Zaczęło się od milczenia pustelni i pragnienia wspólnoty, które przenikało serca pierwszych naśladowców św. Augustyna. Pośród wieków zamętu i blasku, augustianie nieśli światłu intelektu, modlitwy i działania w najbardziej zapomniane zakątki świata. To opowieść o duchowej odwadze, która wciąż tli się w duszach zakonników przemieniających codzienność setek tysięcy ludzi.
Augustianie (łac. Ordo Sancti Augustini, OSA) to katolicki zakon żebraczy powstały w 1256 roku z połączenia wspólnot pustelniczych żyjących według Reguły św. Augustyna. Choć św. Augustyn nie założył zakonu osobiście, jego styl życia wspólnotowego i pisma teologiczne stały się duchowym fundamentem dla zakonu. Zakon wyróżnia się działalnością misyjną, edukacyjną i społeczną oraz obecnością w miastach, gdzie prowadzi duszpasterstwo i pomoc potrzebującym.
Papieże nadali zakonowi liczne przywileje – m.in. funkcję zakrystiana papieskiego i autonomię względem biskupów diecezjalnych. augustianie odegrali ważną rolę w promowaniu kultu Matki Bożej Dobrej Rady, edukacji (m.in. Villanova University, University of San Agustin), reformach Kościoła i misjach w Azji, Afryce i obu Amerykach.
Współcześnie zakon działa w ponad 50 krajach świata, w tym w Polsce, gdzie obecny jest od XIV wieku. Jego struktura obejmuje prowincje, komisariaty i delegacje. augustianie prowadzą szkoły, parafie, sierocińce i pracują na misjach – m.in. w Indonezji, Papui, Peru, Filipinach, Nigerii i Korei Południowej.
Zakon przyciąga nowych członków wspólnotowym stylem życia, misyjnością i duchowością opartą na poszukiwaniu prawdy i jedności w miłości. Dziedzictwo św. Augustyna, jego Reguła i słynne słowa: Niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie, o Boże – pozostają żywe w działaniach zakonu po dziś dzień.
Początki zakonu
Zakon Świętego Augustyna (Ordo Sancti Augustini, skrót: OSA) to katolickie zgromadzenie zakonne zaliczane do zakonów żebraczych. Powstało 1 marca 1256 roku, kiedy to papież Aleksander IV zjednoczył rozproszone wspólnoty pustelników żyjących według Reguły Świętego Augustyna, tworząc jeden, spójny organizm zakonny. Wcześniej te niezależne wspólnoty funkcjonowały głównie w regionie Toskanii, prowadząc życie oparte na ascezie, modlitwie i wspólnocie.
Członkowie zakonu są znani jako augustianie, czasem też jako bracia z Austin lub bracia pustelnicy. W przeszłości formalnie funkcjonowali pod nazwą Zakon Pustelników Świętego Augustyna (Ordo Eremitarum Sancti Augustini, O.E.S.A.). Ich charakterystyczny habit to czarna tunika z kapturem, przepasana skórzanym pasem – strój ten symbolizuje prostotę i pokutny charakter ich życia.
Augustianie od początku istnienia prowadzili nie tylko życie duchowe, ale także szeroką działalność:
- naukową – poprzez uniwersytety i piśmiennictwo,
- misyjną – obejmującą wiele kontynentów,
- społeczną – niosąc pomoc chorym, ubogim, wykluczonym,
- oraz pastoralną, szczególnie w środowiskach miejskich.
Zakon odegrał także znaczącą rolę w promowaniu kultu Matki Bożej Dobrej Rady (Mater Boni Consilii), który rozprzestrzenił się na niemal wszystkie kontynenty.
Św. Augustyn z Hippony – duchowy fundament
Choć święty Augustyn z Hippony – filozof, teolog i biskup żyjący w IV i V wieku – nie założył formalnie tego zakonu, to właśnie jego styl życia i pisma stały się inspiracją dla późniejszych wspólnot. Augustyn wraz z kilkoma towarzyszami, a następnie jako biskup ze swoim duchowieństwem, prowadził życie wspólnotowe, które łączyło modlitwę, studium i codzienną praktykę miłości bliźniego.
