Wojtkowiak J., Polacy i Litwini. Oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922-1941. Słownik biograficzny
Spośród licznych publikacji dotyczących historii ZSRR i jego sił zbrojnych dostępnych na polskim rynku czytelniczym, profesjonalne dysertacje naukowe należą do rzadkości. Słownik biograficzny traktujący o losach Polaków i Litwinów, którzy z różnych przyczyn znaleźli się w strukturach sowieckich sił zbrojnych, pióra profesora Jakuba Wojtkowiaka, niewątpliwie jest bardzo wartościową publikacją. Cechuje ją precyzja, doskonałe oparcie źródłowe oraz znakomite przygotowanie merytoryczne autora. Słownik biograficzny jest zwieńczeniem wieloletnich badań jakie autor przeprowadził w archiwach polskich oraz przede wszystkim – rosyjskich. Mimo pewnych utrudnień wiążących się z dostępem do archiwaliów rosyjskich, nie sposób odmówić autorowi uzyskania obszernej wiedzy i materiałów o bohaterach tegoż słownika.
Profesor Jakub Wojtkowiak jest pracownikiem Zakładu Historii Powszechnej XIX i XX wieku w Instytucie Historii, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest znakomitym znawcą szeroko pojętej problematyki sowietologicznej i autorem licznych publikacji w tym zakresie. Zajmuje się głównie dziejami Polaków w strukturach sowieckich sił zbrojnych, a w szerszym ujęciu historią ZSRR. Słownik wydano nakładem Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, z którym autor współpracuje. Uwagę zwraca bardzo dobra jakość wydania, która doskonale koresponduje z bardzo wysokim poziomem merytorycznym pracy.
Obecność Polaków oraz Litwinów w strukturach sił zbrojnych ZSRR jest tematem fascynującym nie tylko historyków ale i pasjonatów historii. Postacie takie jak Konstanty Rokossowski czy Karol Świerczewski wnieśli istotny wkład w dzieje tak zwanej Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Jednak w słowniku nie brakuje nazwisk mniej znanych osób, które podobnie jak wyżej wymienieni odegrały istotną rolę w szeregach Armii Czerwonej. Autor uzasadniając obecność oficerów pochodzenia litewskiego bardzo słusznie zauważył, że wielu z nich pochodziło z mieszanych rodzin polsko-litewskich. Dodanie ich do grona osób objętych badaniami autora, czyni pełniejszym opracowanie oddane do dyspozycji czytelników.
Słownik składa się z trzech elementów. Po wstępie objaśniającym kryteria doboru bohaterów słownika, znajduje się rozdział podejmujący problematykę obecności Polaków i Litwinów w szeregach sowieckich sił zbrojnych. Zasadniczą część słownika stanowią oczywiście biogramy. Warto zauważyć, że burzliwe losy wielu bohaterów tego słownika zasługiwałyby na ekranizację, która z pewnością nie przeszłaby bez echa pośród filmowych salonów. Podczas gdy jedni wstępowali w szeregi Armii Czerwonej uwiedzieni przez wzniosłe hasła rewolucji październikowej, inni robili to z konieczności mając świadomość, że ich rodziny znajdują się na terytorium kontrolowanym przez bolszewików. Losy bohaterów słownika niejednokrotnie są zawiłe i trudne. Na końcu słownika znajdują się załączniki dotyczące stopni wojskowych, które w tymże opracowaniu mają niemałe znaczenie, oraz inne dane związane z biogramami.
Pod każdym z biogramów autor zamieścił źródła, z których czerpał informacje. Jest to nie tylko dowód jego profesjonalizmu, ale i rzadka okazja dla polskich czytelników by zapoznać się z materiałami znajdującymi się w archiwach rosyjskich, często dostępnych wyłącznie dla wąskiego grona profesjonalnych badaczy. Specyfika badań nad zasobami rosyjskojęzycznymi również została omówiona przez autora. To istotne zagadnienie miało niemały wpływ na proces powstawania słownika, dlatego przed przystąpieniem do lektury biogramów, warto zapoznać się ze słowem wstępnym profesora.
Jak już wcześniej zaznaczyłem, słownik został bardzo ładnie wydany. Twarda oprawa i bardzo przyjemna dla oka czcionka, czynią ze słownika przystępną lekturę, która przy okazji bardzo dobrze prezentuje się na regale książkowym. Przypisy znajdują się bezpośrednio pod tekstem. Stosunkowo liczne są także przypisy rzeczowe, dzięki którym czytelnik niezaznajomiony z meandrami historii sowieckich sił zbrojnych, z pewnością nie poczuje się zagubiony.
Słownik biograficzny oficerów polskiego i litewskiego pochodzenia w służbie Armii Czerwonej, polecam każdemu kto interesuje się historią sowieckich sił zbrojnych, ale również losami Polaków na obczyźnie. Autor dzięki swojej obszernej publikacji stworzył bowiem polskim czytelnikom rzadką okazję zapoznania się z dotychczas niepublikowanymi w Polsce materiałami, dotyczącymi losów naszych rodaków oraz Litwinów, w strukturach sowieckich sił zbrojnych. Jestem przekonany, że dla osób zajmujących się tą tematyką zawodowo, jest to lektura obowiązkowa.
Ocena recenzenta: 6/6
Maciej Kościuszko