Prawda czy mit? Zarzuty wobec Szekspira | Odpowiada dr Katarzyna Burzyńska

William Szekspir jest nie tylko jednym z najpopularniejszych twórców w dziejach, lecz także postacią, wobec której padło wiele zarzutów, również za jego życia. Czy Szekspir był kobietą? Był katolikiem czy protestantem? Wolał mężczyzn? Czy te wszystkie dzieła, faktycznie są jego autorstwa? Na te zarzuty odpowiedziała dla nas szekspirolog dr Katarzyna Burzyńska.

Zarzut 1: nie wszystkie dzieła przypisywane Szekspirowi, są jego autorstwa

Mimo, że w poważnych dyskusjach na temat Szekspira i jego sztuk nikt już od dawna nie podważa autorstwa jego dzieł, teorie spiskowe od czasu do czasu zyskują na popularności, szczególnie w nurcie kultury popularnej lub tzw. literaturze popularnonaukowej. Prof. Zbierski, wybitny szekspirolog wywodzący się z UAM w Poznaniu apelował w tej kwestii o zdrowy rozsądek.  Jego zdaniem poglądy tzw. „antystratfordczyków” są najczęściej wytworem „maniactwa i fanatyzmu nie mającego z nauką nic wspólnego”. Zgadzam się w tym względzie z prof. Zbierskim. Dlaczego mielibyśmy wątpić, że syn rękawicznika ze Stratfordu nie miałby być autorem tragedii Hamleta czy Makbeta? Odpowiedź na to pytanie znajdziemy poniekąd już w pytaniu, bo wielu pseudo-badaczy z przeszłości nie mogło zaakceptować faktu, iż prosty chłopak z prowincji, bez dyplomu uniwersytetu i tytułu szlacheckiego miałby być najwybitniejszym autorem, jakiego Anglia kiedykolwiek wydała. Jak pisze Bryson, zdaje się, że takie powątpiewanie jest wyrazem akademickiego (i nie tylko) snobizmu. Zdaniem wielu „anty-stradfordczyków” autorem dzieł tego formatu mógł być jedynie wykształcony i obyty w świecie arystokrata. Bill Bryson, autor bardzo popularnej i uznanej biografii Szekspira, jednoznacznie stwierdza, że sentymenty anty-szekspirowskie są zawsze wyrazem manipulacji istniejących faktów lub ich wybiórczą interpretacją. Trzeba pamiętać jednak o naturze dramatopisarstwa w epoce Szekspira. Autorzy niejednokrotnie przerabiali już istniejące sztuki albo współpracowali nad jednym tekstem np. Hamlet jest przeróbką zaginionego dziś pierwowzoru. Niektóre sztuki Szekspir pisał we współpracy z innymi dramatopisarzami np. „Dwóch szlachetnych krewnych” (Two Noble Kinsmen) z Johnem Fletcherem.

Zarzut nr 2: William Szekspir był homoseksualistą

Homoseksualizm jako orientacja seksualna czy element tożsamości jest anachronizmem, dlatego trudno odnieść się do tego stwierdzenia. Czy Szekspir utrzymywał kontakty seksualne z mężczyznami? Może tak, może nie. W jego biografii nie ma żadnych śladów, które by na to wskazywały, w przeciwieństwie do współczesnego mu Krzysztofa Marlowe’a, którego oskarżano publicznie o kontakty homoseksualne i ateizm; oba traktowane wówczas jako bardzo poważne przestępstwa. W „Sonetach” Szekspira znajdziemy szereg wierszy dedykowanych młodemu, pięknemu mężczyźnie. Jednak „Sonety” są ukłonem dla tradycji antycznej, a konkretnie dla miłości platońskiej opisanej w „Uczcie”. Sonety do owego młodzieńca mają naturę panegiryczną. Wyraźna jest w nich inspiracja motywem „Exegi monumentum”; potrzebą wystawienia sobie pomnika trwalszego niż ze spiżu. Zresztą w „Sonetach” pisze Szekspir także o erotycznych uniesieniach, których obiektem jest kobieta. Osobiście widziałabym go jako człowieka o nieograniczonych niczym horyzontach, wymykającego się łatkom płci czy seksualności.

Zarzut nr 3: Szekspir w głębi duszy był katolikiem i należał do tajnego ruchu

Debata na temat wyznania Szekspira twa już od ponad 150 lat. Dane biograficzne wyraźnie wskazują, że Szekspir był raczej przykładnym wyznawcą reformowanego kościoła angielskiego, którego głową była Elżbieta I, a potem Jakub I. Jednak w domu, który swego czasu należał do Johna Szekspira, ojca Williama znaleziono w osiemnastym wieku sekretny katolicki traktat podpisany imieniem i nazwiskiem ojca. Mary Arden, matka Szekspira należała też do znanej katolickiej rodziny. Badacze doszukiwali się elementów katolickich w samych tekstach Szekspira. Swoją drogą, Szekspirowi przypisywano także ateizm. Miał on należeć rzekomo do tajnej organizacji poetów i naukowców „School of Night” skupionej wokół Waltera Raleigh’a, elżbietańskiego arystokraty, poety i odkrywcy. „Nocna szkoła” miała być swego rodzaju grupą dyskusyjną na tematy religii, nauki i filozofii, ale jej członkom zarzucano ateizm, a nawet udział w praktykach okultystycznych. Wszystko to pozostaje w sferze domysłów. Ja sama zgadzam się z amerykańskim filozofem i badaczem literatury Walterem Kaufmannem, który postrzega Szekspira jako wielbiciela piękna i miłości cechującego się ogromną tolerancją. Utwory Szekspira są przede wszystkim pochwałą życia zarówno w jego pięknej jak i okrutnej odsłonie. Myślę, że takie wartości pozostają poza wykładnią sformalizowanej religii lub są wspólne dla wielu religii. Szekspir był człowiekiem formatu Leonarda Da Vinci lub Michała Anioła. Nie wierzę, że mogły by go interesować spory dogmatyczne, jakie zajmowały teologów po-reformacyjnych, zarówno katolickich jak i protestanckich.

Zarzut nr 4: Szekspir był kobietą

Chciałabym, żeby tak było! Niestety, gdyby Szekspir urodził się kobietą, to nie chodziłby do gimnazjum w Stratfordzie, gdzie poznałby dzieła antyczne tylko uczyłby się piec chleb, wyrabiać masło, haftować, cerować i prowadzić gospodarstwo domowe. Jak pisze Peter Ackroyd, autor doskonałej biografii Szekspira, 90% kobiet w Anglii Szekspira była niepiśmienna. Nie wiadomo, czy żona Szekspira Anna Hathaway przeczytała którekolwiek z dzieł dramatopisarza. Nie wiadomo, czy córki Szekspira umiały pisać i czytać. Virginia Woolf, w swoim wybitym dziele „Własny pokój” („A Room of One’s Own”) tłumaczy, dlaczego kobiety nie mogły zapisać się w dziejach literatury tak licznie, jak mężczyźni. Aby zilustrować swoje poglądy, przedstawia nam fikcyjną postać siostry bliźniaczki Williama. Judith jest tak samo utalentowana jak William, ale nie może rozwijać swoich talentów. Zmuszona przemocą do niechcianego małżeństwa popełnia samobójstwo. Gdyby William Szekspir był rzeczywiście kobietą, społeczeństwo elżbietańskie nie pozwoliłoby mu realizować marzeń o karierze aktora i dramatopisarza.