Augustyn nie uczynił z ubóstwa cnoty samej w sobie, ale wskazywał na wartość dzielenia się tym, co się posiada. Ten sposób życia stał się wzorem dla wielu innych, a jego reguła, znana jako Reguła św. Augustyna, została spisana na podstawie dzieła De opere monachorum. Już w VIII–IX wieku funkcjonowała jako tekst normatywny w różnych wspólnotach zakonnych.
Między 430 a 570 rokiem, styl życia oparty na regule św. Augustyna został przeniesiony do Europy przez mnichów uciekających przed prześladowaniami Wandalów w Afryce Północnej. Chociaż nie była to jedyna forma ascezy obecna w Europie, to właśnie ten model stał się z czasem jednym z filarów monastyzmu.
Augustianie wobec zagrożenia kasatą – jedność i uznanie Kościoła
W XIII wieku wiele wspólnot pustelniczych działających we Włoszech i innych regionach Europy znajdowało się w niepewnej sytuacji. Kościół podjął działania zmierzające do uporządkowania życia zakonnego, szczególnie wspólnot o niejasnym pochodzeniu i nieuregulowanej formie życia. Pojawiło się zagrożenie kasaty, czyli rozwiązania tych wspólnot przez papiestwo.
Aby uniknąć rozwiązania, bracia pustelnicy postanowili ujednolicić swoją strukturę. Podjęli wysiłek historycznego i duchowego powiązania z św. Augustynem, wykazując, że ich reguła życia sięga jego pism. Twierdzili, że otrzymali Regułę bezpośrednio od niego – co było próbą legitymizacji ich działalności. Choć brak jest historycznych dowodów, że święty Augustyn sam założył zakon, te argumenty pozwoliły zakonnikom uzyskać uznanie Kościoła.
Przełomowym momentem był II Sobór w Lyonie w 1274 roku, podczas którego zakon mógł zostać zniesiony. Wtedy właśnie bracia skutecznie wykazali ciągłość i starożytność swojej tradycji, dzięki czemu zachowali istnienie.
Z małych wspólnot do wielkiego zakonu
W XIII wieku szczególnie w okolicach Sieny, w Toskanii, działało wiele niewielkich wspólnot eremickich – najczęściej składających się z kilku osób, żyjących w samotności i pokucie. W 1223 roku cztery z tych wspólnot połączyły się w luźne stowarzyszenie, które w ciągu pięciu lat urosło do trzynastu domów.
W 1243 roku pustelnicy z Toskanii wystąpili do papieża Innocentego IV z prośbą o zjednoczenie wszystkich wspólnot w jeden zakon. 16 grudnia tego roku papież wydał bullę Incumbit Nobis, w której wezwał pustelników do przyjęcia Reguły św. Augustyna i wybrania jednego przeora generalnego. Kardynał Riccardo Annibaldi został mianowany ich duchowym przewodnikiem i prawnym opiekunem.
Kolejny ważny krok miał miejsce 15 lipca 1255 roku, kiedy to papież Aleksander IV wydał bullę Cum quaedam salubria. Dokument ten nakazywał zjednoczenie kilku grup religijnych, w tym:
- Wilhelmici – już wcześniej działający w Europie Środkowej,
- Bonici, założeni przez bł. Jana Buoniego,
- oraz wspólnoty znane jako Brytyjczycy – od fundacji w Fano we Włoszech.
1 marca 1256 roku w Rzymie odbyło się spotkanie delegatów, które doprowadziło do oficjalnego powstania nowego zakonu. Lanfranc Septala z Mediolanu, przeor Bonitów, został pierwszym przeorem generalnym Zakonu Pustelników Świętego Augustyna.
Ekspansja w Europie i poza nią
Po zjednoczeniu w 1256 roku zakon augustianie rozpoczął szybki rozwój. Już w momencie tzw. Wielkiej Unii, niektóre wspólnoty zakonników miały swoje domy poza granicami Włoch – m.in. w Niemczech, Francji i na Węgrzech. Co ciekawe, augustianie nie wywodzili się z jednego centralnego klasztoru, jak miało to miejsce w innych zakonach, co ułatwiało ich rozprzestrzenianie się. Czerpali również inspirację z innych zakonów żebraczych, takich jak franciszkanie i dominikanie, przystosowując swój styl życia do warunków miejskich i apostolskich.
