M. Morawska, Skrywana historia rewolucji rosyjskiej. Prawdy i mity
W XX wieku nie brakowało wydarzeń, które potomni określili mianem rewolucji. Spośród licznych przewrotów, puczów, zamachów stanu, gwałtownych ruchów społecznych i innych doniosłych wydarzeń, które można określić mianem rewolucji, szczególne znaczenie miała rewolucja w Rosji w 1917 roku. Oczywiście kwestią dyskusyjną jest, czy wydarzenia które wówczas w Rosji miały miejsce można określić jako rewolucję, czy raczej jako przewrót. Niezależnie od przyjętej terminologii nie ulega wątpliwości, że przejęcie przez bolszewików władzy w Rosji i upadek dynastii Romanowów odcisnęły istotne i trwałe piętno w dziejach świata w XX wieku.
Nakładem wydawnictwa Bellona, w 2018 roku ukazała się publikacja Grażyny Morawskiej – Skrywana historia rewolucji rosyjskiej. Prawdy i mity. Nieco prowokujący tytuł (zapewne z przyczyn marketingowych), skłania potencjalnego czytelnika do zadania sobie pytania: co nowego można powiedzieć o dziejach tytułowej rewolucji? Istotnie, jest to zadanie niełatwe, gdyż na ten temat powstały setki książek naukowych i popularnonaukowych, nie mówiąc o praktycznie niezliczonej ilości artykułów. Tego trudnego zadania podjęła się autorka, która, co warto podkreślić – nie jest profesjonalną badaczką historii. Do wprowadzenia stanu wojennego pracowała w Telewizji Polskiej, jako absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Książka składa się łącznie z ośmiu rozdziałów (ponad 670 stron), w których autorka podjęła bardzo szeroką problematykę. Punktem wyjściowym jest sytuacja Rosji w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Dalej, opisywane są dzieje rosyjskiej polityki wewnętrznej i zewnętrznej na początku wieku XX (w tym konsekwencje wojny z Japonią) i kolejne wstrząsy rewolucyjne – począwszy od rewolucji 1905 roku, poprzez rewolucję lutową, na październikowej kończąc. Autorka porusza kwestie szans i wpływu bolszewików na przebieg wydarzeń o ogarniętej wojną carskiej Rosji. Wiele uwagi poświęca również roli niemieckiego wywiadu w pomocy finansowej dla Lenina i jego popleczników. Opisuje dzieje krwawej wojny domowej i konsekwencje zwycięstwa bolszewików. Swoją opowieść o dziejach rosyjskich rewolucji kończy na latach dwudziestych XX wieku i wprowadzeniu przez Lenina Nowej Polityki Ekonomicznej.
Książka Grażyny Morawskiej, choć niewątpliwie ciekawa i warta uwagi, wbrew sugestiom zawartym w tytule – nie zawiera odkrywczych wniosków czy tajemnic nieznanych dotychczas historykom. Autorka opiera swoją narrację o dokumenty znane i przytaczane wcześniej przez sowietologów. Jej poszukiwania ograniczyły się do zasobów Archiwum Akt Nowych w Warszawie. W tym kontekście, praca nie wnosi nic nowego, jednak nie znaczy to, że jest bezwartościowa. Autorka włożyła wiele pracy w analizę i interpretację dotychczas opublikowanej literatury. W tekst wplecione jest wiele cytatów z dotychczas publikowanych dokumentów czy wypowiedzi. Dlatego Skrywana historia rewolucji rosyjskiej, choć na gruncie naukowym nie stanowi rewolucji, z pewnością godna jest polecenia jako praca popularnonaukowa. Jest przyzwoitym zestawieniem dotychczasowego stanu wiedzy dla osób, które chcą dopiero zapoznać się z prezentowaną w niej tematyką.
Na uwagę zasługuje znakomite wydanie. Twarda oprawa i przyjemna dla oka czcionka są z pewnością zaletami tej publikacji. Aparat krytyczny zamieszczony został bezpośrednio po tekście rozdziałów. Na końcu pracy znajdują się pomoce w postaci wykazu skrótów, bardzo interesujących aneksów (między innymi dotyczących udziału Polaków w rewolucji), bibliografia, wykaz źródeł oraz indeks osobowy. Całość pracy wieńczy spis treści. Zaletą tej publikacji jest również bardzo dobre przygotowanie tekstu pod kątem edycyjnym. Tekst jest przejrzysty, dzięki czemu całość czyta się naprawdę przyjemnie. Niestety w książce czytelnik nie znajdzie ani jednej mapy ani zdjęcia choćby jednej osoby, z licznych postaci opisywanych na jej kartach. Biorąc pod uwagę jak obszerna jest tematyka podejmowana w pracy, jak również ogrom obszaru jakiego dotyczy, są to dość kłopotliwe braki. Jeśli praca ma na celu popularyzowanie zawartej w niej obszernej wiedzy, wskazane byłoby uzupełnienie jej chociażby o mapę.
Podsumowując można stwierdzić, że książka autorstwa Grażyny Małgorzaty Morawskiej jest po prostu ciekawą i dobrze skonstruowaną monografią popularnonaukową. W interesujący i rzeczowy sposób opisuje zawartą w niej wielowątkową problematykę. Jej miłą zaletą jest również osadzenie wydarzeń w Rosji w szerszym – międzynarodowym kontekście. Książkę polecam zdecydowanie pasjonatom dziejów powszechnych w XX wieku, a w szczególności historii Rosji. W mojej opinii jej adresatami są osoby, które nie posiadają szczegółowej wiedzy na temat opisywanych w niej wydarzeń. Lektura tej pracy z pewnością stanowić będzie dla nich połączenie przyjemnego z pożytecznym.
Wydawnictwo: Bellona
Ocena recenzenta: 4/6
Maciej Kościuszko
