Atlas Twierdzy Toruń, Zeszyt 5
Hans Alexis von Biehler – właśnie ten człowiek określił zasady według, których budowano fory w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. Potocznie zwane od nazwiska projektanta forty biehlerowskie, które były budowane na ogromną skalę. Twierdza Toruń posiada siedem fortów artyleryjskich i wszystkie biehlery są do siebie w większej mierze podobne. Stąd też redakcja atlasów tytułując niniejszą publikację Fort II – Stefan Czarniecki, w swoich artykułach pragnie odnieść się do reszty toruńskich fortów artyleryjskich przyrównując je do Fortu II, który swoją genezą i budową nie odstaje od innych fortów głównych toruńskiej twierdzy.
Dokumentacja związana z fortami artyleryjskimi projektu von Biehlera jest dość obszerna. Zeszyt 5 został zaopatrzony w najlepiej wyselekcjonowaną treść opatrzoną przypisami odsyłającymi czytelnika do reszty źródeł oraz reprodukcje planów fortu z ogromnego zbioru berlińskiego archiwum. Pierwsze strony atlasu poświęcone są genezie projektowania, powstawania i modernizowania biehlerów.
W tym rozdziale również zostały omówione ogólne przyczyny, które przez lata miały wpływ na bieg historii fortyfikacji. Możemy do nich chociażby zaliczyć oblężenie i zdobycie Strassburga, moździerze odtylcowe, szrapnele C/82, czy też wprowadzenie artylerii z gwintowanymi lufami, które powodowały precyzję strzału i zwiększały zasięg. Mimo wybudowaniu 70 fortów biehlerowskich, warto wspomnieć, że wśród tej puli nie odnajdziemy dwóch identycznych dzieł. Na następnych stronach publikacji, autorzy omawiają funkcję obronną fortów detaszowanych. Dalej zostaje omówiona funkcja logistyczna tychże dzieł, aż w końcu autorzy przechodzą do omówienia Fortu II, bohatera niniejszego zeszytu. Historia Fortu II, zajmuje tylko dwie strony całego zeszytu, jednak w tekście co chwile występują odnośniki do rycin na końcu atlasu, które uzupełniają wizualnie przeczytaną treść. Przez te dwie strony czytelnik tak naprawdę może dowiedzieć się o całej historii, która towarzyszyła murom warowni wybudowanej na wschodzie miasta Torunia. Począwszy od dnia zaczęcia budowy po czasy współczesne włącznie. Ostatnie rozdziały to tradycyjnie omówienie reprodukowanych map i planów zamieszczonych w atlasie oraz wykaz aż 45 pozycji graficznych pochodzących z Geheimes Staatsarchiv w Berlinie-Dahlem. Koniec piątego zeszytu wieńczy 38 stron grafik, bardzo dobrej jakości, które dotyczą Fortu II Twierdzy Toruń.
Zeszyt 5 Atlasu Twierdzy Toruń jest swojego rodzaju skondensowanym centrum wiedzy w dziedzinie fortów biehlerowskich. Autorzy ogólnie omawiają ich historię, genezę i zastosowanie, co pozwala czytelnikom na przełożenie zdobytych informacji na dzieje innych fortów tego typu. Barwne grafiki, które wzbogacają zeszyt zdecydowanie pozwalają odbiorcom zrozumieć treść artykułów i również efektownie wpływają na wyobraźnię czytelników, ukazując kunszt tworzenia planów i map z minionych epok.
Ocena recenzenta: 6/6
Wydawnictwo: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Paweł Pilarski