Już wkrótce nowe klasztory pojawiły się w:
- Moguncji (1260),
- Zurychu (1270),
- oraz Monachium (1294).
We Francji pierwsze wspólnoty zakonu powstały w regionie Prowansji, a do 1275 roku istniało już kilkanaście klasztorów wzdłuż południowego wybrzeża. Później Francja została podzielona na cztery prowincje zakonne.
Zakon rozwijał się także w południowo-wschodniej Europie. Weneccy augustianie pojawili się w Candii (dzisiejszym Heraklionie na Krecie) już na początku XIV wieku, gdzie odbudowali klasztor San Salvatore.
W okresie największego rozkwitu, zakon augustianie liczył aż 42 prowincje kościelne i 2 wikariaty, obejmując około 2000 klasztorów i 30 tysięcy członków.
Augustianie w Polsce
Pierwsi bracia augustianie przybyli do Polski w 1342 roku z Czech, osiedlając się w Krakowie z zaproszenia króla Kazimierza III Wielkiego. Kolejne fundacje, jak ta w Ciechanowie w 1358 roku, zawdzięczają swoje istnienie wsparciu lokalnych władców – w tym przypadku księciu Siemowitowi III.
W Polsce zakon cieszył się względną stabilnością aż do XVI wieku, kiedy to Reformacja zaczęła wpływać na życie religijne w Europie Środkowej. Przełomowym momentem dla polskich augustianów było 31 grudnia 1547 roku, kiedy to przeor generalny Jeronimo Seripando formalnie oddzielił polską prowincję od bawarskiej, która uległa silnym wpływom protestantyzmu. Od tej pory polska gałąź zakonu funkcjonowała jako niezależna Prowincja Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Przywileje i pozycja zakonu w Kościele
Papież Aleksander IV już w XIII wieku wyłączył augustianów spod jurysdykcji biskupów diecezjalnych, zapewniając zakonowi autonomię. Kolejny papież, Pius V, zaliczył augustianów oficjalnie do zakonów żebraczych i nadał im czwarte miejsce w hierarchii – tuż za karmelitami.
Od końca XIII wieku, zakonnicy pełnili prestiżową funkcję zakrystiana Pałacu Apostolskiego. Osoba ta była odpowiedzialna m.in. za przechowywanie konsekrowanej Hostii dla papieża oraz za udzielanie mu sakramentów w przypadku choroby. Zakrystian miał obowiązek towarzyszenia papieżowi w podróżach i podczas konklawe celebrował Msze Święte.
W Rzymie, augustianie przez wieki obsadzali jedno z katedr – stanowisko profesora teologii na Uniwersytecie La Sapienza, a także pełnili funkcje konsultantów w Kongregacji Obrzędów.
W 1331 roku papież Jan XXII powierzył zakonowi opiekę nad grobowcem św. Augustyna w kościele San Pietro in Ciel d’Oro w Pawii. Po wygnaniu zakonników w 1700 roku i zniszczeniu ich klasztoru w 1799 roku, ciało św. Augustyna zostało przewiezione z powrotem do Pawii. Dopiero 7 października 1900 roku, relikwie świętego zostały uroczyście zwrócone do San Pietro, a augustianie odzyskali swoją dawną świątynię.
Ruchy reformacyjne w obrębie zakonu
W XIV wieku zakon musiał zmierzyć się z wewnętrznym kryzysem. Wielka schizma zachodnia, epidemie dżumy oraz ogólne rozluźnienie dyscypliny spowodowały potrzebę odnowy duchowej. Powstały wtedy liczne ruchy reformy wewnątrz samego zakonu, zwane kongregacjami obserwantów. Wyróżniały się one większą surowością życia zakonnego i oddaniem regule.
Do najważniejszych z nich należały:
- Kongregacja z Lecceto (1385) – pierwotnie liczyła 12 klasztorów,
- Kongregacja Lombardzka (1430) – 56 klasztorów,
- Reforma z Monte Ortono (1436),
- Regularni Obserwanci Najświętszej Maryi Panny z Genui (~1470) – 25 domów zakonnych.
