Przyczyny upadku Imperium Rzymskiego
![](https://sp-ao.shortpixel.ai/client/to_webp,q_glossy,ret_img,w_300,h_273/https://historykon.pl/wp-content/uploads/2016/01/528px-Disco_o_Missorium_Teodosio_MPLdC-300x273.jpg)
Imperium rzymskie istniało ponad 600 lat. W 395 r. zmarł Teodozdjusz Wielki, ostatni władca całego imperium. Po jego śmierci doszło do ostatecznego podziału państwa na część wschodnią ze stolicą w Konstantynopolu i zachodnią zarządzaną z Rzymu. Część zachodnia Imperium upadła w 476 r.. Część wschodnia imperium, znana jako Cesarstwo Bizantyjskie istniała aż do 1453 r., kiedy to Konstantynopol został podbity przez Turków. Upadek państwa zachodniorzymskiego oznaczał początek nowej epoki historycznej średniowiecza. Przyczyny upadku cesarstwa można podzielić na:
– polityczne,
– gospodarcze,
– ideowe,
– zewnętrzne.
Do przyczyn politycznych, można zaliczyć:
– niestabilność władzy cesarskiej – na którą coraz większy wpływ mieli dowódcy wojskowi, gwardia pretoriańska czy ciągłe walki o władzę w państwie, które ogarnęły cesarstwo po wprowadzeniu tetrarchii,
![](https://sp-ao.shortpixel.ai/client/to_webp,q_glossy,ret_img,w_208,h_300/https://historykon.pl/wp-content/uploads/2016/01/333px-Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini-208x300.jpg)
– upadek rzymskiej arystokracji – naród rzymski zanikł w masie ludów podbitych (już 212 r. uznano wszystkich wolnych mieszkańców imperium za obywateli), co doprowadziło do zatarcia się związków ze stolicą. Wydany przez cesarza Karakallę edykt uczynił obywatelami wszystkich wolnych mieszkańców imperium. Były to jednak tylko pozory. Naprawdę nikt nie był obywatelem, wszyscy zeszli bowiem do roli poddanych cesarza. Po edykcie Karakalli społeczeństwo rzymskie dzieliło się na biednych i bogatych, pomiędzy którymi mieściła się klasa średnia. Wśród bogatych szczególną rolę odgrywała rzymska arystokracja, wywodząca się nie tylko z Italii, ale również ze zromanizowanych prowincji zachodnich (Hiszpanii i Galii), którzy zasiadali w senacie, otrzymywali w epoce cesarstwa mający już tylko honorowe znaczenie tytuł konsula, i najczęściej zajmowali najwyższe stanowiska w armii. Takich ludzi zaczęto nazywać nobilami. Niektórzy z nich, zazwyczaj pochodzący ze starych rodów, których korzenie sięgały początków państwa rzymskiego mogli cieszyć się tytułem patrycjusza. Wiele rodów patrycjuszowskich w ciągu wielu lat zubożało, co znacznie osłabiło ich pozycję, kosztem nowej artystokracji, często wywodzącej się ze wzbogaconych rodzin plebejuszy,
– partykularyzm – czyli brak troski o całe państwo. Wprowadzenie tetrarchii, z jednej strony usprawniło zarządzanie nad ogromnym Imperium, z drugiej zaś strony przyczyniło się do rosnącej pozycji administracji lokalnej i jej przedstawicieli, którzy z czasem przestali się troszczyć o zobowiązania wobec Rzymu, a coraz bardziej skupili się na dbaniu o umocnienie własnej pozycji w prowincji na terenie, której przebywali. Jedną z przyczyn partykularyzmu było zrywanie więzi handlowych łączących do tej pory poszczególne prowincje, co czyniło je zamkniętymi na wpływy zewnętrzne obszarami.
