Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty Jan Karski
Nakładem Wydawnictwa Poznańskiego ukazało się polskie wznowienie książki Jana Karskiego Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty. Pierwsze polskie wydanie pochodzi z roku 1989. Była to niepozorna książeczka, wydrukowana malutką czcionką na czterech rodzajach papieru. Teraz, po 26 latach czytelnik otrzymuje wielkie dzieło – odpowiednio wydane i zachęcające do sięgnięcia.
Jan Karski, a właściwie Jan Kozielecki, znany jest szerszemu ogółowi jako emisariusz Polskiego Państwa Podziemnego, który miał świadczyć o przeprowadzanej przez Niemców na terenie Polski masowej Zagładzie Żydów. Mało jednak osób wie, że po wojnie Karski wykładał stosunki międzynarodowe na Wydziale Służby Zagranicznej Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie. Tam też powstało jego najważniejsze, choć mało znane dzieło Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty.
Analiza stosunku wielkich mocarstw do Polski została przez Karskiego przedstawiona na podstawie zapisów dokumentalno-archiwalnych, wspomnień czołowych mężów stanu i wielu fragmentarycznych szkiców badaczy. Przyjęta wielość perspektyw sprawia, że czytelnik może spojrzeć na świat przez pryzmat wielkich stolic, jak Waszyngton, Londyn, czy Paryż. Pomaga to w zrozumieniu stosunku mocarstw do powersalskiego tworu jakim była Polska. Jednak pomimo tego, w rozważaniach autora, Polska pozostaje zawsze podmiotem, a nie przedmiotem historii (wbrew zapewnieniom autora w przedmowie). Przed II wojną światową nasz kraj bowiem był zbyt słaby żeby oprzeć się Niemcom i Związkowi Sowieckiemu, a z drugiej strony zbyt silny by być na arenie międzynarodowej ignorowanym.
Autor wstępu, Tymothy Snyder, postrzega książkę jako poważne studium z dziejów światowej dyplomacji, które ostrzega przed powrotem do państw narodowych. Według Snydera powrót do tej formy państwowości oznaczałby powrót do polityki wielkomocarstwowej. Jednak bardziej zasadne wydaje się postrzeganie opisanych przez Karskiego wydarzeń przez pryzmat analogii do współczesnych wydarzeń na świecie. Być może nie istnieje już owa klasyczna polityka wielkomocarstwowa, jednak po dzień dzisiejszy w kwestii międzynarodowej wielkie i wysoko rozwinięte państwa kierują się przede wszystkim własnym interesem narodowym, a nie równością i solidarnością na arenie międzynarodowej.
Dlatego też wydaje się jak najbardziej zasadne analizowanie dzieła Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945 w szerszym kontekście chronologicznym. Integracja europejska nie zmieniła bowiem zbyt wiele w kwestii pojmowania własnych interesów państwowych nad interesami innych państw, szczególnie słabszych politycznie i gospodarczo.
Owo poważne studium autorstwa Karskiego nie odstręcza czytelnika suchością języka – wręcz przeciwnie. Oprócz wielu ciekawych informacji i analiz można odnaleźć w niej również wiele pouczających anegdot. Do tego wielkim podziwem napawa ilość zgromadzonego i przeanalizowanego zasobu wielu różnych archiwów. Dzięki temu książka wiele zyskuje na wartości historiograficznej.
Podsumowując, praca Jana Karskiego jest bez wątpienia warta polecenia. Powinna być lekturą obowiązkową na wszystkich studiach humanistycznych. Również wielu ludziom aspirującym do miana polityków przydałaby się choć elementarna wiedza wyniesiona z tej monumentalnej książki. Bez wątpienia – jest to najważniejsza tego typu pozycja – bez znajomości której nie powinno wypowiadać się o polityce, zarówno lokalnej, jak i międzynarodowej.
Ocena recenzenta: 6/6
Daria Czarnecka