Johannes Zachariae, prowincjał i teolog z Erfurtu, rozpoczął kolejną reformę w 1492 roku, co doprowadziło do powstania zreformowanej kongregacji niemieckiej, uznanej rok później.
W kolejnych fragmentach opiszę działalność misyjną augustianie na różnych kontynentach – od Afryki i Azji po Ameryki i Oceanię – oraz ich współczesną obecność na świecie.
Augustianie w służbie misji – duchowa ekspansja na innych kontynentach
Działalność misyjna zakonu augustianie odzwierciedlała jego głęboki szacunek dla nauki i ewangelizacji. Już w średniowieczu zakonnicy zakładali biblioteki, prowadzili szkoły i drukarnie – jak np. własną prasę w klasztorze w Norymberdze w 1479 roku. Misje stały się jednym z filarów tożsamości augustianów.
Misje w Afryce
W ślad za portugalskimi odkrywcami, w tym Vasco da Gamą, pierwsi portugalscy augustianie dotarli do wybrzeży Afryki już pod koniec XV wieku. Nikolaus Teschel, biskup pomocniczy z Ratyzbony, wraz z towarzyszami głosił Ewangelię w Mozambiku i Złotym Wybrzeżu (dzisiejsza Ghana) w 1498 roku.
Zakonnicy prowadzili działalność misyjną również w:
- Warri (dzisiejsza Nigeria),
- Angoli, Kongo, Gwinei Równikowej,
- na wyspie Świętego Tomasza, a także w Gabonie.
Ich obecność w Afryce trwała aż do 1738 roku, a potem została wznowiona w XIX i XX wieku przez misjonarzy z Ameryki, Belgii, Irlandii i Australii.
Na początku XXI wieku zakon miał ponad 30 klasztorów i ponad 85 braci w krajach takich jak:
- Nigeria, Kongo, Kenia, Tanzania,
- Algieria, Republika Beninu, Togo, Madagaskar, Burkina Faso i inne.
Augustianie w Meksyku – edukacja i ewangelizacja
Pierwsza grupa hiszpańskich augustianów dotarła do Meksyku w 1533 roku z polecenia św. Tomasza z Villanueva. Ich działalność przypadła na okres tuż po podboju imperium Azteków przez Hernána Cortésa. Wkrótce zakon posiadał:
- niemal 300 braci,
- około 50 klasztorów,
- oraz Royal and Pontifical University of Mexico, który współtworzyli.
Choć misje były intensywne i owocne, zakon musiał zmierzyć się z falami antyklerykalizmu, m.in. podczas wojny Cristero. Częste represje nie zdołały jednak całkowicie zahamować działalności zakonu w tym regionie.
Augustianie w Ameryce Południowej – od Peru po Wenezuelę
Hiszpańscy augustianie rozpoczęli działalność w Peru w 1551 roku, a stamtąd rozprzestrzenili się do:
- Ekwadoru (1573),
- Argentyny, Boliwii, Chile, Kolumbii, Panamy, Wenezueli – między 1575 a XVII wiekiem.
W 1586 roku założyli Universidad de Quito w Ekwadorze, która odegrała ważną rolę w kształceniu lokalnych elit. Mimo licznych represji, konfiskaty majątków i przerw w działalności (np. w Argentynie w XIX wieku), zakon powrócił – m.in. dzięki wsparciu Holenderskiej Prowincji Augustianów, która od 1930 roku zakładała klasztory w Boliwii.
Tragiczny epizod wydarzył się w czerwcu 1904 roku, gdy w Huabico, w peruwiańskiej dżungli, zabito brata Bernardo Calle, brata Miguel Vilajoli i ponad 70 chrześcijan. Mimo takich strat, zakon kontynuował działalność w Amazonii.
Augustianie w Azji – Chiny, Indie, Japonia
W 1577 roku, Martin de Hereda dotarł do wnętrza Chin, gdzie studiował literaturę chińską, by lepiej przygotować się do ewangelizacji. Portugalscy augustianie działali w Makau od 1586 do 1712 roku, a Álvaro de Benevente, filipiński zakonnik, założył pierwszy klasztor w Kan-czou około 1681 roku. Został on biskupem Wikariatu Kiang-si w 1699 roku.
