Anna Gutkowska, Michał Karpowicz, Tomasz Stefanek, Zapisy Terroru I. Warszawa. Niemieckie egzekucje w okupowanym mieście
Zeznania składane przed prokuratorami, sędziami i pracownikami Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, choć wstrząsające, często pozostają na marginesie dyskursu historycznego. Tym większa jest zasługa pomysłodawców serii Zapisy Terroru.
Okupacja niemiecka to nieprzerwane pasmo martyrologii narodu polskiego oraz innych narodów deportowanych na podzielone przez III Rzeszę ziemie Polski w celu eksterminacji. Gdy tylko ucichły wojenne strzały do pracy ruszyli pracownicy dwóch komisji: Polsko-Radzieckiej Komisji dla Zbadania Zbrodni Popełnionych w Obozie Koncentracyjnym na Majdanku oraz Miejskiej i Wojewódzkiej Komisji do Badania Zbrodni Niemieckich w Warszawie. W 1949 r. zostały one zastąpione przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.
Choć dokumenty wytworzone przez GKBZHwP znajdują się obecnie w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej, a skorzystanie z nich nie nastręcza większych problemów niż z innych przechowywanych tam akt, to dość rzadko są one wykorzystywane w pracach historycznych. Tym bardziej cieszy inicjatywa Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego, który publikuje zeznania i oświadczenia złożone przed Komisją w Internecie, ale również wydał je w formie książkowej.
Tomem inaugurującym serię wydawniczą jest zbiór relacji poświęconych „warszawskiemu pierścieniowi śmierci”. Świadkowie oraz rodziny straconych składają, często bardzo dokładne, zeznania dotyczące miejsc, czasu, a także sposobu dokonywania egzekucji. Dokumenty właściwe zostały poprzedzone wprowadzeniem autorstwa Tomasza Stefanka Leszka Zaborowskiego oraz szkicem Terror mógł dotknąć każdego – codzienność okupowanej Warszawy Katarzyny Utrackiej.
Jeśli chodzi o stronę edytorską poprawiono jedynie błędy gramatyczne, ortograficzne i oczywiste omyłki. Dość oszczędnie zastosowano modernizację językową, przez co źródło nie zatraciło pierwotnego charakteru. Tak samo do niezbędnego minimum ograniczono adnotacje edytorskie. Jest to bardzo dobry zabieg, dzięki któremu wstrząsające relacje pozostają głęboko autentyczne. Dane osobowe ukryto tylko i wyłącznie w przypadku ofiar gwałtów.
Materiał źródłowy podzielono na bloki: I. Rok 1939 – pierwsze miesiące okupacji; II. Pawiak, Serbia, Szucha – w drodze na śmierć; III. Pierścień Warszawy – masowe rozstrzelania; IV. Miasto zastraszone – uliczne łapanki; V. Afisze śmierci – egzekucje w Warszawie; VI. Ujarzmić stolicę – represje wobec podziemia. Wraz z indeksem osobowym i lokalizacji zdecydowanie ułatwia to poszukiwanie konkretnych informacji bądź relacji.
Podsumowując warto sięgnąć po proponowany przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami tom. Może przez takie działanie wielu badaczy zacznie sięgać do tego cennego zasobu.
Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego
Ocena recenzenta: 6/6
Daria Czarnecka
