Początki zawodowego ruchu nauczycielskiego w Polsce

Lata niewoli naszego państwa to czas dążenia do wyzwolenia narodowego i społecznego, któremu towarzyszyła walka o polską i demokratyczną szkołę. W okresie tym ugrupowania socjalistyczne opowiadały się za nowym i sprawiedliwym ustrojem społecznym oraz nadaniem nowego wyglądu całemu systemowi szkolnemu. Z kolei ugrupowania narodowe dążyły do zastąpienia szkoły zaborczej placówką polską, w której znalazłyby się treści patriotyczne i narodowe. W poszczególnych okresach walki o polską oświatę raz jeden, a innym razem drugi kierunek zdobywał więcej zwolenników.

Różne poglądy w sprawie organizacji polskiej szkoły

Statut Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji
Statut Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji

W latach 1905 – 1907 w szeregach nauczycielskich zaogniły się spory dotyczące kluczowych kierunków i treści walki o szkołę polską. Dotyczyły one głównie stosunku do kwestii jednolitości, bezpłatności i świeckości szkoły oraz jej powszechności, obowiązkowości i czasu trwania nauki. Dyskutowano także o pozycji społecznej zawodu nauczyciela, poziomie kształcenia i usytuowaniu materialnym pedagogów. Poglądy i stanowiska prezentowane przez różne środowiska doprowadziły jesienią 1905 roku do formalnego podziału ruchu nauczycielskiego na dwa nurty – postępowy i zachowawczy. W ich ramach powstawać zaczęły organizacje, stowarzyszenia i związki zawodowe nauczycieli, które to podjęły walkę o realizację własnych postulatów i programów oświatowych. Nurt zachowawczy skupiał w swych szeregach nauczycieli o poglądach umiarkowanych, a jego najbardziej znanym reprezentantem było Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego. Natomiast postępowy nurt zawodowego ruchu nauczycielskiego zjednoczył część nauczycieli szkół podstawowych i średnich często o poglądach radykalnych, pozostających w zgodzie z ideami socjalistycznymi. Jego przedstawicielem był w zaborze austriackim – Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego, a w rosyjskim – Polski Związek Nauczycielski.

W tym miejscu warto zastanowić się, jak tworzono organizacje skupiające nauczycieli i czym się one zajmowały. Już w roku 1905, a dokładniej dnia 21 października na zebraniu członków Kasy Oszczędnościowo–Zapomogowej skupionej wokół redakcji „Przeglądu Pedagogicznego” doszło do podjęcia decyzji o utworzeniu w Warszawie stowarzyszenia nauczycielskiego. W celu przeprowadzenia jego sprawnej organizacji i opracowania statutu wybrano specjalną komisję, której przewodniczącym został Jan Zydler. W jej skład weszli także przedstawiciele o różnych poglądach społeczno–politycznych, co miało podkreślić wspólne dążenie do powołania omawianej instytucji. Życie okazało się jednak przewrotne i w rezultacie zbyt dużych różnic odnośnie zadań i celów przyszłej organizacjo doszło do powstania dwóch odrębnych – Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego i Polskiego Związku Nauczycielskiego.

Początki Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego

Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego powstało dnia 9 grudnia 1905 roku w Warszawie. Skupiało głównie nauczycieli szkół średnich o poglądach umiarkowanych. Pierwszym przewodniczącym wybrano Mieczysława Brzezińskiego, a samo SNP przyjęło dwustopniową strukturę organizacyjną – oddziały terenowe i zarząd główny. Władzami stowarzyszenia były zebrania ogólne członków, zwoływane każdego roku oraz Zarząd Główny wybierany na trzy lata. Podstawowe cele określono w statucie, wśród których odnaleźć można te mówiące o doskonaleniu i rozwoju sił nauczycielskich, wzajemnej pomocy (w tym także materialnej), zakładaniu seminariów nauczycielskich, ułatwieniu odbycia praktyki wszystkim przyszłym pedagogom, organizacji konferencji dokształcających, zakładaniu bibliotek, wydawaniu czasopism szkolnych i podręczników. I tak, aby pomóc nauczycielom uzyskać środki finansowe na wyjazdy zagraniczne podnoszące kwalifikacje utworzono fundusz im. Mieczysława Brzezińskiego, który przeznaczony był dla osób pracujących w szkołach elementarnych oraz fundusz im. Emiliana Konopczyńskiego dla nauczycieli szkół średnich. W okresie 14–letniego istnienia SNP wydało 28 książek z różnych dziedzin wiedzy, w tym również z zakresu dydaktyki. Organem prasowym stowarzyszenia był „Przegląd Pedagogiczny” wydawany od 1882 roku, a przejęty przez nie w styczniu 1906 roku. O tego czasu czasopismo to, z uwagi na cenzurę carską, ukazywało się kolejno w postaci dwutygodnika „Szkoła Polska”, miesięcznika „Sprawy Szkolne” oraz „Wychowania w domu i szkole”. Od 1917 roku ponownie wrócono do nazwy „Przegląd Pedagogiczny”. Najwybitniejszym osiągnięciem Komisji Pedagogicznej, jednej z kilku organów SNP zajmujących się konkretnymi zagadnieniami było opracowanie koncepcji ustroju szkolnego w Polsce niepodległej. Komisja stanęła na stanowisku zasady wysoko zorganizowanej szkoły powszechnej i zasady jednolitości szkolnictwa. Za podstawę całego ustroju szkolnego przyjęto siedmioletnią ogólnokształcącą i obowiązkową dla wszystkich szkołę powszechną i opartą na niej czteroletnią szkołę średnią ogólnokształcącą oraz trzyletnią szkołę zawodową. SNP starało także się wpływać na polepszenie warunków pracy i życia nauczycieli. Aby zrealizować te zamierzenia prowadzono biura pośrednictwa pracy oraz pomagano pedagogom powracającym z Rosji w sprawach najpilniejszych takich jak znalezienie mieszkania czy kupno najpotrzebniejszych rzeczy. Stowarzyszenie to z uwagi na dość małą liczbę członków ( w 1905 roku – 145, w 1915 r. – 1046, a w 1918 r. – 2008) nie miało zbyt dużego zasięgu oddziaływania, jednak jego osiągnięć nie można lekceważyć. W 1917 roku Stowarzyszenie połączyło się z Polskim Związkiem Nauczycielskim i przyjęto wspólną nazwę Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego. W 1919 roku SNP weszło w skład Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych tworząc Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*