W czasach największego rozkwitu, zakon miał:
- 20 głównych kościołów,
- 90 stacji misyjnych,
- ponad 24 tys. ochrzczonych wiernych (1947).
Po 1949 roku, wraz z objęciem władzy przez komunistów, wszyscy zagraniczni zakonnicy zostali wydaleni lub uwięzieni. Kościoły i szkoły skonfiskowano, a duchowieństwo internowano. Mimo to, chińscy augustianie przetrwali w podziemiu, a dziś zakon stara się nawiązywać współpracę z instytucjami edukacyjnymi w Chinach.
Pierwsi portugalscy augustianie dotarli do Indii w XV wieku. Od 1579 do 1840 roku zakon wykształcił szesnastu biskupów. Po kasacie portugalskich klasztorów w 1838 roku, augustianie w Indiach zostali zmuszeni do przejścia do stanu świeckiego.
Współczesne odrodzenie zakonu zawdzięcza się pracy Andrésa G. Niño, który w 1971 roku rozpoczął proces restytucji. Obecnie delegacja indyjska liczy 16 kapłanów i 8 braci zakonnych – głównie w stanie Kerala.
Z misji na Filipinach, pierwsi augustianie dotarli do Japonii w 1602 roku. Wielu z nich, jak Ferdynand od św. Józefa, Andrzej Yoshida i Piotr Zuñiga, poniosło męczeńską śmierć w czasie prześladowań pod rządami Tokugawy Hidetady i Tokugawy Iemitsu.
Ferdynand i Andrzej zostali ścięci w 1617 roku.
Dopiero w 1954 roku amerykańscy augustianie powrócili do Japonii, zakładając klasztory w:
- Nagasaki (1959),
- Fukuoce, Nagoji i Tokio (lata 60.).
Obecnie działa tam kilku amerykańskich i japońskich zakonników.
Augustianie w Oceanii – misje na krańcu świata
Działalność misyjna augustianów dotarła także do Oceanii, gdzie od początku XX wieku zakonnicy pełnili posługę ewangelizacyjną i społeczną. Szczególnie aktywni byli hiszpańscy augustianie, którzy przejęli misje prowadzone wcześniej przez jezuitów – zarówno hiszpańskich, jak i niemieckich – na Wyspach Mariańskich.
W regionie tym zakon prowadził misje na:
- Guamie, gdzie duszpasterzował ponad 10 tysiącom osób,
- Saipanie, Rocie i Tinanie, gdzie społeczność liczyła po około 2,5 tysiąca mieszkańców.
W 1906 roku misja na wyspach niemieckich została wydzielona z diecezji Cebu i przekształcona w Prefekturę Apostolską, która w 1907 roku otrzymała siedzibę administracyjną na Saipanie. Opiekę nad misją przejęli kapucyni niemieccy, kontynuując ewangelizację zapoczątkowaną przez augustianów.
Augustianie w Papui i Indonezji
W 1953 roku zakon rozpoczął działalność misyjną w Papui Zachodniej (obecnie część Indonezji), wysyłając tam dwóch holenderskich zakonników. Trzy lata później powierzono im odpowiedzialność za obszar, który później stał się diecezją Manokwari.
W 2006 roku wikariat augustiański w Indonezji liczył:
- 15 braci w profesji wieczystej,
- 7 braci w ślubach czasowych.
Z czasem zakon stał się w dużej mierze papuaski, z lokalnym powołaniami rosnącymi z roku na rok. W Indonezji, podobnie jak w innych regionach misyjnych, bracia koncentrują się na edukacji, formacji katechistów oraz pomocy najuboższym.
Misje w Korei
W 1985 roku założono Region Korei, który później uzyskał status Delegacji Korei. Zakładali go zakonnicy z Australii, Anglii i Szkocji, a następnie odpowiedzialność przejęli bracia z Filipin. Augustianie rozpoczęli pracę duszpasterską w diecezjach Incheon i Ui-Jeong-Bu. Współczesna obecność zakonu w Korei charakteryzuje się pracą w parafiach, formacją młodych i działalnością edukacyjną.
Augustianie dziś – zakon o globalnym zasięgu
Obecnie zakon augustianie działa w ponad 50 krajach na całym świecie, posiadając rozwiniętą strukturę organizacyjną. Na jego czele stoi przeor generalny, wybierany co sześć lat podczas kapituły generalnej. Od 2013 roku tę funkcję pełni Alejandro Moral, który został wybrany na drugą kadencję w 2019 roku.