Przyczyny gospodarcze:
– rozwój lautyfundiów, zamykanie się życia ekonomicznego w ramach samowystarczalnych wielkich posiadłości ziemskich (lautyfundiów) i ustępowanie gospodarki towarowo – pieniężnej na rzecz gospodarki naturalnej oznaczało kurczenie się handlu i zanik więzi ekonomicznych między odległymi prowincjami,
![](https://sp-ao.shortpixel.ai/client/to_webp,q_glossy,ret_img,w_233,h_300/https://historykon.pl/wp-content/uploads/2016/01/373px-Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002-233x300.jpg)
– upadek miast, ludzie opuszczali miasta, gdzie po złamaniu się produkcji i handlu nie mieli środków do życia i szukali zajęcia na wsi. Pewne miasta, częściowo wyludnione, zamieniały się we wsie (agraryzacja miast). Nowi wieśniacy w raz z innymi, dawniej wolnymi rolnikami, oddawali się pod opiekę wielkich panów, którzy w zamian za daniny zobowiązywali się zapewnić swym poddanym bezpieczeństwo i stawali się kolonami. Władza państwowa traciła kontakt z mieszkańcami lautyfundiów, co pogłębiało partykularyzm i ograniczało wpływy z podatków. Próbę rozwiązania problemu podjął Konstantyn, który nakazał aby kolonowie byli przywiązani do ziemi – wprowadzone przez cesarza regulacje prawne zabraniały im opuszczania miejsca zamieszkania bez zgody właścicieli.
– ucisk podatkowy – wielkie koszty utrzymania armii i biurokracji prowadziły do podwyższenia podatków. Ludność obarczona coraz większymi świadczeniami na rzecz państwa popadała w nędzę i coraz częściej zaczynała traktować władze rzymskie jako wrogie. Ponadto część zubożałego społeczeństwa porzucało życie w mieście i osiedlało się w lautyfundiach, gdzie znajdowali się poza zasięgiem administracji cesarskiej – bezpieczeństwo gwarantowali im wielcy posiadacze ziemscy, co dodatkowo pogłębiało trudności cesarstwa,
– rozwój lautyfundiów – rozrastające się lautyfundia były w praktyce samowystarczalne – ich mieszkańcy produkowali żywność i trudnili się rzemiosłem, co czyniło je zupełnie niezależnymi od administracji państwowej i okolicznych miast, które tradycyjnie były ośrodkami wymiany handlowej i produkcji rzemieślniczej. Ponadto mieszkańcy wielkich posiadłości nie podlegali opodatkowaniu – zazwyczaj składali niewielkie daniny (często składające się z płodów rolnych) właścicielom posiadłości,
–kryzys gospodarki towarowo – pieniężnej, cesarze aby podołać rosnącym wydatkom (opłacanie wojska, budowa limesu, tłumienie buntów wewnątrz państwa itd.), fałszowali monetę. Do kruszcu dodawano coraz więcej nieszlachetnych metali, zachowując nominalną wartość pieniądza. W dzisiejszych czasach można by porównać to zjawisko do drukowania pieniędzy bez pokrycia. Mieszkańcy imperium początkowo dawali się nabrać na zabiegi władz, jednakże z czasem oszustwa wyszły na jaw, co przełożyło się na spadek wartości pieniądza. Doprowadziło to do wzrostu inflacji.
Przyczyny ideowe:
– zanik ducha obywatelskiego wśród Rzymian – naród rzymski zanikł w masie ludów podbitych, co więcej edykt Karakalli z 212 r. czynił wszystkich wolnych mieszkańców imperium pełnoprawnymi obywatelami,
– triumf chrześcijaństwa – chrześcijaństwo było początkowo bardzo niechętne rzymskiej tradycji militarnej. Pierwsi chrześcijanie uważali, że prawdziwy uczeń Chrystusa nie może być żołnierzem. Ideał obrońcy wiary chrześcijańskiej narodził się dopiero w średniowieczu. Ponadto podziały religijne wewnątrz państwa prowadziły to narastającej niechęci pomiędzy poganami i chrześcijanami. UWAGA! Chrześcijaństwo miało dwoisty charakter. Można je, bowiem uznać również za czynnik wzmacniający imperium. Od chwili, gdy stało się równoprawną religią szybko znalazło uznanie cesarzy, ponieważ czyniło cesarza pomazańcem bożym, którego władza jest szczególnym darem od Boga, a samego cesarza czyniła wybranym przez Boga. Co zrozumiałe cesarza, jako wybranego przez Boga, nie można było tak po prostu usunąć i zastąpić kolejnym. Miało to szczególne znaczenie, tym bardziej, że na terenie imperium nieustannie toczyły się walki o władzę.
