Piotr Gursztyn, Ribbentrop – Beck. Czy pakt Polska – Niemcy był możliwy?
Od momentu ukazania się na polskim rynku wydawniczym książki pt. „Pakt Ribbentrop-Beck”, autorstwa Piotra Zychowicza, nie ustaje dyskusja na temat wizji alternatywnych losów Polski w trudnym dla naszego państwa okresie II wojny światowej. Choć od tego momentu dzieli nas już bez mała osiemdziesiąt lat, wizje korzystniejszego dla Polski zakończenia drugiego światowego konfliktu wciąż rozpalają wyobraźnię.
Historia kontrfaktyczna, alternatywna, wirtualna, czy pejoratywne określenie – rewizjonizm historyczny, są różnymi nazwami metody badań historycznych opartej na eksperymencie myślowym. Jednak z perspektywy czasów współczesnych trudno jest odpowiedzieć na pytania, które zadawali sobie nasi przodkowie. Niełatwo jest jednoznacznie ocenić jakimi argumentami się wówczas kierowano, nie mówiąc już o konieczności dostrzeżenia wielu zawiłych okoliczności. Warto również pamiętać, że osoba chcąca udowodnić taką czy inną tezę, może próbować subiektywnie dobierać argumenty. Taka forma zabawy historią może być bardzo ryzykowna, gdyż przesłania obiektywizm, który powinien cechować dyskusję naukową.
Napoleon powiedział, że osoba podejmująca się oceny historii, powinna być wolna od wszelkich interesów lub próżności. Nakładem Wydawnictwa Dolnośląskiego ukazała się praca autorstwa Piotra Gursztyna. W mojej ocenie z całą pewnością wpisuje się ona w intencje zawarte w słowach cesarza Francuzów. Autor jest dziennikarzem i historykiem. To istotna informacja, zważywszy na to jaką pracę oddał do dyspozycji czytelników. Zwolenników hipotezy o możliwościach sojuszu polsko-niemieckiego autor wprost nazywa rewizjonistami. Nie waha się pisać o manipulacjach czy nadinterpretacjach prezentowanych przez takie osoby. Jednak oskarżenia rzucone w stronę adwersarzy nie są gołosłowne. Piotr Gursztyn logicznie i przejrzyście wyjaśnia na kartach swojej pracy, dlaczego hipotetyczny pakt „Ribbentro-Beck” byłby nonsensem i przyniósłby Polsce zgubę. Swoje twierdzenia jasno argumentuje, nie pozostawiając miejsca na fantazje.
Wszystkie hipotezy o ewentualnym sojuszu polsko-niemieckim autor traktuje z naukową podejrzliwością i w błyskotliwy sposób je dementuje. Swoje przemyślenia opiera o bogatą literaturę przedmiotu, jednocześnie wskazując, dlaczego tak zwani „rewizjoniści” opierają się na takiej czy innej literaturze. Czytając jego książkę, nie trudno dostrzec znakomicie wykształcony kunszt dziennikarski. Jest on znakomicie zestawiony z przenikliwością ocen, jakie powinien formułować historyk. Na potrzeby swoich rozważań, autor przeanalizował prace klasycznych jak i współczesnych zwolenników historii alternatywnej. Polemizując z nimi, nawiązuje do wielu wątków i okoliczności z historii międzywojnia. Jego erudycji dowodzi zarówno dobór literatury, jak i wnioski, które konstruuje. Chcąc przedstawić realne możliwości polskiej dyplomacji, jak również źródła hipotez o politycznym „romansie” III Rzeszy i II RP, kreśli obraz sytuacji, nie tylko w tych dwóch krajach, ale również w całej ówczesnej Europie. Czytając jego pracę łatwo zauważyć, że losy Polski były splecione z losami wielu innych krajów, co współcześnie, nie wszyscy dostrzegają. Autor umiejętnie wiedzie czytelnika przez meandry polityki gabinetowej w Warszawie, Berlinie, Wiedniu, Londynie, Moskwie, Pradze, Rzymie, Paryżu i innych stolicach europejskich. Wskazuje przy tym, jakie były reakcje rządów poszczególnych krajów na kolejne działania władz III Rzeszy oraz czym w swoich poczynaniach faktycznie kierował się Adolf Hitler. W efekcie, w przekonywujący sposób kreśli, z jakimi realiami musiał mierzyć się Józef Beck, gdy kierował polską dyplomacją.
Książka napisana jest przyjaznym językiem. Trudności w jej zrozumieniu nie powinien mieć nawet laik, mimo zawiłości poruszanej tematyki. Zarówno aparat krytyczny, jak i bibliografia dowodzą, że autor profesjonalnie podszedł do tematu swoich rozważań. Praca składa się z dwunastu rozdziałów. W aneksie, zamieszczono, jakże znamienne dla tematyki książki, przemówienie ministra Józefa Becka z 5 maja 1939 roku. Uwagę zwracają zamieszczone w pracy dobrej jakości zdjęcia, w tym jedno mniej znane przedstawiające Adolfa Hitlera. Książkę wydano w miękkiej oprawie. Na pochwałę zasługuje projekt graficzny okładki, który w ciekawy, symboliczny sposób prezentuje tematykę publikacji. Czcionka i jakość papieru nie budzą żadnych zastrzeżeń.
Praca Piotra Gursztyna jest z pewnością godna polecenia osobom interesującym się historią Polski, jak również dziejami powszechnymi w dwudziestoleciu międzywojennym. Zdecydowanie rekomenduję ją osobom, które interesuje odpowiedź na pytanie zawarte w jej tytule. W mojej opinii autor udzielił na nie rzetelnej odpowiedzi. Trudno doszukać się w jego pracy niedopowiedzeń mogących budzić wątpliwości. Trafność argumentów i erudycja autora, zestawione z przystępnym językiem, niekiedy nieco swarliwym wobec zwolenników historii kontrfaktycznej, stanową niewątpliwą zaletę tej książki. Ciekawe wywody autora są wartością dodaną, dzięki której jego praca jest przystępna w odbiorze i z pewnością warta zakupu.
Wydawnictwo: Dolnośląskie
Ocena recenzenta: 5/6
Maciej Kościuszko