Najważniejsze struktury zakonu obejmują:
- Curia Generalitia – zarząd generalny zakonu z siedzibą w Rzymie, w Międzynarodowym Kolegium św. Moniki przy Via S. Uffizio 1,
- prowincje zakonne – kierowane przez przeorów prowincjalnych,
- komisariaty i delegacje – mniejsze jednostki administracyjne,
- konwenty i przeoraty – klasztory lokalne kierowane przez przeorów.
Członkowie zakonu dzielą się na kapłanów i braci zakonnych, a ich habit stanowi czarna tunika z kapturem i skórzanym pasem – latem w niektórych regionach używa się białych wersji habitu, szczególnie tam, gdzie nie ma dominikanów.
Augustianie i Organizacja Narodów Zjednoczonych
Zakon posiada status organizacji pozarządowej (NGO) przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jego przedstawiciele wspierają Stolicę Apostolską w analizie i opiniowaniu dokumentów przygotowywanych na światowe szczyty ONZ. W ten sposób augustianie realizują swoje zobowiązanie do angażowania się nie tylko w życie religijne, ale i społeczne, podejmując głos w sprawach globalnych, takich jak:
- ubóstwo,
- edukacja,
- prawa człowieka,
- ochrona środowiska.
Augustianie w Australii i Oceanii – od misji do trwałej obecności
W 1838 roku do australijskich kolonii przybył pierwszy augustianin – James Alipius Goold. Rozpoczął swoją posługę misyjną w Sydney, gdzie został proboszczem w Campbelltown, działając pod kierunkiem arcybiskupa Johna Bede Poldinga. W 1848 roku został mianowany pierwszym biskupem, a następnie arcybiskupem Archidiecezji Melbourne.
Pierwszy klasztor augustianów w Australii powstał w Echuca (Wiktoria) w 1886 roku dzięki pracy irlandzkich braci. Kolejne domy zakonne założono w:
- Rochester (1889),
- Kyabram (1903).
Bracia podejmowali działania duszpasterskie, a także edukacyjne, prowadząc m.in. St Augustine’s College (Nowa Południowa Walia) i Villanova College w Brisbane. Działają również wśród społeczności Aborygenów i migrantów oraz wspierają misje w Tajlandii i Wietnamie. Od 2021 roku prowincja australijska liczyła 7 klasztorów.
Augustianie w Kanadzie – niemieckie korzenie, kanadyjska tożsamość
W 1938 roku niemieccy augustianie, którzy wcześniej wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, założyli pierwszy dom zakonny w Tracadie, w Nowej Szkocji. W kolejnych latach powstały inne fundacje, w tym:
- Marylake Shrine of Our Lady of Grace,
- St. Thomas of Villanova College w King City (Ontario), utworzony w 1999 roku we współpracy z torontońskimi augustianami.
Zakon działa też w Delta, Kolumbia Brytyjska, gdzie obsługuje parafię Sacred Heart.
Augustianie w Anglii i Szkocji – od upadku do odrodzenia
Pierwszy angielski klasztor augustianów powstał w 1248 roku w Clare (Suffolk), dzięki zaproszeniu Richarda de Clare, 6. hrabiego Gloucester. Do czasów Reformacji zakon miał ponad 800 braci w Anglii i Irlandii. W wyniku polityki Henryka VIII, wszystkie domy zakonne zostały rozwiązane – w tym klasztory w Leicesterze i Ludlow.
Odrodzenie zakonu w Anglii nastąpiło w 1860 roku, gdy bracia założyli klasztor i kościół św. Moniki w Hoxton Square w Londynie. W 1953 roku udało się odkupić Clare Priory, miejsce pierwszej fundacji w Anglii.
Augustianie w Irlandii – z kolonialnych korzeni do misyjnej potęgi
Pierwszy dom zakonny w Irlandii powstał około 1280 roku w Dublinie, założony przez angielską prowincję zakonu. Przez długi czas irlandzcy augustianie obsługiwali przede wszystkim społeczność angielską. Sytuacja zmieniła się w 1361 roku, kiedy Lionel z Clarence, namiestnik Irlandii, wsparł zakon i utworzył w Dublinie katedrę dla profesora teologii.
