Getka-Kenig, Pomniki publiczne i dyskurs zasługi w dobie „wskrzeszonej” Polski lat 1807-1830
Początek XIX wieku był dla Polaków okresem wielkich nadziei. Początkowo wiązano je z osobą Napoleona i armią francuską, a po 1815 roku z osobą cara Aleksandra I i przywróconym na mapach Europy Królestwem Polskim. Jednym z przejawów okazywania polskości we wspomnianym okresie było wystawianie pomników, mających uwarunkowania polityczno-propagandowe.
Autorem książki, poświęconej tej właśnie tematyce, jest doktor Mikołaj Getka-Kenig – urodzony w 1987 roku historyk i historyk sztuki, obecnie związany z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 2016 roku obronił pisaną pod kierunkiem prof. Jarosława Czubatego pracę doktorską Pomniki w Księstwie Warszawskim, Królestwie Polskim oraz Wolnym Mieście Krakowie w latach 1807-1830: komemoracja wizualno-przestrzenna a problem zasługi we „wskrzeszonej” wspólnocie narodowej, która stanowiła podstawę książki Pomniki publiczne…
Jak sam tytuł wskazuje, książka Pomniki publiczne… dotyczy ziem polskich w latach 1807-1830, a więc w okresie, gdzie funkcjonowało Księstwo Warszawskie, a po 1815 roku Królestwo Polskie, a także Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Wolne Miasto Kraków. Każdemu ze wspomnianych powyżej tworów państwowych poświęcony został jeden rozdział. Pozycja Getki-Keniga składa się jednak z pięciu rozdziałów – pierwszy z nich, noszący tytuł U genezy problemu: lata 1764-1807 dotyczy okresu panowania Stanisława Augusta, a także pierwszej dekady życia Polaków po utracie niepodległości.
Wspomniany wcześniej rozdział pierwszy dotyczy polityki propagandowo-politycznej, którą prowadził król Stanisław August. Czytelnik może się dowiedzieć m.in. jak wyglądała Sala Rycerska czy też popularne Łazienki za czasów panowania króla. Autor wyjaśnia czytelnikowi w sposób jasny i klarowny postępowanie Stanisława Augusta dotyczące budowy pomników i kreowaniu wystroju królewskich rezydencji. W polityce tej widać wyraźnie, do których swoich poprzedników nawiązywał wybrany w 1764 roku król, czego przykładem była np. budowa pomnika Jana III w podwarszawskim Ujazdowie.
Dużym plusem książki jest to, że autor opisuje nie tylko te pomniki, które rzeczywiście udało się postawić. Autor dużą część swojej pracy poświęcił projektom pomników, które starano się urzeczywistnić. Przykładem takiej niezrealizowanej koncepcji może być chociażby projekt kaliskiej kopuły, na szczycie której znajdować się miała postać Cesarza Napoleona. Widać, że autor zna się na opisywanym przez siebie temacie, gdyż bardzo dobrze wyjaśnia czytelnikowi to, co chce przekazać. M. Getka-Kenig nie zarzuca czytelnika zbyt dużą ilością terminologii związanej z historią sztuki, co dla laika jest oczywistym plusem.
Książka posiada bardzo bogatą bibliografię, na którą składają się oczywiście materiały źródłowe, ale także ówczesna prasa czy też w końcu opracowania naukowe. Widać, że autor przeprowadził w sposób sumienny kwerendę źródłową w celu napisania swojej książki, co widać po treści. Kolejnym atutem pozycji M. Getki-Keniga są z całą pewnością załączone na końcu książki ilustracje przedstawiające pomniki, a także projekty budowy tychże. Takich ilustracji załączono aż 49, co jest moim zdaniem dość dobrym wynikiem.
Małym minusem dla mnie jest umieszczenie tych ilustracji właśnie na końcu książki – mimo wszystko wolałbym obejrzeć np. projekt pomnika księcia Józefa Poniatowskiego czytając aktualnie o nim, aniżeli przeskakiwać na koniec publikacji. To rzecz jasna drobna uwaga, która nie wpływa na wartość naukową książki, a poziom jej jest bardzo wysoki. Poza tym publikacja Pomniki publiczne… została wydana w sposób bardzo dobry; okładka także wygląda ciekawie i zachęcająco.
Pomniki publiczne… czyta się w sposób łatwy i przyjemny, a co najważniejsze – ciekawy. Czytelnik interesujący się epoką napoleońską czy też okresem do powstania listopadowego z całą pewnością znajdzie wiele ciekawych informacji, dotyczących na przykład polityki władz polskich związanych z upamiętnieniem i wykazaniem wdzięczności carowi Aleksandrowi I za przywrócenie Królestwa Polskiego. Autor umiejętnie przedstawił kwestię polskiego społeczeństwa i podejmowanych przez nie prób budowy pomników, mających na celu uczczenie różnych, choć bardzo często tych samych osób. Dzięki książce Pomniki publiczne i dyskurs zasługi w dobie „wskrzeszonej” Polski lat 1807-1830 czytelnik może się dowiedzieć, z jakimi problemami borykali się pomysłodawcy budowy pomników przy ich powstawaniu.
Książkę polecam nie tylko pasjonatom historii sztuki, ale także tym, którzy lubią okres upadku Rzeczypospolitej oraz okres tytułowej „wskrzeszonej” Polski, a więc czas istnienia Księstwa Warszawskiego oraz późniejszych tworów państwowych do 1830 roku. Zawiera one bowiem wiele ciekawych informacji społeczno-kulturalnych, które bardzo często są pomijane, na rzecz tematyki stricte polityczno-militarnej.
Wydawnictwo: Universitas
Ocena recenzenta: 5,5/6
Hubert Nowak