– barbaryzacja armii – w wyniku napływu barbarzyńców na teren Imperium Rzymskiego coraz więcej stanowisk obsadzano przybyszami z zewnątrz. Barbarzyńcy chętnie podejmowali służbę w armii i administracji publicznej imperium. Rosnącą liczba obcych doprowadziła do sytuacji, w której oddziały cesarskie tym różniły się od najeźdźców zza Renu, że służyły pod cesarskimi znakami. Choć pozwalało to Rzymowi na utrzymywanie licznej armii, sytuacja taka stwarzała zagrożenie dogadaniem się najeźdźców z „obrońcami”. Ten stan wpływał również negatywnie na ogólny poziom wyszkolenia i dyscypliny – dowódcy oddziałów barbarzyńskich na służbie imperium domagali się coraz wyższych opłat za swoje usługi, w razie odmowy grożąc buntem. Co więcej wojsko, często niezadowolone z powodu zaległego żołdu, często obwoływało cesarzem jednego z lokalnych dowódców, który na czele kilku wiernych mu legionów stawał do walki o władzę nad państwem. Już w początkowym okresie istnienia cesarstwa do podobnych praktyk często uciekała się gwardia pretoriańska, która wywierała duży wpływ na wybór cesarza.
Przyczyny zewnętrzne:
![](https://sp-ao.shortpixel.ai/client/to_webp,q_glossy,ret_img,w_300,h_180/https://historykon.pl/wp-content/uploads/2016/01/1201px-MapaWielkiejWedrowkiLudow-300x180.png)
– wędrówki ludów – nacisk ludów barbarzyńskich zza Renu i Dunaju na granice państwa powodował konieczność nie tylko ciągłej obrony granic, ale przyczyniał się również do znacznych zniszczeń wywołanych najazdami. Co więcej część najeźdźców po przekroczeniu granicy imperium osiedlała się na terenie imperium. Liczba najazdów rosła z roku na rok – okres od III do VI w. n.e. nie bez przyczyny nazywany jest okresem Wielkiej Wędrówki Ludów,
– najazdy barbarzyńców – szczególnie problematyczne dla armii rzymskiej było odpieranie kolejnych najazdów barbarzyńców, które z czasem zaczęły stanowić poważne zagrożenie. W okresie po śmierci cesarza Teodozjusza Wielkiego, cieszącego się wielkim autorytetem wśród barbarzyńców, nastał okres wielkiego niepokoju, który doprowadził do walk niszczących Imperium od środka. Nasycenie armii elementem germańskim sięgnęło szczytu. Ponadto część oddziałów germańskich wyznawało arianizm, który odrzucał dogmat o Trójcy Świętej. Prowadziło to do konfliktów z ludnością imperium rzymskiego, wyznającą coraz liczniej chrześcijaństwo.
NAJWAŻNIEJSZE PLEMIONA BARBARZYŃSKIE:
– Wizygoci – Pierwsze przekazy traktujące Wizygotów, jako osobny lud odwołują się do roku 268, w którym najechali oni cesarstwo rzymskie i opanowali Półwysep Bałkański. Zdobyli prowincje Pannonia i Iliria, a nawet zagrozili samej Italii. W ciągu następnych trzech lat zostali wyparci za Dunaj w ramach kampanii wojskowych imperatorów Klaudiusza II Gockiego i Aureliana. Utrzymali jednak Dację, którą Rzymianie opuścili w 271. Wizygoci osiedlili się w Dacji oraz przyjęli arianizm, który zakładał, że Jezus nie jest jednością z Bogiem w Świętej Trójcy, tylko osobnym istnieniem stworzonym przez Boga. To przekonanie było wbrew głównym dogmatom katolicyzmu. Do kolejnych walk z Wizygotami doszło w latach 378 – 379. W 378 r. pokonali armię cesarską w bitwie pod Adriannopolem. Do kolejnych walk doszło po śmierci Teodozjusza, kiedy władzę nad Gotami przejął Alaryk. Przez piętnaście następnych lat niewielkie konflikty były przeplatane momentami niestabilnego pokoju. W końcu, kiedy rzymskie legiony zmasakrowały rodziny trzydziestu tysięcy barbarzyńców służących w rzymskiej armii, Alaryk wypowiedział Rzymowi wojnę. Wraz z armią Wizygotów runął na Italię. Dwukrotnie bezskutecznie próbował zdobyć Rzym, aż w końcu za trzecim razem – 24 sierpnia 410 r. – barbarzyńcy wdarli się do miasta. Pomimo że Rzym nie był już wtedy oficjalną stolicą imperium, jego upadek poważnie zachwiał fundamentami cesarstwa.