Po Reformacji większość klasztorów w Irlandii została zamknięta, choć niektóre, jak w Dunmore, przetrwały aż do 1610 roku. Zakon funkcjonował w warunkach praw antykatolickich, a wielu jego członków – jak św. William Tirry – zginęło jako męczennicy. W 1656 roku papież Aleksander VII utworzył w Rzymie irlandzki dom zakonny w kościele San Matteo in Merulana, a irlandzcy augustianie kontynuowali działalność edukacyjną i misyjną – w tym również w Ameryce, Australii i Nigerii.
Współcześnie prowadzą szkoły w Dungarvan (od 1874) i New Ross, a także aktywnie angażują się w duszpasterstwo i działania społeczne.
Augustianie w Stanach Zjednoczonych – edukacja, misje i rozwój struktur
Zakon augustianie pojawił się w Stanach Zjednoczonych w 1796 roku, gdy irlandzcy bracia założyli Olde St. Augustine’s Church w Filadelfii. W 1844 roku kościół ten został spalony przez antykatolickich bojówkarzy. W 1874 roku powstała Prowincja św. Tomasza z Villanova, która rozwinęła szeroką działalność edukacyjną.
Augustianie założyli m.in.:
- Villanova University w Pensylwanii (1843),
- Merrimack College w Massachusetts (1947),
- liczne szkoły średnie, m.in. Malvern Preparatory School, Cascia Hall i Austin Preparatory School.
W 1905 roku powstała Prowincja Matki Bożej Dobrej Rady, obejmująca środkowe stany USA. Prowincja ta prowadziła misje w Peru od 1964 roku, realizując apel Jana XXIII o wsparcie Ameryki Łacińskiej.
W 1922 roku na zachodzie USA powstała trzecia prowincja – św. Augustyna – z klasztorami w San Diego, Ojai i Tulsa. Dziś augustianie działają również w Tijuanie, gdzie prowadzą sierociniec Casa Hogar La Gloria.
Augustianie na Filipinach – najstarsza obecność misyjna w Azji
Filipiny to jedno z najważniejszych miejsc w historii działalności zakonu augustianie. Byli oni pierwszymi chrześcijańskimi misjonarzami, którzy dotarli na wyspy – pod przewodnictwem Andresa de Urdanety, augustianina i nawigatora. Wraz z czterema współbraćmi przybył on do Cebu w 1565 roku.
Wkrótce, bo w 1571 roku, powstał klasztor i kościół św. Augustyna w Manili, który stał się centrum ewangelizacji całego archipelagu. W 1575 roku oficjalnie utworzono Prowincję Najświętszego Imienia Jezusowego, która rozrosła się w rekordowym tempie.
Do końca XVI wieku augustianie:
- założyli kilkadziesiąt parafii i klasztorów,
- wysłali misjonarzy do Japonii i Chin,
- organizowali szkolnictwo, edukując miejscową ludność.
W czasie rewolucji filipińskiej w 1896 roku zakon stracił sześciu zakonników, a ponad 120 zostało uwięzionych. Wielu zostało zmuszonych do wyjazdu – część zasiliła klasztory w Hiszpanii i Ameryce Południowej.
W 1904 roku augustianie założyli Uniwersytet św. Augustyna w Iloilo City, który do dziś jest prestiżową uczelnią katolicką.
Współczesna Prowincja Santo Niño de Cebu, ustanowiona 25 grudnia 1983 roku, obejmuje najstarsze sanktuarium w kraju – Bazylikę Santo Niño. Zakon prowadzi dziś ponad 21 domów zakonnych na Filipinach, w Indiach, Japonii, Korei i Indonezji, skupiając ponad 140 zakonników.
Augustianie w Hiszpanii – centrum duchowej odbudowy
Hiszpania przez wiele stuleci była jednym z głównych ośrodków zakonu. W 1759 roku w Valladolid, dawnej stolicy kraju, powstało Kolegium Misyjne, które przetrwało kasatę klasztorów w XIX wieku i stało się bazą odbudowy struktur zakonnych.
