Tajemnice stanu wojennego, Grzegorz Majchrzak
Biorąc pod uwagę rozległość chronologiczną dziejów, którymi może zajmować się historyk, stan wojenny jest okresem stosunkowo nieodległym. Wciąż żyje bardzo wielu świadków tamtych lat. Nie brakuje też skrajnych ocen wspomnianych powyżej wydarzeń. Mimo dostępu do materiałów archiwalnych wciąż w społeczeństwie pokutuje wiele stereotypowych opinii na temat dekady rządów Edwarda Gierka, stanu wojennego czy działalności NSZZ „Solidarność”.
Najnowsza historia Polski jest trudnym polem badawczym. Wśród autorów zajmujących się nim nierzadko można spotkać stronnicze opinie – co jest chyba największym grzechem jakiego może dopuścić się historyk.
Grzegorz Majchrzak jest badaczem związanym z Instytutem Pamięci Narodowej. Zajmuje się szeroko rozumianą problematyką schyłkowego okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W obszarze jego szczególnych zainteresowań można wyodrębnić zagadnienia takie jak funkcjonowanie Służby Bezpieczeństwa, dzieje opozycji antykomunistycznej w Polsce, stan wojenny oraz liczne kwestie społeczne analizowane w kontekście działalności Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w ostatniej dekadzie istnienia PRL. Jest autorem kilku publikacji poświęconych wyżej przedstawionej tematyce. Jedną z najnowszych jest „Solidarność” na celowniku (również recenzowana na łamach niniejszego portalu).
Jak zaznaczyłem powyżej, bardzo trudno jest obiektywnie ocenić tak nieodległy okres stanu wojennego. W mojej opinii autor uczynił to poprawnie, aczkolwiek z pewnymi zastrzeżeniami. Książka ma dwie wielkie zalety. Pierwszą jest erudycja autora, której nie sposób nie dostrzec podczas lektury. Bardzo zręcznie i trafnie formułuje wnioski, które są przecież największą wartością opracowań historycznych. Posługuje się rozległą wiedzą faktograficzną, co dowodzi jego znakomitej znajomości tematu. Drugą zaletą pracy Grzegorza Majchrzaka jest bardzo dobry język literacki. Tę książkę czyta się po prostu dobrze. W narrację wplecione są liczne anegdotki dodające jej kolorytu. Uwagę zwracają ciekawe porównania oraz drobne odnośniki do czasów współczesnych. Autor porusza wiele interesujących wątków, które z pewnością doceni każdy czytelnik. Działalność Jerzego Urbana, wielkie ucieczki stanu wojennego, pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1983 roku, internowanie Lecha Wałęsy czy działalność największego opozycyjnego radia w całym bloku wschodnim, to tylko niektóre zagadnienia, którym autor poświęcił nieco uwagi.
Wątpliwości budzi kwestia materiałów z jakich autor korzystał. Praca nie posiada bibliografii, a przypisy istnieją jedynie w szczątkowej formie. W całej książce jest ich zaledwie kilka, i odnoszą się do niezbyt istotnych publikacji. Choć z tekstu wynika, że autor jest dobrym znawcą problematyki, którą podejmuje, nie jest to wsparte żadnymi źródłami. Nawet nawiązując do praktyk kancelaryjnych panujących w SB, nie odnosi się do zasobów konkretnych archiwów. Pewne zastrzeżenia budzą również niektóre sformułowania padające w tekście. Można odnieść wrażenie, że są one tendencyjne. W tekście można znaleźć również uproszczenia. W rzeczywistości proces decyzyjny na szczytach władz PRL był bardziej złożony niż przedstawiono to w książce. Zdarza się również, że podpisy pod zdjęciami nie mają wyłącznie opisowego wydźwięku. Praca nie posiada żadnych indeksów. Poza spisem treści, czytelnik nie dysponuje właściwie żadnym udogodnieniem dla bardziej zaawansowanej pracy z tekstem.
Uwagę zwraca ciekawa koncepcja okładki, bardzo adekwatna do treści pracy. Czcionka jest bardzo przyjemna dla oka. W tekście można napotkać sporadyczne literówki. Tekst wzbogacono o zdjęcia. Zastanowienie wzbudza jednak struktura pracy. Trudno oprzeć się wrażeniu, że czternaście rozdziałów zawartych w pracy niezupełnie jest ze sobą związanych logicznie. Choć dotyczą problematyki stanu wojennego, nie sposób oprzeć się odczuciu, że niektóre z nich są jedynie wtrąceniami. Taki stan rzeczy może usprawiedliwić tytuł pracy, choć i taka argumentacja jest wątpliwa, ponieważ doświadczony badacz, w wyniku lektury tej publikacji z pewnością nie odkryje żadnych tajemnic, które nie były dotychczas znane historykom.
Reasumując można stwierdzić, że choć Grzegorz Majchrzak nie ujawnił w swojej pracy żadnych tajemnic stanu wojennego, jest to praca interesująca. Mimo pewnych niedociągnięć, czyta się ją z zaciekawieniem. Można ją uznać wyłącznie za pracę popularnonaukową. W mojej opinii profesjonalny historyk nie znajdzie w niej nic nowego, jednak dla osób zaczynających swoją przygodę z historią, lub interesujących się nią jedynie hobbystycznie, jest to publikacja warta uwagi.
Ocena recenzenta: 4 / 6
Wydawnictwo: Zona Zero
Maciej Kościuszko
