Broń sieczna
(Zdj. Wikimedia Commons)
Najpopularniejszą i najbardziej kojarzoną odmianą broni białej jest broń sieczna. Jak sama nazwa wskazuje jest to broń służąca do cięcia, choć w polskim nazewnictwie określa się tak również broń służącą do kłucia. Na początku należy jednak wyjaśnić kilka słów używanych w związku z tym typem broni. Broń sieczna ogółem składa się z głowni i rękojeści oraz umieszczona jest w pochwie.
Głownia, zwana również brzeszczotem czy też klingą, jest właściwą częścią broni (często da się usłyszeć nazwę „ostrze” oczywiście niewłaściwe) składającą się z trzpienia, nasady, zastawy, części środkowej (kiedyś zwanej miąższyną[27], dziś zwana mocą) oraz pióra. Trzpień był zazwyczaj niewidoczny i służył do zamocowania rękojeści. Nasadą nazywamy ten fragment, który przylega do rękojeści; nasada często jest tępa. Zastawa przylegała do nasady, służyła do przyjmowania ciosów, obejmowała ok. 1/3 długości broni. 1/3 lub ¼ broni obejmowało pióro, często obosieczne, czasem wyodrębnione konstrukcyjne. Pióro, jak i całą głownię w zasadzie zakańczał sztych.
Rękojeść służyła do chwytania broni. Ciężko jest sprecyzować, z czego składała się rękojeść, bowiem nie wszystkie elementy zawsze były wykorzystane. Zawsze był trzon, który to był zasadniczą częścią rękojeści, składający się z uchwytu i głowicy (element, który zakańcza rękojeść, jest rozszerzeniem trzonu i upewnia chwyt). Dodatkowo często widzimy w rękojeści jelec, będący metalowym elementem ochrony dłoni. Do jelca dodawany czasem był kabłąk, czyli metalowy pręt biegnący od jelca do głowicy, stanowiąc dodatkowy element ochrony dłoni. Z czasem kabłąk ewoluował w furdyment, który właściwie był swego rodzaju koszem, gdzie wkładano dłoń. Przy jelcu widzimy niekiedy również wąsy, które nachodzą na głownię oraz trzon rękojeści (wąsy górne i dolne). Zdarzał się również paluch, który był metalowym elementem służącym do umieszczenia w nim kciuka.
Pochwa była nieodłącznym elementem w zasadzie broni siecznej, w niej bowiem spoczywało to, co określamy bronią. Pochwa składała się z okuć, które były metalowymi elementami pochew skórzanych i drewnianych oraz przyjmowały różne formy. Najczęściej występowała ryfka, która była elementem służącym do zawieszenia broni. Szyjka i trzewik to kolejno górne i dolne okucia.
Pałasz, koncerz, szpada i tasak
Jak już wcześniej zostało wspomniane, w związku z problematyką interpretacji źródeł, szable czasem nazywano pałaszami. Jak się okazuje pałaszów również używano. Pałasz to broń o prostej głowni, najczęściej jednosiecznej oraz rękojeści szabelnej[28], którą scharakteryzuję później. Husaria używała tejże broni do XVII wieku[29]. Husarze przy siodle nosili pałasze podobnie jak koncerze (trocząc za kółeczka na dwóch paskach). Czym zatem był koncerz? Była to broń pochodząca od miecza, przeznaczona głównie do kłucia[30]. Szesnastowieczne koncerze pochodziły głównie z Zachodu, są określane mianem koncerzy wczesnych[31]. Późniejszych koncerzy, z wieku XVII i XVIII było już więcej i wyróżniamy tutaj 3 typy:
Koncerz zachodni – rękojeść pochodząca od miecza bądź rapiera
Koncerz węgierski – rękojeść od szabli
Koncerz orientalny – rękojeść otwarta, z reguły był to koncerz paradny[32].
Innym typem broni przeznaczonym do kłucia była szpada. Jest to broń blisko spokrewniona z rapierem, jednak jest krótsza i bardziej subtelna, delikatniejsza[33]. Była używana w Polsce dopiero w XVIII wieku, z reguły przez oficerów i generałów. Były to długie szpady, z głownią ok 90cm. Używane były przez dragonię oraz kirasjerów[34]. Tym pierwszym zdarzało się również wykorzystywać rapier.
Krótką bronią służącą typowej piechocie oraz wojskom artyleryjskim był tasak. Broń ta była swego rodzaju krótką szablą (głownia ok. 65cm)[35]. Co ciekawe, janczarzy polscy używali tasaków z rękojeścią karabelową[36]. Była to z reguły broń tzw. boczna.
