jaką była pacyfikacja powstania, a następnie metodyczne niszczenie stolicy Polski. Na temat powstania warszawskiego ukazała się w Polsce bardzo obszerna literatura. Mimo upływu lat, temat ten wciąż budzi żywe zainteresowanie czytelników. Choć wojna doświadczyła wiele miejscowości oraz ich mieszkańców, tragiczną palmę pierwszeństwa ma Warszawa jako miasto, które Hitler skazał na zagładę.
Nakładem wydawnictwa Zona Zero, ukazała się praca autorstwa Marcina Ludwickiego. Autor, może znany czytelnikom za sprawą publikacji z 2017 roku pt.: „Niezatapialni i łódź podwodna. Kazimierz, Władysław i Stanisław Rodowiczowie”, dotyczącej dziejów konspiracyjnej radiostacji i losów rodziny Rodowiczów. Temat powstania warszawskiego, jakkolwiek dobrze opisany w literaturze przedmiotu, podejmuje on w nieco odmienny sposób. Podstawą narracji w jego pracy są wspomnienia. To właśnie autentyzm z nimi związany jest wielką zaletą publikacji oddanej do dyspozycji czytelników.
Składająca się z dziewięciu rozdziałów praca opisuje dzieje Warszawy i jej mieszkańców od momentu upadku powstania aż do wkroczenia do miasta Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku. Podstawą dla każdego rozdziału są relacje świadków wydarzeń sprzed kilkudziesięciu lat, które poddano edycji wyłącznie na potrzeby przystosowania ich do ram tematycznych pracy. Autor zaznaczył, że sens źródeł w żadnym wypadku nie był zmieniany. Autor przytacza przejmujące losy mieszkańców stolicy okupowanej wówczas Polski. Świadectwa jakie pozostawili po sobie żołnierze Armii Krajowej, muzealnicy, pielęgniarki z warszawskich szpitali czy osoby, które w wyniku różnych okoliczności znalazły się w mieście i nie mogły go opuścić w omawianym okresie, kreślą obraz powolnej agonii miasta i jego mieszkańców.
Autor wykorzystał na potrzeby swojej pracy wspomnienia zdeponowane w zasobach Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. Ponadto, swoją opowieść wzbogacił o obszerne zbiory edycji źródłowych i opracowania. W efekcie redakcji tychże tekstów, do rąk czytelnika trafiła publikacja będąca dużym zbiorem uporządkowanych chronologicznie wspomnień i relacji. Można odnieść wrażenie, że wszystkie rozdziały to niekończący się potok ludzkich tragedii rozgrywających się na tytułowym „płonącym pustkowiu”. Wydarzenia, które dziś uznalibyśmy za szokujące lub nadzwyczajne, wówczas były codziennością. Bestialstwo okupantów przejawiające się w morderstwach, gwałtach, grabieżach i systematycznym niszczeniu stolicy Polski, jest ponurym świadectwem losu jaki spotkał powstańczą warszawę. Oprócz tragedii ludzkich, w pracy pojawia się jeszcze jeden, mniej znany szerszemu gronu czytelników wątek. Jest nim los polskich dóbr kultury, które nierzadko z narażeniem życia ratowali muzealnicy przed zagrabieniem.
W książce zamieszczono archiwalne zdjęcia zebrane z Narodowego Archiwum Cyfrowego, Bundesarchiv, Biblioteki Miasta Stołecznego Warszawy, Imperial War Museum, Yad Vashem oraz Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego. Niestety, z powodu umieszczania niekiedy jednego zdjęcia na dwóch stronach, ich jakość nie zawsze jest zadowalająca. Miłym uzupełnieniem są w jednak ciekawe opisy. Praca posiada aparat krytyczny. Bibliografia, poza źródłami stanowiącymi jej podstawę, składa się również z publikacji prasowych oraz starszych najnowszych opracowań. Książkę wydano w miękkiej oprawie. Na uznanie zasługuje przystępny dobór czcionki. Uwagę zwraca również trafny i ciekawy projekt okładki.
Książkę autorstwa Marcina Ludwickiego zdecydowanie polecam wszystkim miłośnikom historii. Z uwagi na treści w niej zawarte to trudna emocjonalnie lektura. Stanowi jednak cenną pozycję na polskim rynku wydawniczym. Świadectwa w niej zebrane z pewnością zasługują na uwagę szerszego grona czytelników, a włożona w ich edycję praca zasługuje na uznanie. To przejmująca opowieść o niezliczonych tragediach, trudnych wyborach i niezłomnej woli przetrwania na płonącym pustkowiu, jakim po upadku powstania stała się Warszawa.
Wydawnictwo: Zona Zero
Ocena recenzenta: 5/6
Maciej Kościuszko