– Hunowie – lud koczowniczy, który ok. roku 370 najechał Europę i wywołując wielką wędrówkę ludów, przyczynił się do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego. Hunowie urośli do rangi naprawdę poważnego problemy po tym, jak zwierzchnictwo nad wszystkimi plemionami objął Atylla, który stał się najważniejszym przywódcą koczowników pomiędzy 444 a 445 r.. W roku 449 Attyla wyraził swoje niezadowolenie z powodu niedotrzymywania przez Rzymian warunków pokoju z roku 447, to jest oferowanie azylu huńskim dezerterom i nieutworzenie pasa ziemi niczyjej na południe od Dunaju. W rezultacie negocjacji w roku 450 zawarto kolejny traktat pomiędzy Hunami a cesarstwem wschodnim. Jednakże po śmierci Teodozjusza II (408-450) 28 lipca tego samego roku jego następca Marcjan (450-457) odmówił płacenia Hunom rocznego trybutu. W tej sytuacji pod pretekstem odwetu za odmowę ręki siostry Walentyniania III, Honorii, Attyla zaatakował Galię. Rzymianie i wojska ich germańskich sprzymierzeńców wspólnie odparli huńsko-germańską armię w bitwie na Polach Katalaunijskich w roku 451. Mimo porażki, Attyla wyruszył w następnym roku na Italię i zdobył Akwileję, miał się jednak wycofać na prośbę papieża Leona Wielkiego (440-461).
– Wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich, zamieszkująca przed Wielką wędrówką ludów Europę Środkową. W noc sylwestrową 406 roku wraz ze Swebami i Alanami przekroczyli zamarznięty Ren w pobliżu Moguncji, po czym przez trzy lata pustoszyli Galię. W trakcie dalszej wędrówki po Cesarstwie Zachodniorzymskim dotarli do Północnej Afryki, gdzie po zdobyciu Kartaginy założyli swoje własne państwo (439 r.). Przetrwało ono sto lat i zostało ostatecznie podbite przez Cesarstwo Bizantyńskie w latach 533-534. W 455 roku złupili w jednym wypadzie Rzym, a ogromne skarby przewieźli do Kartaginy. Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem, a cesarzem rzymskim, Walentynianem III. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom.
– Ostrogoci – jedno z plemion germańskich. W III w. i w 1. połowie IV w., tak jak wiele innych plemion germańskich, zbliżyli się do granic Imperium Rzymskiego i osiedlili się daleko na wschodzie na północnych wybrzeżach Morza Czarnego. W roku 378 Ostrogoci wspomogli Wizygotów w bitwie pod Adrianopolem, w wyniku której zginął cesarz rzymski Walens. Nowy cesarz zgodził się na zamieszkanie przez Ostrogotów Dacji i Mezji pod warunkiem, że nie będą nękać Konstantynopola.
UPADEK IMPERIUM ZACHODNIORZYMSKIEGO
![](https://sp-ao.shortpixel.ai/client/to_webp,q_glossy,ret_img,w_291,h_300/https://historykon.pl/wp-content/uploads/2016/01/466px-Romulus_Augustulus_and_Odoacer-291x300.jpg)
W roku 476 obalony został ostatni władca cesarstwa zachodniego – Romulus Augustulus. Rok, w którym obalono jego władzę urósł do rangi przełomu dziejowego – jest najczęściej przyjmowanym punktem końcowym starożytności. Jednak ludzie żyjący w tamtych czasach z tego przełomu nie zdawali sobie sprawy. Formalny kres cesarstwa rzymskiego nie miał dla ich codziennego życia większego znaczenia. Panował od 31 października 475 do 4 września 476 roku, gdy został pozbawiony władzy przez Odoakra, który jednak zachował ustępującego cesarza przy życiu, obdarzył go majątkiem ziemskim na północ od dzisiejszego Neapolu i nakazał wypłacanie corocznej renty w wysokości 6000 solidów (odpowiadało to mniej więcej rocznemu dochodowi rzymskiego senatora). Zamieszkał w willi Castellum Lucullanum.
Do obejrzenia:
Ostatni Legion, reż. Doug Lefler (2007).
oprac. Piotr Rapiński
Jej wielkie dzięki;) super wyłożone temat 😉