W wyniku fali strajków jakie przeszyły przez Polskę w sierpniu 1980 roku władze komunistyczne postanowiły zasiąść do rozmów z opozycją. Wynikiem owych negocjacji było podpisanie czterech porozumień, które przeszły do historii jako porozumienia sierpniowe.
(Zdj. Wikimedia Commons)
Pierwsze porozumienie podpisano 30 sierpnia 1980 roku o godzinie 8.00 w Szczecinie. Sygnatariuszami protokołu ustaleń w sprawie wniosków i postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Szczecinie (MKS Szczecin) z Komisją Rządową byli: Marian Jurczyk (przewodniczący MKS Szczecin), Kazimierz Fischbein (wiceprzewodniczący MKS Szczecin), Marian Juszczuk (MKS Szczecin), Kazimierz Barcikowski (wicepremier), Andrzej Żabiński (zastępca członka Biura Politycznego i sekretarz KC PZPR) oraz Janusz Brych (I sekretarz KW PZPR w Szczecinie). Ogromnym sukcesem protestujących było uzyskanie zapewnień dotyczących spraw ekonomicznych i socjalnych. Zapewniono im między innymi pełną zapłatę za okres strajku, a także brak kar za udział w nim. Furtką pozwalającą władzom komunistycznym na złamanie tego zapisu było sformułowanie, że karze będą podlegać „popełnione przestępstwa polityczne”. Dodatkowo zezwolono na postawienie do dnia 17 grudnia 1980 roku tablicy upamiętniającej ofiary Grudnia ’70, powrót do pracy osób zwolnionych za działalność opozycyjną w latach 70 (każdy przypadek miał być rozstrzygany oddzielnie przez dyrekcję i związki zawodowe). Do dnia 1 listopada 1983 roku miały zostać zrównane zasiłki rodzinne do poziomu tych świadczeń wypłacanych w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej, a także uzgodniono powszechną podwyżkę płac o jedną grupę zaszeregowania, a także podwyżkę najniższych rent i emerytur. Rząd zobowiązał się do skrócenia czasu oczekiwania na przydział mieszkania do lat pięciu. Wprowadzono także zmodyfikowaną Kartę Stoczniowca.
Nie uzyskano natomiast zgody strony rządzącej na utworzenie wolnych i niezależnych związków zawodowych. Użyte w porozumieniu sformułowania nie mówiły nawet o możliwości powstania takich związków. Kolejnym bardzo nieprecyzyjnym zapisem było ograniczenie cenzury, zaś w stosunkach państwo-Kościół uzyskano jedynie obietnicę szerszego dostępu do środków masowego przekazu.
Jako drugie porozumienie zawarto porozumienie 31 sierpnia 1980 roku Stoczni Gdańskiej. W sali BHP Stoczni im. Lenina podpisano dokument sygnowany przez Lecha Wałęsę (przewodniczący MKS Gdańsk), Andrzej Kołodziej (wiceprzewodniczący MKS Gdańsk), Bogdan Lis (wiceprzewodniczący MKS Gdańsk) oraz członkowie MKS Gdańsk: Lech Bądkowski, Wojciech Gruszewski, Andrzej Gwiazda, Stefan Izdebski, Jerzy Kwiecik, Zdzisław Kobyliński, Henryka Krzywonos, Stefan Lewandowski, Alina Pieńkowska, Józef Przybylski, Jerzy Sikorski, Lech Sobieszek, Tadeusz Stanny, Anna Walentynowicz, Florian Wiśniewski; ze strony rządowej: Mieczysław Jagielski (wicepremier), Zbigniew Zieliński (członek sekretariatu KC PZPR), Tadeusz Fiszbach (przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku) oraz Jerzy Kołodziejski (wojewoda gdański).
Warto zauważyć, że porozumienie gdańskie było sformułowane w sposób bardziej jednoznaczny i spełniało więcej postulatów politycznych niż porozumienie szczecińskie. Między innymi zawierało zapis o powołaniu nowych niezależnych, samorządnych związków zawodowych opartych o komitet założycielski złożony z MKS Gdańsk. Miały one być rejestrowane poza rejestrem Centralnej Rady Związków Zawodowych, a także otrzymały prawo opiniowania kluczowych decyzji społeczno-gospodarczych, takich jak np. zasady podziału dochodu narodowego. Również zapis o nierepresjonowaniu uczestników strajku nie zawierał żadnych dodatkowych obwarowań. Rząd zobowiązał się do wniesienia w ciągu 3 miesięcy projektu Ustawy o cenzurze, a także zapewnił transmitowanie niedzielnej Mszy Świętej w radio.
Przywrócenie do pracy zwolnionych po strajkach z 1970 i 1976 roku miało nastąpić automatycznie na wniosek zainteresowanego. Miano dokonać rewizji wyroków w procesach politycznych oraz zadeklarowano pełne przestrzeganie swobód obywatelskich. W zamian nowe związki zawodowe miały nie pełnić roli partii politycznej oraz wiernie przestrzegać zasad określonych w Konstytucji PRL.
W dniu 3 września 1980 roku podpisano trzecie z kolei porozumienie kończące strajk w Kopalni Węgla Kamiennego „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu Zdroju. Protokół podpisali ze strony MKS: Jarosław Sienkiewicz (przewodniczący), Stefan Pałka i Tadeusz Jedynak (wiceprzewodniczący), Jan Jarliński, Piotr Musiał, Andrzej Winczewski, Marian Kosiński, Roman Kempiński, Mieczysław Sawicki, Kazimierz Stolarski, Ryszard Kuś, Wacław Kołodyński, Władysław Kołduński, Grzegorz Stawski; ze strony rządowej: wicepremier Aleksander Kopeć, z-ca członka Biura Politycznego i sekretarz KC PZPR Andrzej Żabiński, minister górnictwa Włodzimierz Lejczak, sekretarz KW PZPR w Katowicach Wiesław Kiczan, podsekretarz stanu w Ministerstwie Górnictwa Mieczysław Glanowski, I z-ca wojewody katowickiego Zdzisław Gorczyca, rektor Politechniki Śląskiej Jerzy Nawrocki. W tekście potwierdzono ustalenia zawarte w Gdańsku, a dodatkowo zniesiono czterobrygadowy system pracy w górnictwie. Władze zobowiązały się także do przedstawienia w Sejmie projektu uchwały obniżającej wiek emerytalny górników. Ważnym ustaleniem było wprowadzenie od 1 stycznia 1981 roku wolnych wszystkich sobót i niedziel, ale niejasny zapis spowodował szereg konfliktów z tegoż tytułu na początku 1981 roku. Ze spraw socjalno-bytowych istotnym było wpisanie pylic płuc do wykazu chorób zawodowych.
Ostatnie z porozumień sierpniowych zawarto 11 września 1980 roku w Hucie „Katowice” w Dąbrowie Górniczej. Potwierdzały one poprzednio zawarte porozumienia. Wszystkie te zapisy spowodowały nie tylko czasową zmianę socjalno-bytową Polaków, ale przede wszystkim przyczyniły się do zmiany mentalności. Wokół strajkujących i nowych związków zawodowych powstał mur solidarności społecznej, co było zwiastunem początku transformacji ustrojowej.
Daria Czarnecka
Tekst powstał w kooperacji z enrs.eu
