Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501-1795 | Recenzja

Jerzy Topolski, Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501-1795

Rzeczpospolita Obojga Narodów wielkie i potężne państwo powstałe w 1569 roku na mocy unii lubelskiej. Jednoczyło ono Królestwo Polskie z Wielkim Księstwem Litewskim w jeden organizm państwowy. W 1618 roku osiągnęło powierzchnie przeszło 1 mln km2, posiadając największe oprócz Rosji terytorium. Niestety kolejne lata istnienia swoistego tworu politycznego przynosiły jego pogłębiającą się degrengoladę oraz stanie się przedmiotem gier politycznych sąsiadów. Kres istnienia RON-u przyniósł III rozbiór, kiedy to państwo ostatecznie zniknęło z mapy. Książka Jerzego Topolskiego Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501-1795 niejako obrazuje długotrwały proces rozkładu państwowości Rzeczpospolitej.

Na samym wstępie dzieła Jerzego Topolskiego należy zauważyć, że wydaję się ono… nieskończone. Autor zmarł w roku 1998, a książkę zdecydowano się wydać dopiero pod koniec zeszłego roku. Już na pierwszy rzut oka można stwierdzić, że Jerzy Topolski nie ukończył swojego dzieła, gdyż jest ono niekompletne. Brakuje bibliografii i przypisów. Występuje też pewna niekonsekwencja, gdyż książkę podzielono na trzy części: Polska odrodzenia i demokracji szlacheckiej (1501-1618), Polska baroku i dominacji magnatów: Regres gospodarczy i polityczny (1618-1733), Polska oświecenia i walki o reformy: Między ingerencją obcą a procesem modernizacji. Tragedia rozbiorów (1733-1795) zaś tylko dwie pierwsze posiadają szerszą charakterystykę okresu. Można tłumaczyć, że w wypadku ostatniego okresu jest on na tyle krótki, że owego zarysu nie potrzebuje, ale mija się to z prawdą. Prawdopodobnie autor nie zdążył go uzupełnić, a po latach nikt nie zdecydował się na dopisanie tego fragmentu.

Periodyzacja zastosowana przez Jerzego Topolskiego, szczególnie w wypadku pierwszej części książki wydaję się nader interesująca. Umiejscawia on początek Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1501 roku, mimo iż jak wiemy unia lubelska powołała to państwo do życia w roku 1569. Dlaczego, więc 1501? Autor utożsamia ową datę z nadejściem nowożytności i przyjęciem w Polsce nowego modelu gospodarczo-społecznego (system folwarczno-pańszczyźniany) oraz politycznego (demokracja szlachecka). Takie przedstawienie problemu z pewnością jest innowacyjne i w pewien osobliwy sposób omawia genezę zawiązania Rzeczpospolitej 68 lat później.

Innym budzącym kontrowersje podziałem kolejnych części książki jest zakończenie okresu drugiego na dacie 1733. Jest to początek wojny o sukcesie polską pomiędzy Augustem III Sasem a Stanisławem Leszczyńskim. Jednak zdaniem Topolskiego dochodzi także do przewartościowania i załamania się systemu folwarczno-pańszczyźnianego, który doprowadził do niewydolności gospodarki kraju. Czasy po roku 1733 uważane są za początek okresu rozwoju ekonomicznego kraju, który nabierze widocznego rozpędu za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Jeśli mamy scharakteryzować dzieło, jakim jest Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501-1795 to trzeba przyznać, że jest to książka kompleksowo przedstawiająca historię I Rzeczpospolitej. Z powodu braków, wcześniej ukazanych w niniejszej recenzji nie można jednak powiedzieć, że jest to dzieło wybitne, ale z pewnością godne polecenia.

Ocena recenzenta: 5,5/6

Mariusz Sioch

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*