W 1885 roku filipińscy augustianie objęli opiekę nad królewskim kompleksem El Escorial – dziś zakon nadal tam posługuje. Podczas hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939) zakon poniósł ogromne straty: 98 zakonników zostało zamordowanych, z czego 65 tylko w El Escorial.
W 2019 roku w Hiszpanii doszło do ważnej zmiany strukturalnej: cztery prowincje (w tym Prowincja Najświętszego Imienia Jezusowego) zostały połączone w jedną Prowincję św. Jana z Sahagún. Celem było wzmocnienie obecności zakonu w kraju, który wcześniej doświadczał poważnego spadku powołań.
W Europie i na świecie – struktura i liczebność
Na początku XXI wieku zakon augustianie miał 148 klasztorów w Europie, w tym:
- w Niemczech, Holandii, Belgii, Polsce,
- Irlandii, Anglii, Czechach, Austrii, Włoszech,
- na Malcie, w Portugalii i Hiszpanii.
W 2006 roku liczba braci zakonnych w Europie wynosiła:
- 1031 w ślubach uroczystych,
- 76 w ślubach czasowych.
Dla przykładu, Prowincja Niemiecka w 2021 roku miała 11 klasztorów i około 110 członków.
Łącznie na całym świecie działało wówczas około 2800 augustianów. Posługiwali w krajach tak różnorodnych jak:
- Algeria, Benin, Gabon,
- Chile, Urugwaj, Kostaryka, Tajlandia, Wietnam, Korea Południowa,
- Republika Południowej Afryki, Papua, Tanzania, Madagaskar,
- Watykan, Portoryko, Ekwador, Panama, Nikaragua, Brazylia i wiele innych.
Augustianie w edukacji – ASEA i dziedzictwo szkół średnich
Augustiańskie Stowarzyszenie Szkolnictwa Średniego (ASEA), założone w 1986 roku w Ameryce Północnej, działa na rzecz:
- wzmacniania tożsamości augustiańskiej szkół średnich,
- dzielenia się zasobami edukacyjnymi między placówkami,
- wspierania ciągłości i jakości nauczania zgodnego z wartościami św. Augustyna.
Stowarzyszenie nie posiada osobnego budżetu – jego siła opiera się na współpracy i idei wspólnoty.
Augustianie – dziedzictwo i współczesne znaczenie zakonu
Zakon augustianie przez ponad siedem i pół wieku istnienia wywarł ogromny wpływ na życie religijne, społeczne, naukowe i kulturowe w Europie i na świecie. Jego duchowość, oparta na Regule św. Augustyna, wyróżnia się:
- wspólnotowym stylem życia,
- naciskiem na dzielenie się dobrami materialnymi i duchowymi,
- troską o liturgię i edukację,
- otwartością na potrzeby ubogich i wykluczonych.
Wyróżniają ich praktyczna mądrość, elastyczność form życia i zdolność dostosowywania się do nowych warunków cywilizacyjnych. W duchu św. Augustyna łączą kontemplację z działaniem, nieustannie poszukując prawdy i jedności w miłości.
Mimo globalnych spadków liczby powołań, zakon augustianie pozostaje żywy i aktywny, szczególnie w regionach takich jak:
- Afryka – dynamiczny rozwój lokalnych wspólnot,
- Azja – rosnąca liczba powołań w Indiach, Wietnamie, Korei i na Filipinach,
- Ameryka Południowa – mocne zaangażowanie w duszpasterstwo i edukację.
Dla wielu młodych ludzi dziś pociągająca jest:
- wspólnota życia, która daje oparcie i relacje,
- misyjność – realne działanie na rzecz potrzebujących,
- wartości intelektualne i duchowe – pielęgnowane w szkołach i uczelniach.
Augustianie to zakon, który nie tylko przetrwał zmienne losy historii, ale także potrafił przekształcać się, zachowując wierność duchowi św. Augustyna z Hippony. Ich obecność na wszystkich kontynentach, wkład w edukację, misje, formację duchową i nauki teologiczne czyni ich jednym z filarów życia zakonnego Kościoła katolickiego.
Jak pisał sam Augustyn: Niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie, o Boże – i ta myśl wciąż przyświeca jego duchowym synom w XXI wieku.
KF
